Карантин шаралары елдегі кинокөрсетілім саласына орасан зиян келтірді, пандемияға дейін бұл сала 368 залы бар 102 заманауи кинотеатрға және 18 млрд. теңге мөлшерінде билет сатудан түсетін қаражаттың жыл сайынғы айналымына ие еді. Енгізілген шектеу шараларының салдарынан елде 20 залы бар 5 кинотеатр, атап айтқанда, Семейдегі «Еңлік-Кебек», сондай-ақ, Алматыдағы SilkWay, Nomad, Cinema Towers кинотеатры жабылып қалған. Биыл жағдай одан әрі ушығып барады. Кинотеатрдың жұмыс істеуіне қайта тыйым салынғаннан кейін тағы бес кинотеатр ашыла алмай отыр: Нұр-Сұлтан қаласындағы «Еуразия», Ақтау мен Жаңаөзенде орналасқан «Жалын» желісінің төрт кинотеатры.
Ұлттық киноны қолдау орталығының сарапшылары карантин шаралары енгізілгенге дейінгі және одан кейінгі прокат қорытындыларына салыстырмалы талдау жүргізген. Олар отандық фильмдердің көрсетілімінің де, тапқан табысының да үлесі екі есе төмендегенін, ал шетелдік киноның үлесі арта түскенін айтып отыр.Отандық кинопрокат азайған
RENTRAK (ойын-сауық индустриясындағы үрдістерді анықтаумен және зерттеумен айналысатын ірі халықаралық компания) мәліметіне сүйенсек, 2020 жылғы 1 қаңтардан 14 наурызға дейін отандық кинопрокатта 117 фильм көрсетілген, оның 17-сі – қазақстандық, 100-і – шетелдік (оның ішінде 20-сы ресейлік). 2021 жылғы 1 қаңтардан 7 маусымға дейін 216 жаңа фильм көрсетілген, оның ішінде 22-сі – қазақстандық, 194-і – шетелдік (ресейлік 44 фильмді қоса есептегенде). Биыл Голливудтың ірі компанияларының релиздері кейінге қалдырылып, Қазақстанның жетекші продюсерлік компаниялары да қалыптасқан жағдайға байланысты өз жаңа жобаларын кинотеатрларға бергісі келмей отыр.Осылайша, өткен жылдың бірінші тоқсанымен салыстырғанда көрсетілген отандық фильмдер саны 14,5%-дан 7,4%-ға дейін азайған, осы жылғы 5 ай ішінде жалпы табыс көрсеткіші 6,5 млрд.-тан 4 млрд.-қа дейін, ал еліміздегі жалпы кассалық түсім ішінде қазақстандық фильмдердің үлесі 28%-дан 5%-ға дейін кеміген. Барлық кинотеатрлар әлі де толыққанды жұмысқа кіріскен жоқ, залдардың толу мөлшері 15%-дан аспайды. Көрермен кіргізуге енгізілген шектеулерге байланысты кинотеатрлардың ішкі қарыздары да өсті, олардың қызметкерлері қысқартылған жалақы қорымен жұмыс істеуге мәжбүр. Ойын-сауық орталықтарында аумақты жалға алу төлемі, сондай-ақ салық және банк кредиттері бойынша төлемдер де тоқтатылып тұр.Соның өзінде 2020 жылғы 1 қаңтар мен 14 наурыз аралығындағы жалпы кассалық түсім 6 435 946 097 теңге болды. Бұл түсімдегі үлес мынадай: қазақстандық фильмдерден – 1 802 097 096 теңге, шетелдік фильмдерден – 4 633 849 001 теңге (оның ішінде ресейлік фильмдерден – 659 838 772 теңге). 2021 жылғы 1 қаңтардан 7 маусымға дейін жалпы түсім – 4 668 653 957 теңге. Үлес бойынша: қазақстандық фильмдерден – 234 662 471 теңге, шетелдік фильмдерден – 4 434 021 486 теңге (соның ішінде ресейлік фильмдерден – 555 441 333 теңге).
Қалыптасқан жағдайдың нәтижесінде көрермен аудиториясының жартысынан астамы азайды, осыған байланысты кинотеатрлар репертуарында бүгінде шетелдік кинохиттер жоқ, ал отандық продюсерлер нарықтағы жағдайдың жақсаруын күтіп, өздерінің кассалық табысқа жетуі ықтимал фильмдерін прокатқа шығарғысы келмейді. Соның өзінде залдардың толуы бүгінде орта есеппен 10%-ға жақындап келеді, дегенмен ең төменгі жоспарлы толтыру мөлшері кемінде 30% болуы тиіс. Бұл жағдай алты айдан бері жалғасуда және индустрия бірқатар себепке байланысты қажетті қарқынға жете алмай отыр.– Біздің жағдайымыз қазір өте қиын. Қазір кинозалдардың дені ойын-сауық орталықтарының ішінде орналасқаны белгілі. Менің «Жалын» атты кинотеатрым, мәселен, «Жаңаөзен» ойын-сауық орталығының ішінде. Бірақ өткен жылдан бергі шектеу шараларынан соң қаржылық қиындыққа тап болған мен жалдау құнын төлей алмай отырмын. «Алдымен кинотеатрларға көрермен кіргізейік, тым болмаса, әлеуметтік қашықтықты сақтап, бір-бірінен алшақ отыратындай етіп, шамамен 30 пайыз болса да залды толтырайық» деп айтып жүргеніме көп болды. Бірақ әлі де «баяғы жартас – бір жартас». Өзім туралы айтсам, Жаңаөзенде өз бизнесімді сонау 2012 жылы бастағанмын. Содан бері қала халқына әлеуметтік қызмет көрсетіп, тұрғындардың мәдени өмірін мәнді ете түсуге барымды салып келемін. Көрерменнің жағдайын ойлайтын адаммын, қандай қиын жағдайда да билетті қымбаттатқан емеспін. Кинозалдарымдағы құрал-жабдықтың бәрін өзім сатып алғанмын. Мемлекетке салмақ салған жерім жоқ. Мемлекеттен алсам, тек несие алдым. Ісімді жүргізе отырып, оны да уақытында өтедім. Енді өз қолыммен жасаған осы игілігімнің бәрін менен тартып алмақшы. Неге? Пандемияның кесірінен тығырыққа тіреліп, жалдау ақысын төлей алмай отырғаным үшін. Жағдайымды ешкім түсінбейді. Тіпті, менің құрал-жабдықтарымды да өзіме бермей отыр. Жергілікті билік орындарынан да көмек сұрадым. Қайран жоқ. «Екі кәсіпкердің арасындағы мәселеге біз араласа алмаймыз» деп отыр. Сонда кім араласады? Бізге кім көмектеседі? – дейді Маңғыстау облысындағы кинотеатрлар желісінің директоры Данияр Айса.
Ұлттық фильмдерді прокаттауға неге құлықсыз?
– Ірі кинокөрсетілім нарықтарының қайта жабылуы келеңсіз үдерістерді күшейте түсері сөзсіз. Біздің ойымызша, индустрияның уыстан шығарып алған позицияларын қайта қалпына келтіру үшін кем дегенде 2-3 жыл қажет, – деп атап өтті Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы басқарма төрағасының өндіріс жөніндегі орынбасары Бауыржан Шүкенов. Өткен жылдар ішінде мемлекет ұлттық фильмдер шығаруға қомақты қаражат бөлді. «Қазақфильмді» жаңғыртып, жаңарту жоспарланды, киноорталық желісі бойынша қаржылық қолдау алған біраз картина жарыққа шыққалы отыр. Бұдан бөлек, жақын арада Үкімет тапсырмасы бойынша өндірісі едәуір қымбатқа түсетін үш ірі жобаны, атап айтқанда, Алтын Орда тарихы бойынша және Жамбыл Жабаев, Ахмет Байтұрсынұлы туралы фильмдерді жүзеге асыруға дайындық жүргізілуде. Осыған орай, «мұның бәрі не үшін жасалып жатыр?» деген логикалық сұрақ туындайды, өйткені өндірілген контентті монетизациялау негізінен қазір өз тарихындағы ең қиын кезеңді бастан өткеріп жатқан кинотеатрларда жүзеге асырылады. Ал біз мемлекеттің тиісті көмегінен үміт үзе қоймағанымен, кинотеатр қожайындарының ұлттық фильмдерді прокаттауға аса құлықты болмай отырғанын көріп отырмыз.Еліміздің кинофикациясын дамыту мәселелері бойынша шұғыл шешім қабылдау, жаңа кинотеатрлар салу туралы бірнеше рет айтылды. Дамыған елдерде кинозал санының қажетті орташа көрсеткіші 100 мың тұрғынға шаққанда 5 пен 8 аралығында екен. Қазақстанда бұл көрсеткіш 100 мың тұрғынға 1,9 кинозал болып тұр. Кинотеатрлардың негізгі бөлігі Нұр-Сұлтан және Алматы қалаларында, сондай-ақ, облыс орталықтарында орналасқанын ескерсек, шағын қалалардағы, аудан орталықтарындағы немесе 50 мыңға жуық тұрғыны бар елді мекендегі жағдайдың тіпті сорақы екенін ұғамыз. Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының басқарма төрағасы Есетжан Қосыбаевтың айтуынша, тіпті жергілікті жерлерде кинотеатрға сұраныс көп болса да, ірі бизнес бұл мәселені жалғыз өзі шеше алмайды, сондықтан оны барлық мүдделі тараптармен бірге мемлекеттік және жеке секторлар арасындағы әріптестік қағидаттары бойынша пысықтай түсу қажет. Өңірлерде типтік 4-5 залды 100 кинотеатр салу халыққа кино қызметін көрсетудегі сұранысты орта еуропалық деңгейде өтеуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты кинотеатрларға 2,1 млрд. теңге сомасында біржолғы көмек беру, сондай-ақ, бірқатар Еуропа елдері мен Ресей Федерациясында қабылданған осындай шараларға ұқсас кинотеатрларды ҚҚС-тан 2024 жылға дейін босату жөніндегі мәселелерді үкіметтік деңгейде қарастырған жөн.– Пандемия кезеңіндегі шетелдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, барлық Еуропа елдерінде кино қорлары кинотеатрларға көмектеседі, – дейді Б.Шүкенов. – Ресейде де прокаттауға нақты қаржылық көмек көрсетілді. Резерв қорынан кинотеатрлар үшін 2 миллиардтан астам рубль бөлінген, бұған дейін шамамен осынша сома өндірістік компанияларға бөлінген. Бұл Ресей басшыларының кинотеатр сияқты нарықтың маңызды сегментіне қаншалықты мән беретінін байқатады. Қазір ресейліктер кинотеатрларға көмек көрсетудің әртүрлі субсидияларға, жеңілдіктерге байланысты екінші кезеңін бастады.
Айым БЕКТҰР