Атырау облысында да ерекше қолдауды қажет ететін балалар аз емес. Өкінішке қарай, елдегі ерекше білім беру ұйымдары мен инклюзивті білім беру жүйесі барлық өңірде бірдей дамымаған, әсіресе ауылдық жерлерде қолжетімділік төмен.
Ата-ана көп нәрсені шешеді
Атырау облыстық балалар оңалту орталығы осыдан 25 жыл бұрын ерекше білімді қажет ететін балаларға жан-жақты қолдау көрсету мақсатында ашылған болатын. Орталықта жыл сайын шамамен 500-600 бала педагогикалық және медициналық түзету көмегін алады. Біз кешенді оңалтудың нәтижелері туралы сараптап көрдік.
Атырау облыстық балалар оңалту орталығы директордың уақытша міндетін атқарушы Анаргүл Құбылбаеваның айтуынша, орталыққа, негізінен, сал ауруы, аутизм, Даун синдромы диагнозы қойылған, дамуында кешеуілдеуі бар балалар келеді. «Орталықтың қызметі мемлекет есебінен толықтай тегін көрсетіледі. Балалар бізге облыстық және қалалық психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссияның (ПМПК) қорытындысы мен ұсынысы, сондай-ақ ата-аналарының келісімі арқылы қабылданады. Арнайы білім беру ұйымдарына баратын балаларды қоспағанда, 0-ден 18 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдерге психологиялық-педагогикалық және медициналық-әлеуметтік қызмет ұсынып отырмыз», – дейді ол.
Оның айтуынша, балаларды оңалту – дәрігер немесе орталық мамандарының ғана емес, ата-анамен бірлескен еңбек нәтижесінде келетін үлкен жеңіс. «Ең алдымен, ата-ана баланың ерекше екенін қабылдауы керек. Көп жағдайда біздің ата-аналарымыз «бала өзі сөйлеп кетеді», «кезінде әкесі де жай жүрген», «баламның дені сау» деген сияқты өз-өзін жұбатуға салынып, орталыққа кештеу келіп жатады. Сондықтан ата-аналарға ерте қимылдауға кеңес берер едік», – дейді маман.
Атырау облыстық балалар оңалту орталығы директордың уақытша міндетін атқарушы Анаргүл Құбылбаеваның айтуынша, ерекше баланы оңалту – ұзақ мерзімді қажет ететін процесс. «Оңайлықпен нәтиже келмейді. Бізге келген баланың жағдайы әртүрлі болуы мүмкін. Емін үзбей алып, мамандардың үйге берген тапсырмасын толық орындаған кезде ғана баланың денсаулығы жақсарады», – дейді ол.
Батыр балақайлар
Ерекше балаларды оңалтып келе жатқан ширек ғасырға жуық уақыт ішінде, орталықта «жүре алмайды» деген сәбилердің тұсауы кесіліп, дені сау балалармен бірге балабақшаға, мектепке барған батыр балақайлар көп болған.
«Бірде орталығымызға Хақназар деген бала келді. Аутикалық спектрінде бұзылысы бар Хақназар дәретхана көрсе, жылап қашатын. Оны түзге отырғызу – ата-анасы үшін орындалмас миссиядай болып көрініп еді. Орталықтан кешенді емді үзбей қабылдаудың нәтижесінде Хақназар саналы түрде өздігінен дәретке баратын деңгейге жетті. Сол кездегі Хақназардың әкесінің эмоциясын әлі күнге дейін сөзбен айта алмаймыз. Көзіне жас алған әкесі біздің мамандарымызға алғысын айтып, ұзақ жылаған еді. Ондай мысалдарымыз көп-ақ. Дертін жеңген батырларымыздың бірі – кішкентай Ахмад. Тумысынан сал ауруына шалдыққан Ахмад біздің орталыққа небәрі 5 айлығынан бастап келді. Екі жарым жыл бойы үзбей ем алғанның нәтижесінде Ахмад үш жасында жүріп кетті. Мұндай мысалдарды көптеп келтіре беруге болады», – дейді Атырау облыстық балалар оңалту орталығы директордың уақытша міндетін атқарушы Анаргүл Құбылбаева.
Балданай Сүлейменова – ерекше баланың анасы. Ол алты жастағы ұлын емдетіп, оңалту орталығына үзбей келіп жүр. «Осы орталыққа ұлым Олжасты әкеліп жүрмін. Мұнда қосымша электрофорез, массаж алып жүрміз. Сонымен бірге орталықта логопед, дефектолог, психологтан да көмек алып келеміз. Баламның диагнозы аутизмнің жеңіл формасы. Астанаға барып та, ем алып жүрміз. Осындай кешенді ем қабылдаудың нәтижесінде ұлымда оң өзгерістер бар», – дейді ол.
Мамандардың айтуынша, әлемдік тәжірибеде ерекше балаларды оңалтудың ең тиімді жолы – ерте араласу бағдарламалары. АҚШ, Канада, Германия, Жапония сияқты дамыған елдерде 0-3 жас аралығындағы балаларға арналған ерте диагностика мен кешенді оңалту жүйесі кеңінен енгізілген. Ғылыми зерттеулерге сүйенсек, дәл осы жаста көрсетілген түзету көмегі баланың болашақта қоғамға бейімделу мүмкіндігін бірнеше есе арттырады.
– Ерекше баланы оңалту – ұзақ әрі үздіксіз процесс. Бір-екі курспен нәтиже күтуге болмайды. Бізге келген әр баланың жағдайы әртүрлі. Емді үзбей алып, мамандардың үй жағдайында орындауға берген тапсырмаларын толық орындаған кезде ғана оң өзгерістер байқалады, – дейді орталық басшысы.
Катяның қарапайым оқиғасы
Қалай десек те, оңалту – үлкен нәтижелерге алып келеді. Атыраулық 16 жастағы Катяның оқиғасы бұл сөзімізді қуаттай түседі. Катяға туабітті сал ауруы диагнозы қойылған. Бірақ ол күн сайын адамның шектеуі денесінде емес, мүмкіндіктерін қалай көретіні мен қалай сезінетінінде екенін дәлелдеп келеді.
Катя сәби кезінде көп жыламаған. Анасы – Мадина Нармагамбетова алғашқы бір жыл бойы қызында бір нәрсе дұрыс еместігін түсіне алмаған. Бірақ уақыт өткен сайын Катяның қозғалысқа икемсіз, көп нәрсеге реакция бермейтінін байқаған. «Осылайша, балама сал ауруы диагнозы қойылды, бірақ оны қабылдау мен үшін оңай болмады. Ең ауыр кезең – диагноз емес, алты жарым жылға созылған үнсіздік еді. Ұйқысыз түндер, көз жасы, қымбат емдеу курстары, массаж және үздіксіз терапия», – дейді Мадина Нармагамбетова.
3,5 жасында Катяны «Атырау. Маленькая страна» қоғамдық бірлестігіне алып келдім. Сол жерде 2012 жылдан бастап өңірде алғаш рет иппотерапия енгізген Ерлан Қүмісқалиевпен бірге жұмыс істедік. «Жылқыны алғаш көрген сәтінде Катя қатты қорыққан еді. Тіпті жылқының жанына барғысы келмейтін. Бірақ жылқы асықпайды. Жануар да адамды тыңдайды. Қазір Катя мен Зефир (жылқының аты) айнымас досқа айналды. Бүгінде Катя күн сайын инватаксимен орталыққа барады. Жүйелі жаттығулар нәтижесінде Катяның қозғалыстары жеңілдеді, арқа бұлшықеті нығайды, дене қалпы түзелді. Қазір қызым ат үстінде отырып, өзге балалармен бірге жаттығуларды сенімді орындайды. Оның сүйікті жылқысы – Зефир»,– дейді анасы Мадина Нармагамбетова.
Мамандардың айтуынша, иппотерапия – атқа міну ғана емес, ол бұлшықет тонусын реттеп, баланс пен үйлесімділікті дамытатын, жүйке жүйесіне оң әсер ететін ғылыми негізделген терапия. Жылқының қимылы адам жүрісіне ұқсайды – сондықтан Катя үшін әр жаттығу денесін қайта «үйретудің» бір бөлігі.
Қазақстанда бүгінде 15-тен астам иппотерапия орталығы бар. Бірақ Катя үшін Атыраудағы орталық – оның өз денесін түсініп, болашаққа құқығы бар екенін таныған мекен. Катя көп оқиды, подкаст тыңдайды, түрлі қаладағы журналистермен хат алысады. Сұхбат қалай құрылады, сұрақ қалай қойылады, әңгіменің өзегі қалай табылады –бәрін білгісі келеді. Әлеуметтік желідегі парақшасын жүргізеді, видеолар түсіреді, шағын жетістіктерін бөліседі. «Ерекше балаларға айтарым – қиындыққа мойымау керек. Менің арманым – өздігімнен жүре алатын деңгейге жету және колледжге түсу», — дейді Катя.
Бүгінгі материалымыздың басты кейіпкерлері – Хақназар, Ахмад және Катя диагноздың қорқынышты үкім емес екенін дәлелдеген адамдар. Әр бала – қоғамның толыққанды мүшесі болуға лайықты.
Баян ЖАНҰЗАҚ,
Атырау облысы