Статистикалық мәліметке сүйенсек, жылына 8 мың жас білім алу үшін шетелге кетеді. Түлектер көбіне Ресей, Түркия, Чехия, Германия сияқты мемлекетте оқуды таңдайды. Өйткені ол жақта оқу арзан әрі сапалы. Бұл туралы бірнеше кейіпкерден сұрап көрдік. Сонымен, шетелде оқу расымен арзан ба? Білім алу үшін қай елді таңдаған жөн?
Иә, еліміздегі жоғары оқу орындары жыл сайын оқу ақысын қымбаттатады. Мысалы, биыл да бірқатар ЖОО оқу оқысын көтерді. Мұны ректорлар оқуға төленетін ақшаның 80-90%-ы жалақыға жұмсалатынымен түсіндіреді. Оған қоса университеттер түрлі әлеуметтік топтағы балаларға жеңілдік беріп, ректор грантын бөледі. Мәселен, Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде бакалавр бағасы – 1 млн 50 мың теңге. Тұран университетінде бакалавр – 600-700 мың теңге арасында. Жалпы, елімізде 100-ден астам ЖОО бар. Соған сай қымбат мамандық пен оқу орындары бірден көзге түседі. Мысалы, біздегі ең қымбат мамандық – «Құқықтану». Осы мамандық бойынша елдегі ең қымбат баға – 1,5 млн теңге. Орташа баға – 800 мың, ал аталған мамандықта төмендеу оқу ақысын іздесеңіз – 600 мың теңге. Одан кейінгі «Кеден ісі» мамандығы да 1,5 млн теңгеден басталады. «Қаржы» мамандығының да ел ішінде танымал екені белгілі. Егер осы мамандықты Қазақ-Британ техникалық университетінде оқығыңыз келсе, 2 млн теңгеден артық қаржыңыз болғаны жөн. «Экономика», «Менеджмент», «Маркетинг», «Мемлекеттік және жергілікті басқару», «Халықаралық қатынастар» сияқты мамандықты меңгеру үшін 1 млн теңгеден астам қаражат қажет.Оқу ақысы арзан елдер
Жоғарыда еліміздегі оқу орнындағы бағаға шолу жасадық. Байқағандай, аз ақша емес. ЖОО алған ақшасына сай білім беріп жатыр ма? Бұл сұраққа әркім әртүрлі жауап береді. Кейбірі еліміздегі білім сапасына күмәнданғандықтан шетелде білім алуға шешім қабылдаған. Ендеше, шетелдегі оқу ақысы жайында біраз мағлұмат берсек. Шетелде оқуға шешім қабылдардағы алғашқы мәселе – тіл. Сондықтан көпшілік тіл үйренуде қиындық тумауы үшін Ресей, Түркия, Чехия елін таңдайды. Осы орайда, оқу ақысы тиімді, сапалы білім алуға мүмкіндік бар елдерді тізіп көрсек. Алдымен, Польша, Словения, Чехия, Латвия, Литвада оқу ақысы арзан. Әсіресе, Польшада оқу ТМД студенттерінің арасында танымал. Тіл үйрену турасында да аса қиындық тумайды. Мысалы, поляк тілін үйрену үшін арнайы бағдарламалар бар. Жалпы, Польшадағы оқу бағасы бір семестрге – 500 еуро. Әрине, мұндай оқу орындарының дипломдары еуропалық білім беру стандарттарына сай. Мәселен, Краков қаласындағы Ягеллон, Варшавадағы Лазар сияқты беделді оқу орнында қолжетімді бағада білім алуға болады.
Польшадан кейін студенттердің назары Чехияға ауады. Өйткені Чехияда өмір сүру Еуропа елдерімен салыстырғанда әлдеқайда арзан. Аталған елде оқу ақысы жылына орташа есеппен 1 000 еуро. Айта кетерлігі, тегін білім алғыңыз келсе, университетті чех тілінде оқуға міндеттісіз. Ал ақылы оқысаңыз, сабақ ағылшын тілінде өтеді. Отандастарымыз Чехияны тиімді бағасы мен өмір сүру сапасы үшін таңдап жатады. Сол сияқты Венгрияда тұру мен білім алуды ел тұрғындарының қалтасы көтереді. Әрі оқу орындары Еуроодақтың білім беру жүйесіндегі талаптарға сәйкес келеді. Оқу ақысы да 1 000-1 500 еуродан аспайды.
Одан бөлек, студенттер Германия, Франция, Словения елдерін таңдайды. Мысалы, Германия мен Францияда білім алу қымбат емес. Бірақ тіл меңгергеніңіз туралы сертификат қажет. Оқу ақысы жылына шамамен 500 еуро. Мұны біз интернеттегі түрлі бағдарламадан білеміз. Неміс тілін жетік білсеңіз, Германиядағы жетекші оқу орындарында білім алуға жол ашылады.
Шетелдік оқу орындарында жемқорлық жоқ
Шетелде ақылы білім алған бірнеше кейіпкермен әңгімелестік. Олар алдымен, оқу ақысына, кейіннен мүмкіндікке мән берген. Мәселен, кейіпкеріміз Дінмұхамед Қасымбекұлы Түркияның Анкара университетінде «Журналистика» мамандығы бойынша ақылы білім алған. Қазір магистратурада оқып жатыр. «2014 жылы бакалавр үшін жылына 160 мың теңге төледім. Қазір оқу ақысы 200 мың теңгеге көтерілген болар. Меніңше, Түркия астанасында осындай ақшаға білім алу – таптырмайтын мүмкіндік. Түркияда оқуға шешім қабылдауыма Еуропа мен АҚШ-қа ашылар жол себеп болды. Одан бөлек, қандай саланы алып қарамасаңыз да, тәжірибе бар. Бұл жақта 81 өңірде университет бар. ЖОО саны көп болғандықтан бәсекелестік жоғары. Соған сай оқу ақысы арзан. Қазақстанмен салыстырғанда оқу ақысы 2-3 есеге арзан. Анкара университетінде шетелдік профессорлар мен білікті оқытушылар дәріс оқыды. Демократиялық мемлекет болған соң ашық талқы, айқын көзқарас бар. Сондықтан сабақ өту, баға қою – ашық әрі әділ», – дейді Дінмұхаммед Қасымбекұлы. Кейіпкеріміздің сөзін жалғаған Бағила Мырзағалиева да Түркияда білім беру елімізге қарағанда алға жылжығанын, жемқорлықсыз қоғам барын атап өтті. Бірақ оқу ақысы арзан болғанымен, өмір сүру қарапайым студент үшін қымбат екенін айтты. Әсіресе, ет бағасы аспандап тұр екен. «Авиация саласында білім алып жатырмын. Дәлірек айтсақ, авиация менеджменті. Бұл сала Қазақстанда кенже қалған. Соған сай тәжірибе аз. Сондықтан Түркияда оқуды таңдадым. Бұл жақта авиация саласы турасындағы рейтинг те жоғары. Оқу ақысы әлдеқайда төмен. Бірақ осы турасында бір қарама-қайшылық бар. Оқу ақысы төмен болғанымен, өмір сүру қымбат. Мәселен, су, жарық пен жылу, транспорт бағасы өте қымбат. Ал білім сапасы жоғары. Мысалы, Түркияда өзіңе лайықты бағаны аласың. Оқысаң, өзіңді көрсете алсаң жоғары бағаға ие боласың, оқымасаң келесі жылға қалдыра салады. Жемқорлық мәселесі жоқ болғасын, грантты сатып алу, сессиядан өту үшін ақша беру сияқты «дәстүр» жоқ»,– дейді Самсун университетінің студенті Бағила Мырзағалиева. Байқағанымыз, шетелде оқитын студенттердің арасында елімізде дамуы кешеуілдеген саланы игеріп жүргендер баршылық. Соның ішінде, олар авиация менеджменті, туризм саласын таңдайды. Мәселен, Польшадағы Ақпараттық технологиялар және басқару университетінің (University of information technology and management) студенті Сұңғатолла Әмір «Авиациялық менеджмент» факультетінде оқиды. Ол жылына 800 мың теңге төлейді. Оның айтуынша, Польшада елімізге қарағанда оқу методикасы мен білім сапасында айырмашылық бар. Бірнеше кейіпкеріміздің «Авиациялық менеджмент» факультетінде оқитынын білген соң, еліміздегі оқу бағасын білгіміз келді. Мысалы, Азаматтық авиация академиясында «Әуе кемелерін техникалық пайдалану» оқу бағдарламасында ағылшын тілінде білім алғыңыз келсе, 1 млн теңге төлейсіз. Расымен, аталған фактілерге қарап «Арқада қыс жылы болса, арқар ауып несі бар?» дерсіз. Елдегі ұлттық университетте білім алуды көпшіліктің қалтасы көтермейтіні тағы бар. Кейбір жекеменшік оқу орындарының да бағасы ауыз толтырып айтарлықтай. Университеттің оқу ақысы қымбат дей қалсаңыз, ректорлар жоғарыдағы мәліметті алға тартады. Содан болар, түлектер тиімді бағаға сапалы білім алу үшін шетел асады.
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ