Ерекше жандар есепте жоқ па?

Солтүстік Қазақстан облысында ерекше қажеттілігі бар жандардың қордаланған мәселесі шешімін күткелі талай жылдың жүзі болды. Олар­дың оқуы да, жұмысқа орналасуы да, емделуі де, баспанамен қамтылуы да, жүріп-тұруы да оңай емес. Соны бұрыннан бері айтудай-ақ айтып келе жатса да, әлі шешілетін түрі көрінбейді. Петропавлдық Абай Күзембаев бойына туа біткен індеттің салдарынан 9 жасқа келгенше аяғын баса алмай қор болған. 12 операциядан соң ғана 9 жасында өз аяғымен алғашқы қадамын жасаған кезде ата-ана­сының қуанышында шек болмаған. Обалы не керек, Абай мен ата-анасы мойнына ар­тылған қаншама ауыртпашылықты мойы­май көтере білді. Аяғын алдымен төрт жер­ден, кейін екі жерден сындырып, қайта жи­­науға тура келіпті. Айлап-жылдап емде­ліп, аурухана төсегіне таңылған. Оған дейін төрт қабырғаға қамалып, ата-анасы жұ­мыс­тан келгенше терезеге телміріп, далада жү­гіріп жүрген құрдастарының ойынына қы­зығып отырған бала өз аяғына тұрған кезде оны дәрігерлер арнайы санаттан шығарып тастапты. Операциямен іс бітпегенінде, Абай­­дың басқалар сияқты жүгіріп кетпе­генінде, ауруы кейде асқынып, аяғын баса алмай қа­латынында да ешкімнің шаруасы жоқ. Алайда анасы оны Нұр-Сұлтандағы Ана мен бала орталығына апа­рып, дәрі­герлерден Абайдың шын мәнісінде ерекше қажеттілігі бар екені туралы анық­тама алып келген соң ғана оның арнайы санатқа жататыны расталған. «Сол сапар қалтамызға ауыр тиді. Үйде­гі бар малды сатуға тура келді. Себебі дә­рігерлердің қабылдауы 25 мың теңге бо­латын. Әкелген анықтаманың түпнұсқасын жергілікті комиссия алып қалғысы келді. Бірақ анам жоғалып кете ме де қорқып, көшірмесін ғана ұсынды. Содан кейін жыл сайын мен өзімнің «түйе» емес екенімді дәлелдеп, дәрігерлердің алдына жыл сайын жүгінуіме тура келді. Ауруханаға жатудың өзі оңай емес. Барлық талдауды тапсырып, дәрігерлердің тексерісінен өткенше тозақ отын кешкендей боласың. Дәрігерлерге тегін қаралу мүмкін емес, өйткені кезек күт­кенше арнайы топқа жататыныңды дәлел­дейтін мерзім өтіп кетеді. Сондықтан ақылы клиникаларға қараламыз. Ең қы­зығы, шаршап-шалдығып барлық қағазды жинап, ауруханаға жатқан соң тағы да дәл сол тал­дауларды қайта тапсыру талап еті­леді», – деп таңғалысын жасырмады Абай Сабырұлы. Әсіресе, ауруы әбден асқынған кезде емхана аралау қиын. Абай кейде екі аяғы сырқырағаннан төсектен тұра алмай қала­тынын жасырмайды. Жедел жәрдем шақы­рып, шұғыл дәрігерлік көмек алатыны бар. Бірақ ауруды басатын дәрілерден әрі бала кезіндегі 12 операциядан соң қазір демік­пеге ұшыраған әрі басы, жүрегі ауыратынды шығарыпты. Бүгінде ол мерзімсіз ІІІ топта­ғы ерекше қажеттілігі бар адамдардың қа­тарына жатады. Бірақ басқа мүмкіндігі шек­теулі жандар үшін жыл сайын немесе 2-5 жылда бір рет өзін арнайы топқа дә­лелдеу қиын екенін айтады. «Егер адамның аяғы не қолы жоқ болса, өсіп шықпайтыны белгілі. Көзі көрмесе, енді көре қоюы не­ғай­біл. Неліктен ондай адамдарды жыл сайын тексеруден өтуге мәжбүрлеп қинай­ды. Соны түсінбеймін», – дейді Абай Сабырұлы. Оның мүддесін қорғап жүрген NEXT қоғамдық қорының төрайымы Алма Мұс­тафина дәрігерлерге арнайы топқа жатқызу кезінде жоғары жақтан белгілі бір жоспар беріліп, лимит белгіленеді деген пікірде. «Ерекше қажеттілігі барларға мемлекет тарапынан жәрдемақы төленеді. Қазына­ның қаржысы шектеулі болғандықтан, дәрігерлерге І топтың орнына ІІ топ, ІІ топтың орнына ІІІ топ берілсін деген нұсқаулық түседі деп ойлаймын. Тіпті, ерекше қажеттілігі бар жандардың санын азайту туралы да тапсырма берілетін сияқты. Тегін дәріге келген кезде де дәл солай. Оңайлықпен алу мүмкін емес», – дейді Алма Таласпайқызы. «Науқастың жағдайы үнемі өзгеріп отырады» «AMANAT» партиясы Солтүстік Қа­зақстан облыстық филиалында «Кедергісіз келешек» партиялық жобасы аясында жергілікті атқарушы органдардың өкілдері ерекше қажеттілігі бар жандарды қабыл­даған кезде Еңбек, әлеуметтік қорғау және көші-қон комитеті Солтүстік Қазақстан облысы бойынша департаменті басшы­сының орынбасары Сәлима Алпысова мұны жоққа шығарды. «Ережеге сәйкес, арнайы топқа жатқызу мерзімі 6 айға, 1, 2 және 5 жылға немесе мер­зімсіз деп белгіленеді. Былтырдан бастап 7 жастан асқан балаларға 18 жасқа де­йін мүгедектік белгіленетін болды. Ере­сектер үшін бұрын ең ұзақ мерзім 2 жыл болатын. Қазір соңғы екі жарым жылдан бері кейбір аурулар бойынша 5 жыл. Инсульт, бүйрек жеткіліксіздігі сияқты және басқа да аурулардың тізімі ереженің қосымшасында көрсетілген. «Адамның аяқ-қолы жоқ болса, ол қайтадан өсіп шықпайды» деген сөзді қазіргі өзгерістерден бейхабар адамдар ғана айтады. Ампутация дәрежесіне байланысты науқасқа І, ІІ не ІІІ топ белгіленеді. Жалпы, әр науқастың ден­сау­лық жағдайына жеке-жеке баға беріледі. Шаблон жоқ. Анатомиялық ерекшеліктері, қосымша дерттері, асқыну дәрежесі еске­ріледі. Ерекше қажеттілік – динамикалық ұғым. Адамның жағдайы үнемі өзгеріп отырады. Сондықтан кейбір науқастар 1-2 жылдан кейін қайта куәландыруға келеді. Мәселен, аяғы сынған болса, сүйегі бітіп кетуі мүмкін. Оңалту шараларынан кейін жағдайы жақсаратындар да бар. Немесе керісінше қатерлі ісікке шалдыққан адам­дардың бойында метастаза пайда болып, ауруы асқынып кетуі де ғажап емес. Сон­дықтан оларды үнемі бақылау керек. Ал даулы жағдайларда арнайы топ жарты жыл­ға белгіленеді», – деп түсіндірді Сәлима Төлегенқызы. Департамент басшысының орынбасары Сәлима Алпысова емханалардағы жағдайға шағымданушылар көп екенін айтты. Облыс әкімдігі Денсаулық сақтау басқармасының бас маманы Арлан Балтабеков шынымен де емханаларда кезек көп екенін мойындап, мұның себебі кадр тапшылығымен байла­ныс­ты екенін айтады. Алайда соңғы жыл­дары оңалту орталықтары ашылғаны бұл мәселені шешуге септігін тигізгенін айтты. «Ауруханаға жату үшін көрсетілім болуы керек. Онсыз дәрігер ауруханаға жолдама бере алмайды. Әрі ауруханаларды шектен тыс жүктей де алмаймыз. Жуырда ғана ко­ро­навирус инфекциясына байланысты қауіп туындады. Әрине, шешімін күткен мә­селелер бар екенін түсінеміз. Оларды ше­шу бағытында жұмыс жүргізіп жатыр­мыз», – деді Арлан Болатұлы. Естір құлақ жоқ Асырауында мүгедек балалары бар «ОРИДИ» қоғамдық бірлестігінің төрайы­мы Наталья Емельянова өздері не жұмысқа шыға алмайтынын, не міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру аясында емде­луге хақысы жоқ екенін айтып дабыл қағып жүргелі көп жылдың жүзі болды. Қоғамдық бірлестікке мүше аналар әрі өздерінің зей­нет жасын төмендетуді де сұрайды. Бұл мәселе де шешімін таппай келеді. «Балаларымыздың қолынан ештеңе келмейді. 57 мың теңге жәрдемақыға қалай күн көруіміз керек? Бармаған жеріміз, бас­па­ған тауымыз қалмады. Бізді естір құлақ жоқ. Өзгелердің қиындығы ешкімді тол­ған­дырмайды», – деп налиды Наталья Ивановна. Өкінішке қарай, жағдайды ескерілмей қабылданған құжаттар олардың мәселесін шешуге мүмкіндік бермей отыр. «Еңбек министрлігінің нұсқаулық құ­жаттары бар. Бізге бұл құжаттарды елемеуге болмайды. Соларды басшылыққа аламыз. Әрине, аналардың қиындығын да түсінеміз. Бірақ ереже осындай. Депутаттар уәде еткенімен, мұндай мәселелерді шешпейді, тіпті заңдарды рационалды түрде өзгертуге де ықпал ете қоймайды. Бұл мәселелер жоғары жақтан шешуді қажет етеді. МӘМС аясында емделу үшін оларға жарна төлеу керек», – деді Сәлима Төлегенқызы. Ерекше қажеттілігі бар жандар сонымен қатар өздеріне жоғары және кәсіптік оқу орындарында тегін оқуға мүмкіндік беріл­генін қалайды. Себебі 30 пайыз жеңілдік берілген күннің өзінде 40-50 мың теңге жәр­демақымен оқу ақысын төлеуге қау­қарсыз. Оған қоса, денсаулық жағдайына байланысты жеңілдіктер қарастырылғанын да өтініп отыр. Мәселен, музыкалық кол­леджді бітір­ген Абай Күзембаев 2-3 сағат бойы хорда тұру өте қиын болғанын айтады. Әрі аяғы қатты ауырған кезде сабаққа бара алмай қалған. Сол үшін бірнеше рет оқудан шығып та қала жаздапты. «Мен өмір бойы үйде отырып білім алдым, одан соң тірек-қимыл қозғалысы зақымданған балаларға арналған интер­натты аяқтадым. Мен инклюзиялық білім­мен сауат аштым. Ал колледжде сау бала­лармен қатар білім алуға тура келді. Қиын болғаны айтпаса да түсі­нікті. Алдағы уа­қытта оқу орындарында ерекше қажет­тілігі бар жандардың ерекшеліктері еске­рілсе екен», – дейді Абай Күзембаев. Мемлекеттік орган өкілдерінің айтуын­ша, биыл ел бойынша жарымжан талап­керлерге 500 грант бөлінген екен. ІІІ арнайы топқа жататындардың мем­лекеттік қордан бөлінетін баспана кезегіне тұра алмайтыны да оларды толғандырған мәселелердің бірі. Музыкалық колледжді опералық әнші мамандығы бойынша тәмамдаған соң Абай Күзембаев Жамбыл ауданындағы Благовещенка ауылының мәдениет үйіне жұмысқа орналасқан. Бірақ онда баспана мәселесі шешілмегендіктен, мәдениет үйінің шатырында тышқан-егеу­құйрықтармен бірге тұруға мәжбүр болып­ты. «Тамақ пісіруге, жуынуға, кір-қоңымды жууға да жағдай жасалмады. Бес ай қинал­ған соң облыс орталығына кетіп қалдым. Жұмысқа орналасу қиын болды. Себебі ешкім де ерекше қажеттілігі бар жандарды жұмысқа алғысы келмейді. 28 мың теңге айлықты місе тұтып, белсенді ұзақ өмір сүру орталығына жұмысқа орналастым. Қазір мектеп оқушыларына балаларға вокалдан сабақ беріп жүрмін. Ең қиыны – жұмыс берушіге арнайы топқа жататынымыз ту­ра­лы анықтаманы көрсету. Бізге жоғарыдан төмен қарайды, сөзбен жанымызды жара­лауы мүмкін. Жұмысқа алмау үшін әдемі себептер ойлап табады», – дейді ол. Қоғамдық қордың төрайымы Алма Мұс­тафина да мүгедектерді жұмысқа орна­ластыру мәселесі сөз жүзінде ғана қалып отырғанын айтады. «Ал жұмысқа орналас­қандарға жұмыс орнында жағдай жасал­ма­ған. Көтергіштер, жеделсатылар, пандустар жоқ. ІІ, ІІІ қабатқа балдақпен көтеріліп жүргендер де бар», – деді Алма Мұстафина. Түптеп келгенде, ерекше қажеттілігі бар жандардың шешімін күткен мәселелері жеткілікті. Оны шешуде дәл осы санатқа жататындардың жайына тереңнен үңілу талап етілетіндей.

Солтүстік Қазақстан облысы