Отшашу – ерекше әсер сыйлайтын, тамсандыратын дүние. Әлем халықтары мерекенің шырайын кіргізу үшін отшашудың түр-түрін таңдайды. Мысалы, Сидней 2000 жылғы жазғы Олимпиаданың жабылу құрметіне арналған отшашуға 2,3 миллион доллар жұмсады. Бұл тарихтағы ең қымбат фейерверк. Қытайлар 2001 жылы Шанхайдағы АТЭС саммитінің жабылу салтанатында 20 минут ішінде 2 миллион долларды «отқа» жақты. 1986 жылы Нью-Йорк Тәуелсіздік күнін, Лондон 2000 жылы жаңа жылды атап өту үшін отшашуға 1,5 миллион доллар төледі. Ал қазір бірді-екілі ел отшашудан бас тартып, экологияны бірінші орынға қойып отыр.
2018 жылы Бейжіңде, Шанхай мен Гуанчжоуда Жаңа жылда отшашуға тыйым салынды. Қытайдың ең ірі үш қаласындағы өзгеше бастама басқа қалаларға үлгі бола алды. Биыл бұл елдегі ірілі-ұсақты 800 қала фейерверксіз Жаңа жыл тойлауға дайын. Айта кетерлігі, Бейжің осымен үшінші жыл қатарынан жылдың басты мерекесін отшашусыз өткізеді.
Қытай билігі бұл шешімді жайдан-жай қабылдаған жоқ. Себебі 2015 жылы елде пиротехника қолданып, отшашу тамашалаймын деген 79 адам қаза тапты. Осыдан соң билік адам шығыны мен фейерверктің зиянын екшей келе, ірі қалаларда отшашуға тыйым сала бастады. Алдымен, Бейжің қаласы алғаш болып қызыл-жасылды оттан бас тартты. Биыл құзырлы орган Бейжің аспанында отшашудың орнына дрон шоуын ұйымдастырмақ. Сәйкесінше, шара бюджетіне отшашудан көбірек қаражат жұмсалады. Десе де, көздің жауын алар дрон шоуы әсерлі әрі қауіпсіз. Мұны олар әлемге әлдеқашан дәлелдеп берді. Пхенчхан қысқы Олимпиадасында Оңтүстік Корея 1 218 дрон ұшырып, 5 минуттық шоу ұйымдастырды. Қытай елі көп кешікпей Сиань қаласында 1 374 дронды 13 минут бойы әуеде ұстады. Көне қалашықта болған шоу қала тұрғындары мен туристерге естен кетпес әсер сыйлады. Ерекше бастама Гиннес рекордтар кітабына енді. 2020 жылы Қытайда бұдан да ғаламат дрон шоуы жоспарда тұр. Бұл жолы олар дрон арқылы арнайы қойылым көрсетуі мүмкін.
Осы орайда, Қытай неге отшашудан бас тартты деген сұрақ туады. Өйткені елдегі мегаполистерде экологиялық жағдай мәз емес. Оның үстіне, отшашу мен пиротехникалық бұйымдардан күкірт, тотық пен түрлі зиянды зат бөлінеді. Әрі аталған заттар адам ағзасына оңай енеді екен. Жоғарыдағы факторды саралай келе олар отшашуды дронмен алмастыруға шешім қабылдаған. Технология дамыған дәуірде жаңа дүниені сынап көруді жөн көрген. Бірі субұрқақтарынан шоу жасаймын деп әуреге түссе, Қытай көк аспанда қойылым қоюға дайындалып жатыр.
Осы жылы Эстония, Латвия мен Прага да жаңа жылды отшашусыз қарсы алады. Эстонияның Пярну, Ласнамаяэ қаласының билік өкілдері отшашуды «ақшаны ауаға шашу» деп бағалады. Оған қоса табиғатқа, жануарларға зиян екенін айтады. Жылдағы отшашу құны қала үшін 4 мың евроға түседі. Биыл ұйымдастырылатын түрлі-түсті лазер шоуына бұдан да көп қаржы бөлінеді. Қала басшылары TVNET-ке берген сұхбатында шоу қымбатқа түссе де, табиғат ананы қорғау мен қала тыныштығына жауап беру бірінші орында екенін айтқан.
Мұндай шешім туралы Латвиядағы Сигулда қаласы да ойланып жүр. Елдегі Лиепая, Рига, Даугавпилс те отшашусыз жаңа жыл ұйымдастыруға қарсы емес. Фейерверкті жақсы көретін қала тұрғындарының бар екенін ескеріп, қала билігі сауалнама жүргізуді қолға алған. Өйткені бір ғана Сигулда бірнеше мың халық отшашуды тамашалау үшін орталық алаңға жиналады. Осы көріністі тамашалау үшін елдің басқа аймағынан Сигулдаға ағылатындар бар. Егер жұрт «ақшаны ауаға шашудан» қашса, Латвия қуана-қуана ескі жылды отшашусыз шығарып салуға дайын.
Латвия ел пікірімен санасамыз десе, Чехия отшашуға бірден тыйым салды. Ел астанасында биыл түрлі-түсті отсыз өтеді. Прагада 1 қаңтарда ұйымдастырылатын дәстүрлі жаңажылдық фейерверктер бейнепроекцияға ауыстырылады. Қала басшылығы мұны шуға сезімтал адамдарға, сондай-ақ жабайы және үй жануарларына көрсетілген көмек ретінде қарастырды.
Прага мэрі 2019 жылды отшашусыз қарсы алуды ойлағанымен, жоспары 2020 жылы ғана іске аспақ. Өйткені 2018 жылы отшашудың ақысы төленіп, ұйымдастырушылар келісімшартқа алдын ала қол қойып қойған. Сондағы жаңажылдық фейерверк 10 минутқа созылып, құны шамамен 74 мың АҚШ долларын құрады. Ал биылғы бейнепроекцияның бағасы қымбат – 87 мың доллар. Мұның өзі болжам жасалған баға.
Әкімшілік әзірге бейне-шоуды өткізу орнын белгілемеді. Бірақ Прага халқын таң қылатын шоудың мазмұны мен жоспары дайын екен. Соңғы кезде мұндай шоу әлемнің көптеген қаласында сұранысқа ие. Сондықтан Прага жұрты сиқыр мен ертегі үйлесім тапқан шоуды тамашалауға дайындала бергені жөн.
Иә, әлем елдері экологияны қорғауды шындап қолға алды. Бірі дрон ұшырып, енді бірі бейнешоу ұйымдастырып жатыр. Кейбірі қылқанжапырақтыларды қорғау мақсатында пластик бөтелкеден шырша жасады. Ливанның Чекка қаласында тұрғындар 129 мың бөтелкеден биіктігі 28,5 метрлік шырша орнатып, Гиннестің рекордтар кітабына кірді. Бастама көтерген Кэролайн Чаптини мамыр айында Чекка жұртына пластик бөтелкені тастамауын, арнайы орынға өткізуін өтінген. Нәтижесінде, еріктілер «Тастама, жина» акциясын ұйымдастырып, 129 мың бөтелке жинаған. Экологияға пайдалы әрі көз жауын алатын шырша қазір Чекканың орталық алаңында тұр. Жаңажылдық қарбалас аяқталған соң, Чаптини бастаған еріктілер пластик бөтелкені қайта өңдеу зауытына өткізеді.
Ал Литваның Вильнюс әуежайында ерекше шырша пайда болды. Әуежай қызметкерлері тыйым салынған заттардан шырша жасап шыққан. Ұшаққа алып кіруге болмайтын бірнеше заттан тұратын шыршаның биіктігі 1,5 метр. Оны жасауға қайшы, пышақ, оттық тәрізді 200-ге жуық бұйым қолданылған. Қызметкерлер бұл жай ғана шырша емес, жолаушыға нені алып жүруге болмайтынын еске салар белгі екенін айтады.
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ