Биыл Жамбыл Жабаевтың туғанына – 175 жыл, Әлихан Бөкейханның туғанына – 155, күш атасы Қажымұқанға 150 жыл толады. Ел Тәуелсіздігіне – 30 жыл. Бәрі де ерекше атап өтуге тұрарлық айрықша мерекелер. Алайда біз мерейтойды қалай атап өтіп жүрміз? Түрлі ғылыми-практикалық конференциялар, науқандық іс-шаралармен шектелген жоқпыз ба? Атаулы күнді өткізудің идеологиясы қалай болғаны жөн?
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев: «Тәуелсіздік – ең басты құндылығымыз және ол бәрінен қымбат! Біздің міндетіміз – кейінгі ұрпаққа кемел және қуатты Қазақстанды аманаттау» дейді. Әрі Президент: «Тәуелсіздікті атап өткенде тәлімдік, тәрбиелік мәні бар ақпаратты ұсынып, жұртты тартатын жаңа стильді, жаңа форматты көбірек енгізу қажет. Әр жерде өткізілген іс-шаралар туралы құрғақ есептің қажеті жоқ. Елге өзгеріс әкелмесе, мыңдаған мадаққа толы мақалалардан еш қайыр болмайды» деген еді. Мерейтойды атап өтудің формасын өзгерту қажет дегенді Мемлекет басшысы бекер айтып отырған жоқ. Бізде мерейтой өткізу белгілі бір стандарттардан аса алмай жүр. Көбіне ғылыми-практикалық конференциялар ұйымдастыруды мақсат тұтады. Науқаншылдықтан аса алмайтынымыз тағы бар. «Тойды өткізудің жаңа реформасы қажет» дейтіндер де табылады. Ол қандай реформа? «Оны атап өтудің қалыптасқан форматы болуы керек», – дейді публицист Марат Тоқашбай. Оның айтуынша, үлкен қайраткерлеріміздің атаулы жылдарына байланысты әрқайсысының кемінде үш деңгейі болғаны жөн. «Абай, Жамбыл, Әлихан, Ахмет сияқты ірі тұлғалардың мерейтойын атап өткенде ескерілетін дүниелер өте көп. Бұл мерейтойларды атап өтудің белгілі бір тәртібі түзілгені жөн. Құр мадақ мақалалар не болмаса құр ақпаратпен шектелу қажет емес. Керісінше, тың ақпараттар, бұрын естіле қоймаған дүниелер, жаңа көркем бейнелер болса, құба-құп. Мұның өзі оқырманға, көрерменге жаңалық болар еді. Әлиханның бейнесі, Ахметтің тұлғасы, Жамбылдың ойлы образы қайта шығып жатса, айып па? Сондықтан мерейтойға да жаңашылдық керек», – дейді публицист. Абай Құнанбаевтың 175 жылдығында екі бірдей сериал түсірілді. Ұлттық арна мен «Хабар» арнасының өніміне қатысты сын да айтылды. Ұнатқандар да баршылық. Кемшілігін түзгендер де жетерлік. Дегенде, Абай мен әл-Фараби жылы өте мағыналы өткен секілді. Олардың тұлғалық келбеті мен өмір жолы, еңбектері көпшілікке жақсы таралды. Мемлекеттік сыйлықтың иегері, ақын Ақұштап Бақтыгереева: «Тәуелсіздік алғалы ұлылардың тойы тойланып жатыр. Былтыр Абай деп шуладық. Ескерткіштер қойдық, өлеңдерін оқыдық. Жасыратыны жоқ, Абай атын білгенімізбен, оның ойын санаға сіңіре алдық па? Абайдың ойына терең батып, ұғынып түсінген біреу бар ма?», – дейді. Ақынның айтуынша, мерейтой өткізудің форматын жаңаша ойлау керек. «Мына заманнан да Ілияс Омаров, Өзбекәлі Жәнібеков сияқты мықты идеологтарды көргім келеді. Олар ұлт үшін жанқиярлар еді. Қазір не істейміз? «Есеп» үшін той өткізіп тастайтын секілдіміз. Қыруар қаржы бөлінеді. Оның бәрі игілікті іске арналып жатыр ма? Ұлылар тойынан ұрпақ сауаттануы керек. Оқу орындарында жазба поэзияның, жазба әдебиеттің беделін көтеретіндей іс-шаралар өткені дұрыс. Олардың бастан кешкен өмірін халық сезінетіндей болуы керек. Қалай дегенде де, мектеп оқушыларын көбірек тартса деп ойлаймын. Біздің үмітіміз – келешек ұрпақ», – дейді ақын. Ол кез келген тойдың (ұлылардың тойы) ұрпаққа берер сәулелі сәттері көп болуы қажет дегенді айтып отыр. Биыл ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың туғанына 90 жыл толды. Жыр алыбының мерейтойы Қарасазда аталып өтті. Сонымен, той бітті ме? «Улап-шулап тарап кеткен тойдан ештеңе қалмайды. Керісінше, ұлылар туралы деректі фильмдер, жыр кештері, естеліктер көбірек берілсе, сол ұрпақтың есінде қалады. Оны туған күнінде ғана атап өту де дұрыс емес. Көрерменге ой салатын хабарлар жыл бойы жалғасса да жарасады. Өзге елдер ұлыларын қалай насихаттайды? Елді елең еткізетін дүниелер жасауға тырысады. Терең, мазмұнды іс-шаралар өткізуге талпынады. Қазір тойдың өзі де онлайн өтіп жатыр. Жастардың көбі әлеуметтік желіде отыр. Осы әлеуметтік желінің өзін тәрбие құралына айналдыруға болады», – дейді ақын Ақұштап Бақтыгереева. Ұлылардың ұлылығын жастар көбірек сіңіріп өсуі керек. Олар жадына түюі үшін тарихи деректер анық болуы қажет. Ол тұлғаның атқарған қызметі қандай? Еңбегі, өнегесі толық зерттеліп-зерделенуі керек. Мәселен, батыс Сократтың қай жылы, қай ғасырда туғанын анық біледі. Бізде керісінше, кейбір тұлғалардың өмірбаяны туралы деректер сан түрлі. Тарихи бірізділік жоқ. Мәселен, Абай тақырыбында сериал түсіргендердің дені Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясына көбірек сүйенеді. Одан бөлек, Абайды танытатын шығарма жоқ па? Рамазан Тоқтаров «Абайдың жұмбағын» жазды. Ол шығармада «Абай жолына» енбей қалған тұстар өте көп. Болмаса, Тұрсын Жұртбайдың «Құнанбайынан» да құнды деректер табуға болар еді. Рамазан Тоқтаров «Абай жұмбағы» туралы: «Абайдың не бергені – біздің қолымызда. Өзінің өмірден не алғаны, қалай алғаны – жұмбақ. Ол жұрт көрмегенді көрді, жұрт сезінбегенді сезінді. Қалай көрді, қалай сезінді, түсінік-түйсігі қай дәрежеде қалыптасты? Не нәрсеге көбірек әсерленді? Абайдың достығы, мейірбанды жүрегі, махаббаты, сүйініш-күйініші – бәрі өзгеше» деп бекер жазған жоқ. Сол секілді, Әлихан кім? Оның тарихи тұлғасын көрсете алдық па? Мұқағали неден күйінді? Оның шеккен азабы мен көрген қиындығын кинода суреттеп бере аламыз ба? Жамбыл жазған жырлар қандай? Қажымұқанды Қажымұқан еткен не күш-қайрат? Алыптың өмірінде біз білмейтін дүние бар ма? Ресейліктер Поддубный туралы бірнеше фильм түсірді. Ал бізде Қажымұқан туралы бар-жоғы бір ғана фильм бар. Оның өзі 1985 жылы түсірілді. «Знай наших» фильмінің режиссері – Сұлтан Қожықов. Кеңес Одағының идеологиясы негізінде түсірілген фильмде Қажымұқанның бейнесі Поддубныйдың көлеңкесінде қалып қойған. Цензура болмаса, Қожықов оның образын мүлдем басқаша түсірер еді. Өкінішті-ақ дерсің. Ал біз ұлылардың еңбегі мен ісін, өмірі мен өнегесін дұрыс көрсете алмай жүрміз. Мерейтойды атап өтуге бөлінетін қаржы-қаражат та қомақты болары сөзсіз. Осы орайда, сол ақшаның осындай мақсатты дүниелерге жұмсалғаны жөн болар еді.Айым БЕКТҰР