Virtual First: қазақ елі неге артта қалды?

Virtual First: қазақ елі неге артта қалды?

 

Қашықтан жұмыс – ірі игілік

Атақты файл хостингі Dropbox өз қызметкерлерін қашықтан жұмыс істеуге түпкілікті көшірді. Ол барлық кеңсесін тек кездесулер мен кеңес-жиналыстар өтетін орын ретінде қайта жабдықтап жатыр. Dropbox мұндай қадамға ұжымда сұрау салу нәтижесінде барыпты: зерттеу қорытындысында 2,8 мың­нан астам қызметкерінің 90%-ы үйінде анағұрлым өнімді еңбек ететін болып шықты.
«Бүгіннен бастап Dropbox әлемдегі Virtual First компаниялар қатарына қосылды. Кеңседен тыс жұмыс – барлық қызметкеріміз үшін бұдан былай негізгі, күн­делікті қалып!» – деп мәлімдеді компания. Ол наурыз айында ұжымды «қашық­тан» жұмыс істеу форматына уақыт­ша ауыстырған-тын. Енді бұл тұрақ­тыға айналды. Компания Сан-Франциско, Сиэтл, Дублин, Остин, Техастағы кеңселері мен ғимаратта­рын бөл­шектеуде: бір бөлігі сатыла­ды, жалға беріледі, қалғанында Dropbox Studios аталатын икемді коуоркинг кеңістіктер құрылады. Онда бірінші кезекте ұжыммен кез­десіп, бірлікті нығайтатын тимбил­динг шаралары, кеңестер, семинар­лар өтеді. Жеке жұмысқа арналған кеңселердің жойылуымен бірге ком­пания қызметкерлеріне өзге қа­лаларға кетуге рұқсат етті.
Twitter де қызметкерлеріне, егер қаласа, ары қарай кеңсеге кел­меуіне мүмкіндік берді. Жұмыс орнына келу кеңседе болуын жұ­мыстың өзі қажет ететін кәсіп иелері үшін ғана міндетті. Бұл үдеріс әлемде жұмыс фор­маты мүлдем өзгеріп жатқанын паш етеді. Мамандар үйде қалса жолға, көлік кептелістеріне өмі­рінің «жар­тысын» жоғалтпайты­нына, жеке көлігіне, қоғамдық көлікке, кең­се киіміне кететін шығынды үнем­дей­тініне көз жеткізді. Оның үстіне, буллингке, көре алмаушылық­қа, аяқтан шалуға, сыпсың өсекке, арам бәсеке­лестікке құрылған ұжым­­дағы қарым-қатынасқа жүй­кесін жұқартпайды. Үйіндегі жұмыс орнын көңілі қалаған сипатта бе­зендіріп, жабдықтап, жұмыс кесте­сін өзіне икемді етіп құра алады. Бүкіл команданы бір жерде топтастыруға жол ашатын Америкада аса танымал корпоративтік мессенджер Slack бас директоры Стюарт Баттерфилд өзін құрметтейтін үздік мамандар енді аптасына 40 сағат қақиып отыру үшін кеңсеге оралмайтынын айтады.
«Пандемия кезінде қашықтан жұмыстың игілік­терін көрген, артықшылықтарын сезінген ма­ман­дар постпандемия заманында кеңселерге кері ора­л­майды. Сондықтан компанияларға икемділік таны­тып, қызметті ұйымдастыру тәсілдерін түбегейлі өзгертуге тура келеді. Әйт­песе, олар білікті қызмет­керлер мен таланттар үшін күресте жеңіліп қала­ды», – деді С.Бат­терфилд. Slack-тың офистері 11 елде орналас­қан. Ең ірісі – Сан-Францискода: 230 мың шаршы футты алып жатыр. Локдаун кезеңінде ол да бос қалды. Бұл компания да кеңсенің рөлін қайта қарады. Оның штаб-пәтері әрі қарай тек кездесу орны, жаңа кандидаттармен әңгімелесу өтетін жер болады.
 

Әп-әдемі ән еді...

Көрші Ресейде компаниялардың 37%-ы қызмет­керлерін қайтадан қашықтан жұмыс істеуге жібер­мейтінін мәлімдеген. 16%-ы оқшау­лану режимі аяқталса да, қызметкерлерін офиске қайтармаған. Қалғаны бір бөлігін ғана оралтты. Бұл ретте, сұрау салынған ресейлік жұмыскер­лердің 83%-ы «қай жерде жұмыс істеу қолайлы?» деген сауалға бірден «үйде!» деп жауап беріпті.
Әлеуметтану саласы кенже қалған, әлеумет­танушылары мемтапсырысқа масыл болған Қазақ­станда әлі күнге осы мәселеде ауқымды, тәуелсіз әлеуметтік зерттеу жүргізілген жоқ. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министр­лігінің Еңбек ресурстарын дамыту орталығының (ЕРДО) сарапшылары Google деректеріне сүйене отырып, қазақстандықтардың жұмыс орнына баруы небәрі 25%-ға азайғанын анықтады. Басқаша айт­қанда, зерттеумен қам­тылған 2020 жылдың 28 қыр­күйегі мен 4 қазан аралығында азаматтардың 74-75%-ы жұмыс орнында отырғаны айқындалды. Бұл, әрине бас санитардың әр ұжымның 80 пайызын қашықтан істеуге көшіру туралы талабына қайшы. Осы талаптың негізінен тек Нұр-Сұлтанда ғана орын­далатынын байқауға болады: көптеген кеңсе негізі­нен бос тұр. Дегенмен жалпы алғанда, Қазақ­станда да «дистан­ционка» барған сайын өріс алып келеді. [caption id="attachment_80108" align="alignnone" > © коллаж: Рауғаш Омарова[/caption] ЕРДО Болжау департаментінің директоры Дмит­рий Шумековтың айтуынша, елде каран­­тиндік шектеулер басталғалы адамдардың жүріп-тұруына талдау жасалуда. Мысалы, 16 наурызда еңбеккер­лердің 14%-ы үйлерінен іс қылуға көш­кен. Елде төтенше жағдай күш алып, қалалар блок-бекеттермен тарс жабылғанда бұл көрсеткіш рекордтық шамаға – 46%-дан 55%-ға дейін шарықтапты. Шектеу босаң­сыған соң басшылар­дың талап етуімен жұрт жұмыс орнына қайта бастады. Кейін КВИ жұқтырғандар саны күрт өсіп, жүз мыңдық межеге қарай қарқындағанда, қатты қорық­қан адамдар өз еркімен ақысы төленбейтін демалыс алуға ден қойды. Нәтижесінде, жұмыс орындарына бару шілденің ортасында 60-63%-ға дейін құлдырады. Президенттің Үкіметті отстав­каға жіберетінін ескер­тіп, қатаң сын айтуы, шетелден ӨЖЖ аппараттарының жеткізілуі және басқа шаралар нәтиже беріп, пан­демияның қар­қыны бәсеңдегесін, кеңселердің толуы бірқа­лыпты өсіп, қазіргі 74-75%-ға дейін көтерілді.
Өзге салалар қатарында «қашықтан» режи­мінің қызығын шенеуніктер де көрді. Әкімшілік мемқыз­метші Әсел Алдоңғар бос уақыты пайда болған­дық­тан, оқытушылық және ғылыми қызметпен айналыс­пақ ниетте: «Жоғарғы оқу орындары онлайн форматта оқытып жатыр ғой. Мемлекеттік қыз­меттегі лауазымға қоса, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да ғылыми қызметкер, ассистент ретінде 0,25-0,5 ставкамен жұ­мысқа тұруды ойлап жүрмін», – дейді ол.
Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің төраға­сы Анар Жайылғанова бұған тыйым салынбағанын жеткізді.
«Мемқызмет туралы заңына сәйкес, мемқыз­метшілерге педагогикалық, ғылыми және шығар­машылық қызметпен айналысуына рұқсат етіл­ген. Еңбек кодексіне сәйкес, бұл қоса атқары­латын жұмысқа жатады. Яғни, жұмыскер негізгі жұмысынан бос уақытында еңбек шарты бойын­ша тұрақты, ақы төленетін басқа жұмысты орын­дай алады. Бірақ негізгі және қоса атқа­рылатынын қосқанда, күнде­­лікті жұмыстың ұзақтығы Еңбек кодексінің 71-ба­бында белгі­­­ленген уақыт нормасынан 4 сағаттан көп асып кетпеуі керек. Тиісінше, екі жұмыстың күн сайын­­­ғы жалпы ұзақтығы 12 сағаттан артық болмауы тиіс», – деді А.Жайылғанова.
Оның айтуынша, егер негізгі жұмыс орнына, ме­морганның қалыпты қызмет етуіне және қыз­меттік мін­деттерді толық орындауға кедергі кел­тір­месе, онда «мемлекеттік қызметшіге педа­­­­го­гикалық, ғылыми және шығармашылық қыз­метпен айна­лысуына рұқ­сат». Дегенмен Қазақстанда қашықтан жұмыстың дұрыс жолға қойылмауы, интернеттің нашарлығы кәсіпкерлерге сор болып жабысуда. Кәсіпорындар статистика, салық, антимонополия органдарына ұдайы есеп тапсырады. Уақытылы тапсырмаса, жаза­ланады. Осы орайда, Еуразиан Фудс Корпорэйшн (ЕФК) жергілікті биліктің көп есеп талап етуі тәжірибесін тыю­д­ы сұрап жатыр. 28 шілдеде ком­пания филиалына Атырау облысы бойынша Бә­секелестікті қорғау және дамыту департа­ментінен 4 тамызға дейін ақпараттар жіберу туралы сұрау түседі. Бұл кезде жергілікті де­пар­тамент қыз­мет­керлері қашықтан жұмысқа көші­рілген, ал департаменттің кеңсе-канцеляриясы жұ­мы­сын тоқ­татқан екен. Сол себепті ЕФК сұратқан ақ­паратты тез жинап, электронды поштаға жол­дай­ды. Деректер тым ауқымды болғандықтан, оны 6-ға бөліп жіберіпті. Енді кәсіпорынға қарсы әкім­шілік іс қозғап жатыр: 6 хаттың бірі түспей қалған. Ал заң бойынша монополияға қарсы орган сұратқан ақпа­­ратты белгіленген мерзімде толық ұсынбаса, 300-ден 1 мың 600 АЕК-ке (4 млн 444,8 мың теңге) айыппұл салынады.
«Филиал өкілдері департаментке барлық ақпарат толық көлемде е-поштамен жолданғанын растайтын дәйектемелерді ұсынды. Алайда де­партамент қыз­меткерлері: «Егер біздің пошта­­­мызға түспесе, онда жауап толық ұсыныл­мады деп есептеледі» дегенге табандап отыр. Бұл әді­лет­­сіздік қой», – дейді кә­сіпорын өкілі Қуаныш Құсмәмбетов.
 

Айхан ШӘРІП