Нұрлан Өтепов логиканың қуатты күш екенін жақсы біледі. Сондықтан баланың логикасын дамыту үшін арнайы кітап жазды. Ұстанымы – математиканы кітаптың тілімен емес, оқушы тілімен түсіндіру.
– Нұрлан, «Математика – логика» тест тапсырмалары және түсіндірмелері еңбегін жазуға не түрткі болды?
– Оқушының логикалық ойлау қабілетін дамытуды Білім және ғылым министрлігі қолға алып жатыр. Өйткені қазір олардың оқуға деген қызығушылығы төмен. Ұялы телефонның арбауында, басқа қызықтың құрсауында жүреді. Тіпті, 11-сыныпқа келіп, өзінің болашақта кім болатынын білмейтін балалар да бар. Соған арнап біз «Математика – логика» кітабын шығардық. Бұл – Жастар жылына үлес қосу мақсатында жарық көрген кітап. Қазір еліміздің түкпір-түкпірін аралап жүрміз. Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттыруға, математикаға қызығушылығын оятуға барымызды саламыз.
– Кітаптың алғы сөзін Асқар Жұмаділдаев жазыпты. Белгілі математикпен қалай байланысқа шықтыңыз?
– Асқар ағаға ел жастарының ойлау қабілетін дамыту мақсатында кітап жазғанымды айттым. Кітапты қарап шығып, ұнаса пікір беруін сұрадым. Жақсы деп кітабымды алып қалды. Бір ай бойы зерттеді, қарады. Бір айдан соң: «Нұрлан батыр, мына кітабың маған ұнады. Расында, ішінде жастарға көмек боларлық біраз дүние бар екен. Бірақ сен оған әр сабақтың алдына шығару жолдарын, көмек боларлық нұсқаулық қос. Неге? Өйткені ауылдағы, аймақтағы жастарымызға тыңғылықты түсіндірмесең, нәтиже болмайды. Шешу жолдарын бірге қамтысаң, балаларға ұғынықты болады. Мұғалім іздеп кетпесін». Осы сөзге ұзақ ойландым. Оқушы өз-өзімен жұмыс істеп үйренсін деген ниет болды. Әр тақырып бойынша шығару жолдарын қостық. Оңай тақырып болса 5 есеп, қиын деңгейде 10-15 есептің шешу жолын ұсындық.
– Елімізде логиканы дамытуға арналған бірнеше кітап жарық көрді. Өтепов ұсынған кітаптың ерекшелігі неде?
– Қазақстан бойынша логикалық дамуға арналған қазақ тілінде 4-5 кітап бар екен. Орысша іздесеңіз, көп табасыз. Жалпы, білімнің бастауы, ғылым ағылшынша өрбиді. Сосын орыс тіліне аударылып, бізге жетеді. Елімізде сан түрлі аударма нұсқасы бар. Көбінде сұрақ пен тақырып аралас. Суреттерге байланысты есепке кезігесіз де, артынша мәселе есеп шығарасыз. Біз аталған олқылықтың орнын толтырып, жүйелі дүние жаздық. Кітаптың 2 нұсқасы бар. Алғашында әр бөлімде кітаптың оң жақ бетін бос қалдырдық. Үйренгенін тәжірибемен ұштастырғанын қаладық. Кейіннен білім басқармасы ұсыныс айтып, алып тастауымызды өтінді. Өйткені кітаптың біраз салмағы бар, тасып жүру қиын. Сәуір айында басылған нұсқада бет саны аз. Алғашқы таралымы 1 000 дана. Қазір 5 000-ға жетті.
– ҰБТ-дан 120 ұпай жинапсыз. Бакалаврды Павлодарда, магистратураны Ақтауда оқыдыңыз. Мұндай тәжірибе нені үйретті?
– Жан-жақты жетіле түстім. Еліміздегі оқу орындарын зерттедім. Керегін таптым. Павлодарда ғылым жолында еңбек етіп жүрген бірегей ұстаздар бар. Солардан білім жидым. Мектеп қабырғасынан білгеніммен бөлісуге асықтым. ҰБТ-ға 10-сыныпта толық дайын болдым. 11-сыныпта қатарластарыма сабақ өтіп, прогресс көрсеттім. Сыныптастарымның математикадан қиналатынын көріп, оңай жол тапқым келді. Жақсы педагог атанатыныма көзім жетті.
Негізінде Қазақстанның білім астанасы – Павлодар. Оған бірнеше фактор себеп бола алады. С.Торайғыров, Қ.Сәтбаев, бертін келе Бектұров солтүстік өлкеде білімнің шырағын жаққан. Әрі Марғұлан туған мекен Ресейге жақын. Ал көрші мемлекетте білім деңгейі бізден қарағанда көш ілгері. Ізденген сайын білім кенін қазып дегеніме жеттім.
– Оқушыларды жан-жақты зерттегеніңізді айттыңыз. Неліктен қазір қосымша курс көбейіп кетті?
– Қалаларды аралап жүріп түйгенім – қазіргі балалар құлықсыз. Кез келгенінен ұнатпайтын пәнін сұрасаңыз, математика мен физика деп жауап береді. Осыған қалай жеттік? Өйткені аталған пәндерді түсіндіру жүйесі қиын. Мысалы, физикада Ньютон заңын түсіндіру керек делік. Кітапта 2-4 бет әдеби аударма беріледі. Ньютон таңертең тұрды, жуынды, алма ағашының астында отырғанда басына алма құлады. Артық әңгіменің не керегі бар? Қысқа-нұсқа мәлімет берген дұрыс. Ньютонның заңы мынау, формуласы міне, заңдылықты мынаған сүйеніп ойлап тапты. Есеп пен шығару жолы беріліп, оңай жүйе қалыптассын. Ал бізде қалай, 200 беттік кітап болса, соның 100 беті – әдеби тіл. Осыдан баланың ынтасы жоғалады. Бірде бір мектептің директорымен әңгіме-дүкен құрдық. Неліктен оқушының математикаға келгенде кірпідей жиырыла қалатынын сөз еттік. Сондағы директор ойы қатты ұнады. Ол кісі «Нұрлан, қазір кітап жазатындардың көбі –
теоретиктер. Олардың ойында сыныпта отырған 25 баланың мүмкіндігі бірдей. Бірақ іс жүзінде олай емес. Сондықтан кітапты теоретиктер емес, практиктер жазғаны жөн» деді.
«Жастар неге оқу орталығына ағылып жатыр?» деген сұраққа жауап іздедім. «Не үшін екінің бірі репетитор жалдап, курсқа жазылып кетті? Әлде мектептің деңгейі төмен бе?» деген сұрақ мазалады. Осы мақсатта 2018 жылы Алматыдағы U-stady тест орталығына жұмысқа тұрдым. Орталыққа келген оқушылардың көзқарасын білдім, зерттедім. 1 жыл тәжірибе жинадым. Ең бірінші олқылық – қазіргі білім жүйесінде. Өйткені мұғалімге жүктеме көп. Ұстаз жаңартылған білім беру мазмұнында балаға білім берумен емес, есеп тапсырумен бар уақыты өтеді. Қағазбастылық көбейіп барады. Одан қалса электронды күнделік толтыруға асығады. Салдарынан балалар дүбәра күйде өсіп жатыр. Мектепте лайықты білім алмаған соң, орнын толтыру үшін орталықтарды жағалайды. Әр пәннен бір репетитор жалдайды. Алдында қазақ тілінен репетитор үйрететіндерді көріп, жағамды ұстадым. Мектепте бағдарлама ауырлап бара жатыр. 30-40 жыл жұмыс тәжірибесі бар ұстаздар қазіргі бағдарламаға қарағанда, ескі бағдарламамен екі есе білім бергенін жиі айтып жүр.
– Сонда қазіргі жастарға білім беру формасы қалай болу керек?
– Тойтарыс беруді үйрену үшін алдымен соққыны қабылдай білу керек. Сондықтан бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеу үшін олардың пікірімен санасқан жөн. Смартфон дәуірі ме, мүмкіндік арқылы әрекетке көшейік. Біз Instagram-да Bilim.online парақшасын аштық. Ақырындап интернет кеңістікте білім платформасын құрып жатырмыз. Аптасына екі рет тікелей эфирде балаларға білгенімді үйретемін. Интернетке уақыт өткізе ме, онда пайдалы нәрсеге ұмтылғандарын сұраймын.
Оқушыға математика мен физиканы түрлі әдіспен түсіндіруге болады. Өзім мектепте сабақ берген жылдарда теорияны тәжірибемен жалғадым. Сабақта шаңсорғыш, мотор және басқа да зат құрастырдық. Сондағы балалардың құштарлығын көрсеңіз. Яғни, практика жүзінде бәрі жеңілдей түседі. Қазір мектептерге барсаңыз, еліміз математикадан әлемдік рейтингте 50-орында тұрғандай күй кешесіз. Дәл қазір Қазақстан рейтингте үздік бестікке кіреді. Әр жылы оқушыларымыз халықаралық физика-математика бәсекесінде топ жарады. Менің де шәкірттерім шетелден жүлдемен оралады.
– Топ жарған шәкірттер топталып елге оралудың орнына шетелде қалады. Мұның себебі неде?
– Халықаралық олимпиада жеңімпаздарын Гарвард, Оксфорд, Кембридж тегін оқуға шақырады. Бұл еліміз үшін абырой шығар, бірақ барғандардың қайтуы қиын. Гарвард не үшін грант бөледі? Кейін студенті Қазақстанға қайтып еңбек етсін деп пе? Жоқ, әрине. Жылына 100 мың доллар төлейді. Оқытады, жұмыс ұсынады. Түрлі жобада интеллектісін пайдаланып, 4-5 жыл жұмыспен қамтиды. Жұмысқа орналастыру маңызды. Өйткені елімізде «Болашақ» бағдарламасымен шетелде оқып келгендерді жұмыспен қамту көрсеткіші – 20-30%. Лицейде бірге оқыған қаншама қатарласым АҚШ пен Англияның білім биігін бағындырды. Келеді, бірақ елден лайықты жұмыс таппайды. 300-400 мың жалақы төлеп, білгенін пайдаға жаратудың орнына 100 мың теңге айлық ұсынамыз. Олар шетел көрген, өзіндік құнын біледі. 1-2 жыл елде жүреді де, шарасыз күйде шетелге кетеді. 5-10 мың доллар айлық табысы бар жұмысқа кіреді. Мысал көп. Google, Microsoft-тa жұмыс істеп жүрген дарынды жастар бар. XXI ғасыр – адамның миы саудаға түскен алаң. Осы алаңда Қазақстан баласының білімін бағалай білсек екен.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ