Келесі жылы елімізде Ұлы ұстаз Әбу Насыр әл-Фарабидің 1150 жылдығы ЮНЕСКО, ИСЕСКО сынды халықаралық ұйымдардың аясында әлемдік деңгейде аталып өтпекші. Осы атаулы күнге орай Шымкент қаласының әкімі Ерлан Айтаханов атақты бабамыздың «Қайырымды қаланың тұрғындары» атты белгілі философиялық еңбегіне сүйене отырып, Шымкент қаласына «Қайырымды қала» деген балама атау беруді ұсынды. «Яғни, Шымкент шаһарының анықтамасы, оның халқы – қайырымды қаланың тұрғындары болады. Әл-Фараби: «Тұрғындары бір-біріне мейірімді, қайырлы, қамқор, еңбекқор, ең бастысы өздерінің туған қаласын ерекше сүйетін қауымды – Қайырымды қаланың тұрғындары» дейді ғой» деді мегаполис басшысы әлеуметтік желідегі парақшасында.
Міне, қала әкімінің осынау ұсынысынан соң, әлеуметтік желіде әкімдіктің айналасында жұмыс істейтіндер бұл туралы қолдау, қолпаштауларды көбейтіп, тіпті арнайы логотип те жасап тастады. Енді қаладағы кез келген қайырымды іске «қайырымды қала» хэштегі қойылып, шымкенттіктер мұны әлеуметтік желіде қызу қолдануда. Иә, «ұра берсең Құдай да өледі» демекші, айтыла берсе қалада қайырымдылық та, мейірімді адамдар да көбейер. Алайда әзірге үшінші мегаполисте қайыршылар көбейіп тұр.
«Қайырымды қаланың тұрғындары» атты философиялық трактат жазған ұлы даладан шыққан ғұлама Әбу Насыр әл-Фарабидің өзі «Ең бақытты ел – қайыршысы жоқ ел» деп айтқан екен. Демек, біз әлі бақытты елдер қатарынан емеспіз.
Елімізде 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанда адамдардың мазасын алатын жезөкшелер, қайыр сұраушылар мен балгерлер жазаланатыны туралы заң қолданысқа енді. Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодекстің жаңа редакциясында бұл әрекет үшін айыппұл төлеу мен тұтқындау қарастырылды. Сол кездері мұндай заңсыздықтарға құқық қорғау органдары тарапынан белсенді жұмыстар жүргізіліп, қайыршыларға қырғидай тию науқанды түрде жүрген еді. Тіпті, өтірік мүгедек болып, бар қолы мен аяғын жасырып, арбаға отырғандарды да әшкерелеп жатты. Қайыршылардың көбісінің артында адамы болатынын да осы кездері білген едік.
Бірақ ол кодекс қабылданғалы бес жыл өтсе де, заңның айтарлықтай әсері байқалмайды. Тіпті, қайыр тілеу оқиғалары көбейіп барады десек те, қателеспейміз. Қайыр сұраушылардың көптігі мазалаған Мәжіліс депуттарының кейбіреуі қызды-қыздымен «олардан қалай айыппұл өндіреміз, одан да оларға садақа беретіндерді жазалау керек» деген ұсыныс та айтып тастаған бір кездері. Ақылға қонбайтын ұсыныс сол жерде-ақ ұсыныс күйі талқыланбастан қалған. Исламда садақа беру ең үлкен сауап емес пе?
Ал қайыр сұраушылармен күресті түрлі жолдармен күшейтуге болады. Мәселен, демократиялық негіздерге қарамастан көптеген Еуропа елдерінде қайыршылық үшін жаза қатаң екен. Латвия, Франция, Норвегия мемлекеттері қоғамдағы мұндай топтарға тосқауыл қойған. Ал Литвада тек мүгедектерге көмек көрсетуге рұқсат берілген. Жоғарыда айтып өткеніміздей, елімізде де осыдан 4 жыл бұрын жақсы бастама болған. Алайда тіленшілерге шабуыл қазір бәсеңсіген.
Шымкент қалалық полиция департаменті жергілікті полиция қызметі басқармасының ерекше тапсырмалар жөнінде аға инспекторы, полиция майоры Данабай Алиевтің айтуынша, жыл басынан бері 4 мәрте «Қайыршы» жедел-профилактикалық іс-шарасы жүргізілген. Осы аралықта 998 адамға әкімшілік хаттама толтырылса, 47 адам қайыршылықпен қайтадан айналысқаны үшін тиісті бап аясында айыппұл салынып, бес тәулікке әкімшілік қамаққа алынған. Сонымен қатар тіленшілікті кәсіп еткен 32 шетел азаматы анықталған. Полиция майоры қайыршылық жасайтын адамдардың тұрақты тұратын орындарын анықтап, құқықбұзушылықтарды жою үшін тиісті шаралар қабылданып жатқанын, ал белгілі тұрағы жоқ жандарды қабылдап-тарату орнына орналастырып, тиісті жұмыстардың жүргізілгенін айтады.
Демек мегаполисте 1 000-нан аса қаңғыбастар мен қайыршылар бар. Бұл – ресми тіркелгені ғана. Ал қуыс-қуыста, қалтарыста қалып кеткендер, полицияны көріп қашып кеткендерді қосқанда, бұдан бірнеше есе көбеюі де мүмкін.
«Қол жайғыштардың» қатарын негізінен жұмысқа жарамсыз кемтар, мүмкіндігі шектеулі жандар, қараусыз қалған қарттар, көпбалалы жесір әйелдер, әйелінен ажырасқан немесе қызметінен кетіп ой соқты болып кеткен ер-азаматтар құрайды екен. Сонымен қатар тұл жетімдердің біразы да көшеде қайыршылықпен нан тауып жейді. Әсіресе, жұма намазы кезінде мешіттердің айналасында қайыршылардың қаптап кететіні де жасырын емес.
Айналасынан мейірім таппаған жандар шарасыздықтан көше кезіп, қайыршылықпен айналысады. Жалпы, қазақ даласында тіленшілік деген болмаған. «Жетімін жылатпай, жесірін қаңғытпаған» қазақ мұндай топтағы адамдарына да ел болып қарасқан. Әсіресе, қайыршылық жасап, қолын жайып тұрған қазақтың қариясы мен кейуанасын көргенде көңіліңіз құлазиды. Атамыз бен әжеміздің бұл кейпі – ұрпаққа сын.
P.S.
Айтпағымыз, «Қайырымды қала» атауын иеленіп отырған мегаполисте осынша қайыршының болуы ұят. Ендеше «Қайырымды қаланың» әкімі келешекте үшінші мегаполисті қайыршысы жоқ қалаға айналдырар деген үміттеміз. Мүмкін, сол кезде ұлы ғұлама ойшыл бабамыз айтқандай бақытты елге айналармыз. Әзірге «Қайырымды қаланың» қайыршысы көп болып тұр...
Назгүл НАЗАРБЕК.
Шымкент қаласы