Аутизмге шалдыққандарға мектеп жоқ

Аутизмге шалдыққандарға мектеп жоқ

Алматыда «Аутизм. Әлем­дік тәжірибе» атты семинар өтті. Семинардың ұйымдастырушысы Next Generation Foundation же­ке қайырымдылық қоры. Ша­раға Алматы қаласы әкім­дігі өкілдері, 80-нен ас­там мектеп директор­ла­ры мен ұстаздары қатысты.

Мұндай семинар Қазақ­стан­да тұңғыш рет өткізіліп отыр. Басты мақсат – болашақта аутизм диагнозы қойылған балаларға мектеп ашу. Қазіргі таңда елімізде аутизммен ауыратын балаларға арналған бірде-бір мектеп жоқ. Тек орталықтар ғана жұмыс істей­ді. Ол мектеп-интернат негізінде болады. Бұл – ағылшындармен бірлесіп іске асыратын жоба. Өйт­кені Қазақстанда мұндай бала­ларға арналған оқу жоспары жоқ. Бұл балалардың жағдайы әртүрлі болып келеді. Сондықтан біркелкі оқу бағдарламасы оларға сәйкес келмейді.

– Қазір бүкіл жер шарында мұн­дай адамдардың саны 61 мил­лионға жақын. Бұл өте көп сан және өкі­нішке қарай аутизм­ге шалдыққандар қатары жыл сайын артып келеді. Өсу деңгейі жылы­на – 18 пайыз. Мысалы, Ал­ма­тыда мұндай балалардың саны 7 мыңға жуық. Ал Қазақстан бойынша – 50 мыңдай. Бірақ осы балалардың 15 пайызы ғана мек­теп немесе үйірмелерге ба­рады. Қалғандары үйде отыр. Оларды үнемі дамытып отыр­маса, тек мү­гедектік статусын ғана алады. 1995 жылы 5 мың баланың ішінде бір-ақ балада аутизм бола­тын. Ал қазір әрбір 68-ші бала аутизмге шал­дыққан. Біз статис­ти­каны көре отырып, сосын үлкен демеу­ші­леріміздің келі­сімімен осындай мектеп ашсақ деген ойға келіп отырмыз. Қазір дүниежү­зінде мемлекет қорынан осындай мектептер ашылып жатыр. Бірақ бізде бұл терең зерттелмеген­діктен, әлі мектеп жоқ, тек үйір­мелер ғана жұмыс істейді. Үйірме терең білім бере алмайды. Сол себепті мұндай бала өсе келе қоғам­нан өз орнын таба алмай қала­ды. Ста­тистика бо­йын­ша, Қазақстанда әрбір бе­сінші адамның маңында аутизм­мен ауыратын адам бар. Бұл әзірге жабық мәселе болып тұр. Бұл балалар мүгедектік жө­нінен жәр­демақы алатын болады. Егер мұндай балаларды кішкентай кезінен дамытсақ, олар маман­дық алып, жұмыс істеп кете алады, – дейді Next Generation Foundation жеке қайырымдылық қоры ди­рек­торы Арайлым Ал­шынбаева.

Ағылшындар бұл ауруды 1962 жылдан бастап зерттеген. Қазір дүние жүзінде тек ағылшындарда ғана бүкіл бағдарлама бар. Ол балабақша, мектеп, университет бо­лып жалғасып кете береді. Міне, отандық мамандар бұл бағ­дарламаны үйренгісі келеді. Мұн­дай мектеп әзірге ТМД елде­рінде жоқ. Басты мақсат – бірін­шіден, балаларға көмектесу, екін­шіден – осы технологияларды меңгеру арқылы өзгелердің ал­дына шығу. Ағылшындар бағ­дар­ламаны екі жылдай үйрететін болады.

– Біздің серіктестерімізде мы­надай тәжірибе бар: аутизмге шалдыққан бала екі жасында балабақшаға келген. Ол мектепте білім алып, қазір мамандық игеріп, жұмыс істейді. Мемлекет мұндай жан­дарға көмектесіп отыр. Олар мүм­кіндігі шектеулі жандар сияқты шағын жұмыстар атқармайды, өте жоғары жала­қылы жұмыс істейді. Өйткені мұндай адамдардың есте сақтау қабілеті өте жоғары болады. Мысалы, сіріңкені шашып тас­та­ғанда олар бірден санын айта алады. Ағыл­шындар олар­дың осы мүмкіндігін жақсы пай­да­ланып отыр. Көбі архивте, ста­тис­тикада жұмыс іс­тейді. Өйт­кені олар қате жі­бер­мейді. Олардың матема­тикаға қабілеті өте жоғары болып келеді. Сосын сурет салу қабілеті жақсы дамы­ған. Қолына ешқашан қа­рындаш алмаса да суретті айныт­пай кө­шіріп салып бере алады. Олардан жақсы рестав­раторлар шығады. Бұл да – жақсы жалақы алатын жұмыс. Олардың тағы бір ерек­ше­лігі – естіген әуенін жа­дынан шығармайды, музыкалық қабі­леті өте зор. Дегенмен олар­дың бір кемшін тұсы – адамдармен сөйлесе алу қабілеті төмен, – дейді Арайлым Алшынбаева.

Аутизмнің туу себебі әлі анық­талған жоқ. Құрсақта жат­қан ба­ланың бойында осындай белгі бар екенін анықтау мүмкін емес. Бала туған соң шамамен екі жылдан соң дерттің белгілері біліне бас­тайды. Сол кезде бір­ден баламен жұмыс істейтін бол­са, олар өзге балалармен бір­дей жалпы мек­тепке де бара алады. Біз бірден ол баламен жұмыс істемейміз, сон­дықтан оның да­муы тежеледі. Отан­дық баста­ма­шыл топ ағыл­шындар­мен бірге осындай ба­ла­ларға арнап мектеп ашқысы ке­леді. Бес жылда жаңа техноло­гияларды енгізсек, көп­те­ген ба­лалар мен ата-аналарға көмек болмақ. Мұндай балалар­мен жеке айналысу асқан сабыр­лылық пен өте көп қаржыны қажет етеді.


Гүлнар ТӘЖИЕВА