Жыл сайын қазақстандық отбасындағы мәселелерді жіпке тізетін зерттеулер жүргізіледі. Оның мақсаты – проблеманың түбірін тауып, қоғамның жанды жерін анықтау ғана емес, шешімін табуға көмектесу. Бір қызығы, биылғы зерттеудің нәтижесінде жас жұбайлар өміріне туыстардың араласуы, ажырасуға мәжбүрлеуі шаңырақтың шайқалуына себеп болатыны анықталыпты. Бұған дейін ажырасуға итермелейтін басты себеп ретінде ерлі-зайыптылардың бірінің адал болмай, көзге шөп салуы болып келген еді. Ал жаңа зерттеудің қорытындысы басқа.
Әлқисса, біз қозғап отырған тақырыпқа «Қазақстан отбасы» республикалық зерттеуінің нәтижесі түрткі болып отыр. Сауалнамаға қатысқан респонденттер бірнеше сауалға жауап берген. Соның ішінде отбасындағы сылдырлаған ыдыс-аяқтың себебі де назардан тыс қалмаған. Ұйымдастырушылар барлық жауапты қорыта келе, мынадай қорытынды шығарып отыр: осыған дейін шаңырақтың шайқалуына жұбайлар арасындағы келіспеушілік, соның ішінде көзіне шөп салу сынды фактілер себеп болса, қазір ажырасудың басты себебі ретінде екі жастың арасына түсетін туыстар аталған. Әдетте мұндайда «ерлі-зайыптының арасына есі кеткен түседі» деп қысқа қайыратын. Мұндай сөздің өзі шағын мемлекеттің шаруасына араласудың қажеті жоқ екенін білдірсе керек. Зерттеу жасаған топтың сөзіне сүйенсек, жаңа түскен келінге де, жап-жаңа күйеубала атанған жігітке де көбіне енелер тарапынан қысым көрсетіледі екен. Өйткені сауалнамаға жауап бергендердің дені «сатып алған заттарды қадағалайды, бөлмеге кірерде есік қақпайды, ешкім сұрамаса да айтатын ақыл-кеңесі шаршатты» депті. Әсіресе, еліміздің Алматы, Маңғыстау және Түркістан облыстарында бұл мәселе тіпті жиі кездеседі екен. Ақмола, Атырау, Қостанай облыстарының тұрғындары болса, ажырасудың басты себебі деп моральдық шектеудің жоғы және жүгенсіздік деп көрсеткен. «Ұлын шектен тыс өбектеген аналар көбіне келінмен сыйыспай қалып жатады. Себебі ол ұлын құдды әлі балабақшаға баратын баладай көруін тоқтатпайды. Сөйтіп, бір күні келін келіп, баласын «ұрлап» алғандай сезінеді. Міне, содан барып дау туады. Болмайтын себеппен жанжал болады. Тамақтың дұрыс істелмеуі, үйдің жиналмауы, киімнің үтіктелмеуі және тағы басқалар. Десек те, бәрін енеден көруге болмайды. Өйткені кей жағдайда келіндер «соғысқа» шығады. Айтқан сөзін елемей, кеңесіне құлақ аспайды. Балаларына әжесін жамандауы мүмкін. Мұндай жағдайда ушықтырмай, дұрыс қарым-қатынас құруға талпыну керек. Бұл ұрыста жеңімпаз болмайды. Бастысы, жұбайлардың жеке бас мәселесіне араласуға болмайтынын түсіндіру қажет. Керек жерде енемен ақылдасқан артық емес. Әрі анасына баласын қарсы қою қате. Тіпті, анасымен тығыз қарым-қатынаста болмаса да, ұлы шешесіне жақын болады. Жалпы, табиғатынан ерлер ұрыс-керісті ұнатпайды. Екі ортада жаман қарым-қатынас орнатып, балаңызға нашар тәрбие бермеңіз», – дейді Алматы қаласындағы Психикалық денсаулық орталығының бас дәрігері Сапар Рахменшеев. Ал елордалық респонденттер мен Шымкент қаласының, Батыс Қазақстан облысының тұрғындары отбасылық қарым-қатынастың бұзылуына әлеуметтік желілердің әсері қатты деп жауап беріпті. Көбіне желіде бәрі бақытты сәттерін салғанды жөн көреді. Осылайша, иллюзия пайда болуы мүмкін. Соның жетегіне еремін деп, сондағы әдемі өмірдің елесіне алданып, жас жұбайлар арасында ұрыс-керіс тууы да ықтимал. Бүгінде блогерлер үлгі тұтатын кумирлерге айналған заманда үйде бала күтімімен отырған не жұмыссыз үй шаруасындағы әйел сол «жұлдыздың» өміріне қызығады. Сол сияқты қыдырып, күйеуінен қымбат сыйлық алып, ақшаға «көміліп» жүруді қалайды. Ал тұрмыстық мәселе кездескенше, оны салқын санаға салып шешкеннен гөрі күйеуін кінәлап, ажырасуға шешім қабылдауы мүмкін. Еркіндікті аңсап, құдды оның танымал болуына отбасы кедергі болып отырғандай сезінеді. Респонденттердің жауабының қысқаша тәпсірі осындай болса керек. «Фокус-топтардың зерттеулері нәтижесінде сауалнамаға қатысқан жасы үлкен адамдардың 57 пайызы жастарға бөгде құндылықтардың әсері, еркін қарым-қатынас пен некенің дәстүрлі емес түрлерінің насихаты, жыныстық серіктесті таңдаудағы жауапкершіліктің төмендігі, виртуал қатынасқа берілу, еш ауыр міндеттемелерсіз жеңіл қарым-қатынасты қалауы кері әсер беріп жатқанын алға тартқан. Жалпы, жүргізген зерттеуіміздің нәтижесінде қоғамдағы бірнеше проблеманы байқадық. Атап айтқанда, ажырасудың көбеюі, толық емес отбасы санының артуы, тұрмыстық зорлық-зомбылық, ерте неке, аборт. Осы ретте, бәріміз бірігіп, отбасын сақтаудың жолын іздеуіміз керек. Біз отбасы саясаты бойынша бірыңғай интернет-ресурс құруды ұсынып отырмыз. Сол жерде пайдалы ақпараттар салып, кері байланыс механизмі арқылы конструктив диалог құрып, отбасын дамыту орталықтарының типтік құрылымын жасағымыз келеді», – дейді Қазақстанның Тең құқық және тең мүмкіндіктер институтының директоры Маргарита Өскембаева. Отбасындағы мәселені оң шешу үшін маманға барып, кеңес алған артық емес. Дегенмен қоғамда психологке бару мәдениеті әлі жөнді қалыптаспаған. Сапар Рахменшеевтің айтуынша, отбасындағы мәселенің негізін психолог, тіпті кейде психиатр ғана таба алатын жағдай болады екен. «Проблеманы шешу үшін кейде арнайы терапия мен дәрілер керек болуы мүмкін. Мысалы, маған бірде қабылдауыма бір әйел келді. Ұлының әйелімен ас бөлмесінде отырып әңгімелесіп, шай ішкенінің өзін ұнатпайтынын мойындады. Тағы бір пациентім келінін балаларының көзінше ұрған екен. Мұндай жағдайда біраз жұмыс істейміз. Меніңше, қазіргі қоғамның кемшілігінің бірі күйеуінің қатысынсыз бала тәрбиелеуге ұмтылатыны сияқты. Сөйтіп, кейін бала өскен соң оның ер жеткенін, өз отбасын құрғанын қабылдай алмайды. Күйеу мен бала – синоним емес. Екеуінің рөлі екі бөлек. Мысалы, келіні баласын алып кетсе, анасының орнын басуды көздемейді. Отбасында береке-бірлік болуы керек. Әйтпесе, жалғыз қалып, бақытсыздыққа ұшырауыңыз әбден мүмкін», – дейді маман. Осы сынды мәселенің шешімі ретінде жаңа заманда ұсынылатын бір әдіс – неке шарты. Әйтсе де, қазақстандықтардың дені мұндай шарт жасауды тек материалдық жағдаймен байланыстырады екен. Өйткені сауалнамаға қатысқандардың көбі «отбасында бөлісетін айтарлықтай ештеңе болмаса, шарт жасасып не керек?» деп жауап беріпті. Сонымен бірге ажыраспас үшін бір-бірін сынайтын тәсіл – азаматтық некеге халықтың дені қарсы. Ақ некесі қиылмай жатып бірге тұру – сүйекке таңба іспеттес. Ал енді енелердің «ширатамын» деп қирататынын қайтеміз? Келіндердің қит етсе, «ажырасамын» дейтінін ше?Жадыра АҚҚАЙЫР