Сыр өңірі – ауыл шаруашылығы саласы бойынша жыл сайын толайым табыстарға қол жеткізіп, ел қазынасының ұлғаюына айтарлықтай үлес қосып жатыр. Қызылорданың күріші ішкі нарықты қамтып қана қоймай, Германия, Нидерланд, Түркия, Иран және Ирак секілді алыс-жақын шетелдерге де экспортталып келеді.
Бүгінде қазақстандықтардың шамамен тең жарымы елді мекендерде тіршілік етеді. Ал Қызылорда облысы халқының 60 пайызға жуығы – ауыл тұрғындары. Олардың басым бөлігінің күнкөрісі, әлеуметтік-экономикалық жағдайы ауыл шаруашылығы өндірісіне тікелей байланысты.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары аталған сектор алапат өзгерісті бастан өткерді. Дегенмен, мемлекет бұл қиындықтарды жеңіп, ауқымды жаңғыру арқылы қарыштап дамыды. Ширек ғасырдан астам уақыт ішінде ауылдың еңсесін тіктеп, өнеркәсіпті өрге сүйреді. Салаға қолдау еселеп артып, ауыл өмірінде серпіліс пайда болды. Оны облыстың аграрлық секторындағы Тәуелсіздік жылдарындағы көрсеткішінен де анық байқаймыз. Ал қолдау бар жерде қайтарымы да болатыны анық.
Қызылорда облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметіне сүйенсек, облыстың агроөнеркәсібін мемлекеттік қолдау 2003 жылдан басталды. Сол жылы облыстың ауыл шаруашылығын қолдауға барлығы 142,8 млн теңге жұмсалса, 2020 жылдың өзінде ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау көлемі 14,6 млрд теңгеге артқан. Ауыл шаруашылығы саласын дамытуға көрсетіліп отырған мемлекеттік қолдаудың арқасында соңғы 10 жылда облыстың ЖӨӨ құрылымындағы ауыл шаруашылығының үлесі 3,9-дан 4,8%-ға дейін өскен.
«Бұл ретте 2020 жылы ауыл шаруашылығы өнімін өндіру көлемі 141 млрд теңге болған. Бұл көрсеткіш 1991 жылы 2,3 млн теңге болған. Жыл сайын облыстың ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері 500 мың тоннадан астам күріш жинайды. Қызылордалық ауыл шаруашылығы еңбеккерлері 550 мың тоннадан астам күріш өнімін жинап, орташа өнімділік гектарына 61,8 центнерден келді. Бұл 1991 жылғы көрсеткіштен бір жарым есе көп. Қызылорданың күріші шет елдерде де сұранысқа ие. Сонымен қатар бақша өнімдері мен дәстүрлі ұлттық сусындар – қымыз бен шұбат облыстың танымал брендіне айналды. Облыстың ауыл шаруашылығы құрылымдарының машина-трактор паркі 25%-ға жаңартылды. Күріш өсіруде жоғары репродукциялы тұқымдарды 100 пайызға пайдалануға қол жеткіздік, бұл күріш өндірісінің артуына әсер етті», – дейді Қызылорда облыстық Ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Талғат Дүйсебаев.
Рекордтық көрсеткіш
«Егінді өсіре білу – алғашқы асу ғана, ал ысырапсыз жинап алу – мәре». Дала академигі Ыбырай Жақаевтың аталы сөзін өмірлік қағидаға айналдырған Сыр диқандары жылда егінді шашпай-төкпей жинап алып, қамбаны қызылға толтыруға дағдыланған. Ала жаздай атыз жағалайтын олардың тынымсыз еңбегінің арқасында өткен жылы рекордтық көрсеткіш тағы да жаңарып, негізгі дақылдан бұрын-соңды болмаған өнім алынды. 91 мың гектар егістіктің әр гектарынан жоғарғы центнерден өнім жиналып, ел қамбасына жарты миллион тоннадан астам күріш құйылды. Осылайша, облыс күрішшілері әр жылдары рекордтық көрсеткіштен қол үзген жоқ.
Күріш экспортының көлемін ұлғайтып, жаңа нарықтарды игеру бағытындағы жұмыс әлі де жалғаса береді. Аграрлық саладағы экспорт ауқымын арттыру міндеті мал шаруашылығын да айналып өткен жоқ. Халықаралық эпизоотиялық бюроның шешіміне сәйкес, Қызылорда облысы 2017 жылы аусыл ауруынан таза аймақ мәртебесін алып, буферлік аймақтан шықты. Осының нәтижесінде бақша өнімдері мен майлы дақылдар шетел асып, экспорттау көлемі жыл сайын ұлғайып келеді.
Атқарылып жатқан шаралар нәтижесінде 2017 жылдың қаңтар-қараша айларында облыс бойынша 89,5 мың тонна ауыл шаруашылығы өнімі экспортталған. Бұл 2016 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 37,4 пайызға немесе 24,4 мың тоннаға көп. Оның ішінде экспортталған күріш көлемі 84,6 мың тоннаға жетіп, алдыңғы жылдың сәйкес кезеңінен 38,9 пайызға немесе 23,7 мың тоннаға артты. Одан кейінгі жылдары, яғни 2018, 2019 және 2020 жылы да өңір кәсіпкерлері күріш дақылын көрші елдерге молынан шығарып, тіпті Қызылорданың «Ақ маржаны» Мұхит асып, еуропа нарығына жетті.
Айта кеткен жөн, өңірде күріш, балық, көкөніс және бақша өнімдерінің экспорты 2004 жылдан басталды. Соңғы 16 жылда ауыл шаруашылығы өнімдері экспортының көлемі 2,8 есе өсіп, Ресей, Өзбекстан, Украина, Әзербайжан, Иран, Грузия, Қытай, Литва, Польша, Ауғанстан, Моңғолия, Тәжікстан, Түрікменстан, Парагвай, БАӘ, Сауд Арабиясы, Қырғыз Республикасына экспортталып келеді.
Сыр елі әлемнің 18 мемлекетін жаулады
Былтырдан бастап Сыр елінен алғаш рет Германия мен Нидерландқа 910,4 тонна қамыс және Өзбекстанға 136 тонна бидай ұны экспортталды. Бүгінде аймақтан өндірілетін өнімдер жоғарыда айтып өткен әлемнің 18 мемлекетіне жөнелтіліп жатыр. Атап айтқанда, күріш, балық өнімдері, бидай қалдығы, бидай ұны, сабан, мақсары майы, қауын және қарбызға сұраныс жылдан-жылға артып келеді.
«2020 жылы өңделген өнім экспорты – 96,7 пайыз. Сондай-ақ су тапшылығына қарамастан 551,3 тоннадан астам күріш жиналып, жоғары көрсеткішке қол жеткіздік. Ал биыл 188,2 мың гектарға ауыл шаруашылығы дақылдарын егу жоспарланып отыр. Алайда күріштің көлемі 5,1 мың гектарға азайтылды. Оның орнына әртараптандыру бағыты бойынша дәнді, майлы дақылдар егілді, – деді Қызылорда облысы әкімінің орынбасары Бахыт Дүйсенұлы.
Қызылорда қашаннан күріш өсірумен даңқы шыққан аймақ. Әсіресе, Тәуелсіздік жылдарында Сыр диқандары рекордтық көрсеткішке қол жеткізіп қана қоймай, мемлекеттің қаржылай қолдауына ие болып келеді. Егін көлеміне қарай субсидия үлестіріліп, ауыл шаруашылығы техникаларын жаңартуға қаржы бөлді. Нәтижесінде, еңбек өнімділігі артып, әр өңір жыл сайын толағай табыстарға жетіп, Сыр салысынан тау тұрғызды. Бұл әрине, еңбек өнімділігін арттырып, экспорт көлемін еселеуге жол ашты.
Жалпы, Қызылорда облысында ауыл шаруашылығы саласын дамыту – алға қойған басым бағыттардың бірі. Президент ауыл шаруашылығын ел экономикасының жаңа драйверіне айналдыруды тапсырғаны белгілі. Бұл бағытта атқарылып жатқан жұмыс жүйелі түрде жалғасын табары сөзсіз.
Нұрсұлтан ҚАЗБЕК,
Қызылорда облысы