Мемлекеттік грант: қазақша жазу айып па?

«Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» тарататын мемлекеттік гранттар турасында дау көп. Бірі орталық жанындағы комиссия мүшелері мемлекеттік тілді білмейді деп дат айтады. Ендігілері сарапшылардың сала жөнінде білері аз, сондықтан жобаның байыбына бармайтынын алға тартады. Шектен тыс көп есеп-қисап, құжат талап етеді дейтіндер де бар. Ал үкіметтік емес ұйым өкілінің орталық басшысының кездесуге қазақтілді аудармашымен келгенін айтқаны бар. Сонда жыл сайын миллиардтаған қаражатты игеретін орталық ісіне жауапкершілікпен қарамай ма?

Даудың басы – жақында өткен мемлекеттік грант беру жөніндегі конкурс нәтижесі. 4 та­қы­рып бо­йын­ша грант үлестірген. Мәселен, «Қайырымды істер марафоны» жо­басы бойынша Dauletten ҮЕҰ бақ сынаған. Қызығы сол аталған жоба ішінде «Іскер әйелдер қауымдас­ты­ғы» жеңім­паз атанған. Бұлай дейтіні­міз, қайырымды­лық жобаларына байланысты комиссия төрағасы Дәулет Төлеутайұлы жетекшілік ететін ұйым жұ­мы­сына жоғары баға берген. Ал нәтиже бо­йынша 11 ұпай берген Айнұр Заурбекова нелік­тен төмен балл қойғанын түсіндіре алмаған. Бел­сенділер тікелей эфир өткізуге жан таласқа­ны­мен, орталық­тан тіл қатқан адам жоқ. Осылай­­ша, мемлекеттік грант үлестіруден көңілі қалған қатысушылар кімге барып, базынасын айтарын білмей отыр.

400 миллион теңгелік қайырымдылыққа көз жұмғаны ма?

«Қайырымды істер марафоны» жобасына қайта оралсақ. Дәулет Төлеутайұлы үкіметтік емес ұйымның мемлекеттік грант алмағанына емес, мемлекеттік тілдің рөл ойнай алмағанына қынжылады. Сіз бен біз қайырымдылық істер марафонына келгенде аталған ҮЕҰ-ның алдына жан салмайтынын жақсы білеміз. 10 мамыр күні Риддерде шыққан өрттен зардап шеккен халыққа бір күннің ішінде 15 миллион теңге көмегін дайындап отыр. Осындай бастамаға себеп болып отырған ұйымға Үкіметтен қолдау болмағанына жұрт аң-таң. Тіпті, сол күні комиссия төрағасы болған Марғұлан Ермаған­бетұлы да шешімді түсінбегенін атап өтті. «Заңсыз, әділетсіз өткен комис­сия жиыны. Өзім төраға болдым. 25-ке бағалаған жобаға қазақ тілін нашар білетін адам 11 деген балл қойды. Қайырымдылық жобалары­мен айналысып, 400 млн теңгеге мұқтаж жандарға көмек көрсеткен Дәулеттің ұйымы жеңіліп, тек әйел­дер арасында вебинар ұйымдастырып жүрген ұйым жеңімпаз атанды. Ал жоба қайырымдылық іс-шараларын ұйымдастыруды көздейді. Мәселе Дәулеттің жобасы сол баяғы қазақ тілінде жазылғандықтан»,– дейді комиссия төрағасы. Иә, Айнұр есімді сарапшымен біздің де тілдескіміз келді. «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» сарапшының телефоны сөндірулі екенін айтып, басын ала қашты. Ар­тын­ша өзге сарапшының нөмірін сұра­ғанымызда үнсіз қалғаны тағы бар.Расымен, орталықта қазақ тілін жетік білетін сарапшы барына күмәнмен қарадық. «Осындай жобалардың ішінде қазақ тілін мүлдем білмейтін адамдар­дың комиссия мүшесі болып отыр­ғаны қынжылтады. АБҚО-ға конкур­сқа өтінім бергенде «Іскер әйелдер қауымдастығы» өтті. Бұл қауымдас­тықтың қашаннан бері қайырым­дылық марафонын жасағанын түсіне алмаймын. Dauletten қоры 2019 жылы мамырдан бастап заңды түрде Әділет министрлігінің тіркеуінде тұр. Білмеймін, комиссия төрғасы­ның сөзі жүрмегені де ой салады. Ол жоғары ұпай қойғанымен, Айнұр Заурбекова не үшін 11 ұпай қойғанын түсіндіре алмайды. Комиссия оты­рысы құпия түрде өтіп, ешкімнің түрін көрмедік. Бірақ сөйлеген сөз­дерінен, жазуларынан бәрін түсінуге болады. Қазақ тілін мүлдем түсін­бейді», – дейді Дәулет Төлеу­тайұлы.

Түйткіл тіл мәселесінде ме?

Ақпараттық даму министрлігінің байланыс нөміріне қоңырау шалғанымызда жауап берген азамат сарапшылардың дені орыстілді екенін айтып қалды. Кейіннен «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» атынан жауап берген тұлға қазақтілді ҮЕҰ-дың жеңіске жеткенін атап өткен-ді. Ал осы орталық өткізген мемлекеттік грант бөлуге 6 рет қатысқан Марғұлан Ермаған­бетұлы қазақтілді ұйымдар жеңімпаз болған жоқ деп отыр. «Комиссия мүшелері қазақ тілін білмейді. Неге тіл мәселесін көтеріп отырмын? Жобаның барлығы орыс тілінде іске асады. Семинар, конфе­ренция, оқыту, бәрі орыс тілінде өтеді. Басшыларын тікелей эфирде тілдесуге шақырсаң, қашады. Бірде комитетке кездесуге келгенде басшы­сы қазақтілді аудармашымен келді. Ойлаңызшы, мемлекеттік мекеменің басшысына аудармашы керек! Біріншіден, жыл сайын миллиард қаражатты игеретін орталық жөнінде халықтың көп бөлігі бейхабар. Грант бөлу жөніндегі комиссия жұмысын жетілдіру керек. Оның объективті, әділ шешім қабылдау процестерінде кемшіліктер көп», – дейді ол. Осы сұрақтардың жауабын іздемекке орталықтың әлеуметтік желідегі парақшаларын сүзгіден өткіздік. Сонда халық жолдаған сауалға жауап берген бейнекөрініске назарымыз ауды. «Алдыңғы жылғы жобада қандай қазақтілді оқытушы­лар болды?  Нақты аты-жөнін айтсаңыз» деген сұрақ қойған. Бұл сұрақтан-ақ халық арасында қазақ­тілді оқытушыға сұраныс барын ұға­сыз. Олар жоба аясында қазақ тілінде білім алғысы келетіндіктен оқытушы­ның аты-жөнін сұрап жатқаны айт­паса да белгілі. Осы сұраққа маман Салтанат Оразбек былтыр өткен тренингтерде қазақтілді тренерлер аз болғанын, өйткені орыстілді қатысу­шылар көп екенін алға тартқан. Яғни, мәселе сұранысқа да байланысты. Орталықтағы тіл мәселесіне қатысты «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» КЕАҚ басқарма төрағасы Лима Диастың пікірін білгіміз келді. «Біріншіден, Азаматтық бастама­ларды қолдау орталығы еліміздегі ҮЕҰ-ның барлығымен (қазақ, орыс немесе басқа тілді ұйым екеніне қарамастан) өзара тығыз әріптестік орнатуға қашанда мүдделі. Екіншіден, келіп түскен өтініштерді қарастыру барысында өтініштер мен жобалар­дың конкурстық талаптарға сәйкес келуі мен мазмұнына баса мән беріле­ді. Бұл жерде жобалық өтініштерді қарау барысында олардың қай тілде жазылғанына байланысты қандай да бір артықшылық немесе кемсіту­шіліккке ешқашанда жол берілмейді. Үшіншіден, конкурсқа қатысуға ниетті ҮЕҰ тарапынан өтініштер екі тілде де қабылданады. Сәйкесінше, Конкурстық комиссияның сарапшы­ларының мемлекеттік және орыс тілдерін еркін білуі – басты талаптар­дың бірі. Яғни, қазақ тілінде жазылған жобаларды сәйкесінше, мемлекеттік тілді еркін меңгерген сарапшылар тобы қарайды. Биыл ақпан айында өткізілген екінші конкурсқа жіберіл­ген өтініштердің 58%-ы мемлекеттік тілде жазылған. Сондықтан айтып өткенімдей, Конкурстық комиссия сарапшыларының екі тілді еркін білуі – басты талап. Одан бөлек, Конкур­стық комиссияның сарапшылары осы салада жұмыс тәжірибесі бар бі­лік­тілік талаптары бойынша ірік­теледі», – деп жауап берді Лима Диас. Қош, орталық жауабымен таныс­тық. Одан бөлек, орталыққа қатысты пікірлерді саралай отыра, сарапшы­лардың біліктілік талабына сын көзбен қарайтындарды да байқадық. Мәселен, Әбдіғалым Оспан үнемі өзін-өзі басқару саласына жобалық гранттарды салаға мүлдем қатысы жоқ адамдар ұтатынын алға тартады. «Менің ойымша,  осы салаға келгенде бұл кісілер ұлттық болашағы, даму­дың даңғыл жолы деп емес, бөлінген қаражатты өзара келісіп, бөліске салу деген деңгейде қарайтын сынды»,– дейді ол. Байқап қарасақ, орталық жұмысы төңірегінде сын пікірлер көп. Тіл мәселесіне қатысты дау әлеуметтік желіде кең таралғаны тағы бар. Төрелікті орталық жұмысын қада­ғалайтын министрлікке қалдырдық. Өйткені миллиондар айналымға түсетін істе жауапкершілік пен қырағылық керек-ақ.

Айзат АЙДАРҚЫЗЫ