Жаңа жыл жақсы жаңалықтар ала келді. Жаһандық дағдарысқа, дүниежүзілік алапат пандемияға және елдегі экономикалық қиындықтарға қарамастан мемлекетіміз зейнетақы, шәкіртақы, жалақыны көтеруге күш салуда. 2021 жылы елімізде өзге де өмірлік маңызды көрсеткіштер өзгерді. Олармен таныс бола отырыңыз.
Өсті, өсті, не өсті?
Өткен жыл аяқталар тұста, 2 желтоқсанда өмірге жолдама алған, «2021-2023 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заңына сәйкес, 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап келесі көрсеткіштер өзгерді: айлық есептік көрсеткіш (АЕК) – былтырғы 2 778 теңгеден 2 917 теңгеге дейін (139 теңгеге) өсті. АЕК жәрдемақы мен басқа да әлеуметтік төлемдерді, сондай-ақ айыппұлдарды есептеу үшін пайдаланылады. Қазақстанда осы жылы зейнетақының ең төменгі мөлшерi – 43 272 теңге, ал базалық зейнетақы төлемінің ең төменгі мөлшері – 18 524 теңге болып белгіленді. Салыстыру үшін айтсақ, бұл көрсеткіштер 2020 жылы тиісінше 40 441 және 17 641 теңге болған. Ең төменгі күнкөріс шегі (күнкөріс минимумы) былтырғы 32 668 теңгеден биыл 34 302 теңгеге дейін ұлғайды. Бұл көрсеткіш базалық әлеуметтік төлемдердің мөлшерін есептеу үшін қолданылады. Тек ең төменгі жалақы (ЕТК) өзгеріссіз, 42 500 теңге көлемінде қалды. 2021 жылғы 1 қаңтарда жасы бойынша және еңбек сіңірген жылдары бойынша берілетін зейнетақы мөлшері 7%-ға артты. Биыл жаңадан тағайындалатын зейнетақы мөлшерін есептеу кезінде ескерілетін ең жоғары табыс 46 АЕК-тен (134 182 теңгеден) аспауы керек деп бекітілді. Зейнетақы да осы сомаға орай есептеледі. 2021 жылы мемлекеттің әлеуметтік міндеттемелері біраз ауырлай түседі. Өйткені бірден бірнеше төлем өсуде. Нақтылай кетсек, мемлекеттік базалық зейнетақы төлем; мүгедектік бойынша және асыраушысынан айырылу бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы; мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған ата-аналарға, қамқоршыларға берілетін мемжәрдемақы; бала кезінен І топтағы мүгедек балаға күтім жасайтын отбасыларға арналған мемжәрдемақы мөлшері күнкөріс шегінің 5%-ға өсуіне байланысты 1 қаңтарынан бастап ұлғайтылды. Бұдан басқа, АЕК-тің 5%-ға өсуіне байланысты №1 және №2 тізімдер бойынша мемлекеттік арнайы жәрдемақылар; бала тууына байланысты біржолғы мемжәрдемақы; бала 1 жасқа толғанға дейін, оған күтім жасау бойынша мемжәрдемақы; арнайы мемжәрдемақылар; «Алтын алқа», «Күміс алқа» немесе кеңес кезінде «Батыр ана» атағын алған, «І, ІІ дәрежелі Аналық Даңқы» орденімен марапатталған көпбалалы аналарға берілетін жәрдемақы да 1 қаңтардан бастап ұлғайтылды.Бәрі салыстырудан басталады!
Бұл өзгерістерді нақты мысалмен түсіндіре кетсек. Мүгедектігі бойынша ай сайын төленетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы І топтағылар үшін 2020 жылы 62 723 теңге болса, 2021 жылы 65 860 теңгеге, ІІ топтағылар үшін – 49 983 теңгеден 52 483 теңгеге, ІІІ топтағылар үшін – 33 975 теңгеден 35 675 теңгеге дейін өседі. Асыраушысынан айырылуы бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы мөлшері асырауындағы 1 балаға 2020 жылғы 28 095 теңгеден 2021 жылы 29 500 теңгеге дейін, 2 балаға – 48 676 теңгеден 51 110 теңгеге дейін, 3 балаға – 60 436 теңгеден 63 459 теңгеге дейін, 4 балаға – 64 030 теңгеден 67 232 теңгеге дейін, 5 балаға – 66 317 теңгеден 69 634 теңгеге дейін, ал 6 және одан көп балаға – 68 930 теңгеден 72 378 теңгеге дейін көбейеді.
Бала тууына байланысты біржолғы жәрдемақы 1-ші, 2-ші, 3-ші сәбиін дүниеге әкелген анаға 2020 жылғы 105 564 теңгеден – 2021 жылы 110 846 теңгеге дейін, ал 4-ші және одан көп баласын босанған алтын құрсақ аналарға 175 014 теңгеден 183 771 теңгеге дейін ұлғайтылды.
Перзент 1 жасқа толғанға дейін берілетін ай сайынғы жәрдемақыға тоқталсақ, оның көлемі тұңғыш баланың күтімі үшін өткен жылғы 16 002 теңгеден осы жылғы 16 802 теңгеге дейін, 2-ші баланың күтімі үшін 18 919 теңгеден 19 865 теңгеге дейін, 3-ші балаға 21 808 теңгеден 22 899 теңгеге дейін артты. Ал егер ана 4-ші және одан көп баласын өмірге әкелсе, әрбір перзентіне ай сайын 25 962 теңгеден беріледі (былтыр 24 725 теңге болған).
Тіл, білім, баспана – басты қажеттілік
Биыл әлеуметтік төлемдерде ғана емес, әлеуметтік салаларда да тың өзгерістер жүреді. Мысалы, Тіл комитеті 2021 жылы Мәдениет және спорт министрлігінен алынып, Білім және ғылым министрлігіне беріледі. Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өткен жылғы 27 мамырда Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің 3-ші отырысында осындай тапсырма берді. Бұл мемлекеттік тілдің дамуына серпін беру, өрісін ашу үшін қажет. Өйткені тілді үйренуде білім беру жүйесі басты рөл ойнайды. Қ.Тоқаев бұл қадам мемлекеттік тілді оқытудың тиімділігін барынша арттыруға ықпал ететінін жеткізді. Бұл мәселеде Үкімет енді Еуропа елдерінің тәжірибесін үлгіге алатын болады. Дамыған елдер тіл үйрету барысында негізінен, оқу орындарындағы жастарға көбірек мән береді. Тіл комитетінің БҒМ қарамағында болуы қазақ тілін оқыту әдістемесін әзірлеу және оны үйрету ісіне қатысты әлеуетті бір орталыққа шоғырландыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ мұндай қадам қолданысқа енгізілетін оқу бағдарламаларының тиімділігін талдау және мониторинг жүргізу жүйесін жасауға септігін тигізеді. Білім жүйесінің өзінде де биыл қарқынды реформа жүргізіледі. Мысалы, 2021 жылы білім беру саласын басқару жүйесі өзгереді. Себебі сарапшылар аудандық, қалалық және облыстық білім басқармаларының өзара байланысы нашарлығын, олардың жұмыс жүргізу жүйесінде кемшіліктер мен үйлесімсіздіктер өріп жүргенін біраздан бері сынауда. Осыған орай жүйені өзгерту туралы шешім қабылданды. Президенттің тапсырмасы бойынша Парламент тиісті заңды қабылдады. – 2021 жылы аудандық және қалалық білім беру бөлімдерін қаржыландыру және басқару құзыреті аудан-қала әкімдіктерінен алынып, облыстық білім беру басқармаларына беріледі. Яғни, әр мектеп пен балабақшаның мәселелері енді облыстың бақылауында болады. Мысалы, ауылдағы мектепке жөндеу жұмыстары қажет болса, мектеп директоры аудандық білім бөліміне жүгінеді. Ал аудандық білім бөлімінің басшысы енді аудан әкіміне емес, бірден облыстық білім басқармасына өтініш жібереді, – деді Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов. Әзірге аудандық және қалалық білім бөлімдері, сонымен бірге барлық мектеп пен балабақшалар аудан әкіміне қарайды. Сәйкесінше, қаржыландыру мәселесі сол аудан мен қаланың мүмкіндіктеріне және бюджетіне тәуелді. Салдарынан бір облыстың әр ауданында білім ордалары мен балабақшалардың жағдайы әртүрлі. БҒМ ұстанымынша, биылғы өзгерістер министрліктен әр мектеп пен балабақшаға дейінгі «жолды» қысқартады. Мысалы, бір ғана Қостанай облысында 20-ға жуық аудан мен қала бар, яғни облыстағы білім беру жүйесіне қатысты 20 әкім түрлі шешім шығарады. Ал білім бөлімдерінің облыстық білім басқармаларына берілуі шешім қабылдау орталығының да 20-ға қысқаратынын білдіреді. Осы жылдың басты бір әлеуметтік бетбұрысы қазақстандықтардың БЖЗҚ-дағы жинақтарын емделуге және баспана сатып алуға жұмсай бастауы болмақ. Қажетті заң жобасын Парламент қабылдады, Мемлекет басшысы жыл басында оған қол қойды. Енді ел тиісті ережелер мен шарттардың дайын болуын күтуде. Бұл тетік осы қаңтарда іске қосылады деп жоспарлануда. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Бейбіт Атамқұловтың мәліметінше, бүгінде ережелер меморгандар мен ұйымдардың келісімінен өтуде. «Зейнетақы жинағына баспана алу үшін азамат алдымен электронды цифрлық қолтаңбасы арқылы уәкілетті оператордың, яғни «Отбасы банкінің» интернет-ресурсында авторизацияланып, жеке кабинетін ашуы керек. Жеке кабинетінде азамат өзіне қажетті соманы көрсете отырып, біржолғы зейнетақы төлемін (БЗТ) алу туралы электронды өтінішті толтырады. Содан кейін ЭЦҚ арқылы өтінішін растайды. Бұл ретте БЗТ-ның мақсатты жеріне, яғни пәтер сатып алуға пайдаланылуын растайтын құжаттар тізімін «Отбасы банк» бекітеді», – деді министр.
Айхан ШӘРІП