Ақан Сатаев: Томиристі тектен-тек таңдамадық

Ақан Сатаев: Томиристі тектен-тек таңдамадық

«Томирис» – қысқа уақытта түсірілсе де, көпшілік ұзақ күткен жоба. Тұмар қыздың тағдырын бейнелейтін бір көркем фильм қажет екенін киногер қауым да жақсы білетін. «Сабақты ине сәтімен» дегендей, бұл фильмді түсіру Сатаевтың маңдайына бұйырыпты. Екі жарым жыл көп уақыт емес, әрине. Екі жарым жылда тарихи кейіпкерді кино тілінде сөйлетіп, экранға шығару мықтының мықтысының ғана қолынан келетін шығар. Бұл орайда, Ақан Сатаевтың «Томирисі» көптің көңілінен шығып жатса – режиссердің ұтқаны.

– Ақан мырза, көптен күт­кен «Томиристің» де тұсауы ке­сіл­ді. Экранға шықпай жатып, пре­мьераның қазақ тілінде емес, орыс ті­лінде болғаны көптің қыжылын ту­д­ырды. Неге бұлай болды?

– Жалпы, бұл – жалғыз менің ға­на шешімім емес. Министрлік, ки­ностудия барлығы ақылдаса ке­ле, алғашқы премьераны орыс ті­­­лінде қояйық деп шешті. Өйткені елі­мізде 100-ден астам ұлт пен ұлыс бар. Олар «Томиристі» көргенде тү­сіне ме, түсінбей ме? Сол жағын да ескердік. Оның үстіне, қазақша нұс­қасы техникалық жағынан дайын болмады. Латын қарпінде қа­те көп болғасын, толығымен дұ­рыстап, қатесіз шығарайық де­ген ой болды.

– Премьерада қазақ тілінде синх­­ронды аударма жасалған жоқ па?

– Синхронды нұсқасы дайын бол­­ғанымен, титрлық жағы кем­шін түсіп жатты. Сол үшін асық­тыр­­май, дұрыстап, бір-ақ шы­ға­райық дедік. Негізінен, о баста фи­льм үш тілде қатар дайындалды: қа­зақ, ағылшын және орыс ті­лін­де. Негізгі басты нұсқасы – қа­зақ тілінде. Қазір ағылшын нұс­қасының техникалық жағын рет­теп жатырмыз.

– Фильмнің биік деңгейде шы­ғуы – сценарийге байланысты. Ес­туіміз бойынша, о баста сценарий Бо­лат Жандарбековтің «Сақтар» ро­маны желісінде даярланады деген еді. Қарап отырсақ, сценарий ол ро­маннан ауытқып кеткен секілді. Со­лай ма?

– Болат Жандарбековтің ро­ма­ны­ның желісімен емес, ең басты сіл­­теме – Геродоттан алынды. Бі­луі­мізше, Томирис туралы негізгі та­­рихи жазбалар Геродоттың жа­з­ғандарында ғана кездеседі. Оның өзінде толық мағлұмат жоқ. Томирис – аңыз тұлға. Сон­дық­тан үзік-үзік жарияланған жаз­­­баларды пайдалана отырып, сце­нарий жазуға тырысты. Ал Бо­лат Жандарбековтің ро­маны – көркем шығарма. Онда ой­дан қо­сылған көркем дүние көп. Ал оны тарих ретінде қарас­тыру­ға болмайды. Бұл – бір жағы. Екіншіден, Жандарбековтің шы­ғар­масын пайдаланар болсақ, оның авторлық құқығы бар емес пе? Оны біз рұқсатсыз та­ғы пайдалана алмаймыз. Ол ро­­­манға рұқсатты кім береді? Ав­тор­лық құқық кімге тиесілі деген мәселелер туындайтыны рас. Өз­деріңіз көргендей, фильмде Рүс­тем, Бақтияр деген кейіпкерлер мүл­дем жоқ.

– Біз деректерден Томиристің күйеуі­нің есімін Рүстем деп оқып өс­тік. Сонда мұның барлығы Жан­дар­бековтің романынан алынып жүр­ген мәліметтер ме?

– Геродоттың жазбаларында Спаргапистің есімі көбірек кез­де­седі. Тіпті Томиристің ұлының да есімі – Спаргапис. Ал Рүстем бер­тін­де жазылған көркем дүниелерде ғана кездесетіндіктен, оны тари­хи деректермен салыстыруға кел­мей­ді.

– «Томирис» – тарихи дерек­тер­ге құрылғанымен, көркемөнер туындысы. Онда көркем образ­дар­дың болуы шарт. Бірақ көпшілік та­рихи фильмдерден тарихи бей­не­лерді іздейтіні анық. Рүстемді із­деуі­нің бір себебі осы шығар. Қалай ойлайсыз?

– Фильмнің түп негізі – Ге­ро­дот­тың жазбалары. Одан бөлек, көр­кем бейнелерді тудыру – та­би­ғи дүние. Жалаң, бояусыз, сұр­­қай тарихты алып шығуға бол­­­­­майды. Әрине, мұның бәрін ой­дан қосып отырған жоқпыз. Та­рихи кеңесшілермен кеңестік, ақыл­дастық, бір шешімге тоқ­та­дық.

– Басты тарихи кеңесші – Ал­мас Ордабаев. Одан өзге кеңес айт­қан тарихшылар болды ма?

– Негізінен кеңес білдірген – Ал­мас Баймұханұлы. Одан бөлек, кос­тюм таңдауымызда, декорация тұрғысынан, жауынгерлік өнерден, со­ғыс қимылдары жайында ақыл-кеңес алған маманымыз көп бол­ды. Өз ісінің нағыз білгірлері жа­­нымызда болды. Ол кісілердің ше­шімінсіз бір қадам жасаған жоқ­пыз. Әзірге фильм төңірегінде та­рихшылар тарапынан сын-ес­кертпелер айтылған жоқ.

– «Томиристе» Кир патшаның ба­сын патшайым емес, Тирас ала­ды. Неге?

– Тарихи деректерде Кирдің ба­сын Томирис алды деген де мағ­лұмат жоқ. Геродоттан да ондай де­ректі кездестіре алмайсың. То­ми­рис туралы түсірілген Питер Ру­бенстің тарихи картиналарын қа­раңызшы. Ешқайсысында пат­шайымның Кирдің басын алып тұрған сәті бейнеленбеген. Ке­рісінше, Томириске басты әкеліп тұратын тұсын көбірек суреттейді.


– «Томиристің» трейлері шық­­­қан­нан кейін ирандық көрер­мен­дер­дің пікір қалдырып жатқаны туралы инстада жазған едіңіз. Олардың фильмді көргеннен кейін көзқарасы өзгереді деп ойлайсыз ба?

– Ирандық тарихшылардың көз­қарасы мүлдем басқа. Олар Ге­родоттың жазбаларын көп қа­был­дай бермейді. Олардың тарихы өз­геше жазылған. Ал дүниежүзінің 90 пайызы Геродотты қабылдайды. Кирмен соғысы туралы деректер де Геродотта жазылады. Өзіңіз де байқаған шығарсыз, фильмде Кир­дің бейнесі соншалықты зұ­лым, қатыгез ретінде көрінбеген. Кир­ді де өз заманының ұлы пат­ш­асы деп айтуымызға болады. Сон­дықтан парсы патшасына құр­метпен қарадық.

– Кино халықаралық прокатқа шыға ма?

– Фильмді халықаралық про­кат­қа шығару мәселесін қолға алу­дамыз. Көрші мемлекеттерде де көр­сету жоспарда бар. Әзірге қазақ ки­нотеатрларына шыққанына бір ап­та болған жоқ. Елдің тарапынан жақсы пікірлер айтылып жатыр.

– Альмира – жаңа есім. Одан бө­лек Арғұн, Спаргап бейнелерінде Әділ Ахметов пен Асылхан Төле­пов­ті көріп қалдық. Төлеповті Сар­тай бейнесінде қалыптастырған кө­рермен Спаргаптан жаңа бейнені күт­кені анық. Солай емес пе?

– Альмира Тұрсыннан бөлек, Сал­танат Серкебаева бар. Бұл да жаңа есім. Ал Асылханның бей­­­несіне келсек, бізде арнайы кас­тинг өтті. Кастингте кімді бе­кі­те­ді, сол рольге бекиді. Тіптен, ме­нің фильмдерімде 100 пайыз жаңа актерлерден құралған құрам бол­ған емес. Міндетті түрде елге бел­гілі актерлер де жаңа құраммен бір­ге фильмге түсіп жатады.

– «Томиристің» қазақ тіліндегі нұсқасы шыққанымен, прайм-тайм уақытта кинотеатрдан таба ал­май­мыз. Неге?

– Қазақша нұсқасы тез, жедел шы­ғуы үшін асықтырғаным рас. Тек бір нәрсеге өкінесің: қазақша көр­сетілімінде зал бос тұрады. Кө­рермен көп бармайды. Мүмкін мұ­ның бір себебі, көпшілік көргісі кел­ген уақытқа қойылмауынан шы­ғар. Әрине, прайм-тайм уа­қыт­­қа қою мәселесін біз шеше ал­маймыз. Ол – кинотеатр бас­шы­лығының құзырындағы дүние.

– Екі жарым жыл. Тым қысқа емес пе?

– Жоқ, керісінше, бұл уақыт біз­дің фильмді толық түсіруімізге мүм­кіндік берді. Түсірілім мерзі-мі – бес-алты ай, 93 күн болды. Кей­бір күндері адам саны 800-ге дейін жетті.

– Неге көне түрік тілі таңдап алын­ды?

– О баста, тілі қандай болуы ке­рек деп ақылдасқан кезімізде, «кө­не түрік тілінде сөйлетейік» деп, бірауыздан шешім шығардық. Ел­басы да бұл шешімімізді бірден құп­тады. Тұңғыш Президенттің ба­тасын алып, жұмысқа кірісіп кет­тік.

– Көркем образды бейнелеу – оңай. Ал тарихи тұлғаны экранға шы­ғару – қиын дүние. Бойда қобал­жу сезімі болған жоқ па?

– «Анаға апарар жол» филь­мінен кейін «Томиристі» түсіру идея­сы дүниеге келді. Идея авторы – бас продюсер Әлия Назар­баева. Томирис – тарихи тұл­­ға. Ол үлкен жауапкершілікті та­­лап етеді. Режиссерге мұндай ше­шім қабылдау да оңай емес. Ал шешім шығарып, түсіруге бел байлағаннан кейін, қобалжу, қор­қыныш сезімдерінің бәрі ұмыт бо­лады екен. Тек алға дейсің. Өйт­­­кені қасыңда қалыптасқан шы­ғармашылық топ, сенетін адам­дарың бар. Осындай тарихи бей­нені экранға шығарып, оған көрермен тарапынан ыстық ықы­лас білдіріп жатса, іштей мақ­та­на­­ды екенсің. Сол мені ерекше қуа­­ныш сезіміне бөлейді.

Әңгімелескен 
Гүлзина БЕКТАС