Биыл барлығы 56 мың білім беру гранты бөлінді. Көпшілікке тізімде қандай мамандыққа грант көп бөлінгені қызық. Өйткені бірнеше критерий бойынша педагогика бағытын таңдағандардың саны артқанын білеміз. Жалпы, грант көп бөлінген мамандықтарға еңбек нарығында сұраныс бар ма? Қандай мамандықтың жалақысы көп?
Қай мамандыққа көп грант бөлінді?
Бұрын 51 мың мемлекеттік білім беру гранты бөлінетін. Биыл оған қосымша 5 мың грант қосылды. Оның үстіне, әлеуметтік статусы бар талапкерлерге басымдық берілгені тағы бар. Тарқатып айтсақ, әлеуметтік осал санаттағы көпбалалы немесе толық емес отбасылардан шыққан балалар, ерекше білім беру қажеттілігі бар талапкерге мүмкіндік берілген. Оған қоса, тиісті квота бойынша гранттарды жетім балалар мен этникалық диаспора өкілдері алды. Мысалы, педагогикалық мамандықтарға 11 мыңға жуық грант берілсе, соның мыңнан астамына жеңілдігі бар санаттағы азаматтар ие болған. Әрине, талапкерлер арасындағы бәсекені айтпасқа болмас. Өйткені биыл грант тағайындау конкурсына қатысу үшін 75 мыңнан астам талапкер құжат тапсырған. Үміткерлердің арасында 8 мыңнан астам «Алтын белгі» иегері, 800-ден астам халықаралық және республикалық олимпиадалардың жеңімпазы, сондай-ақ халықаралық спорттық жарыстардың 520 жеңімпазы бар. Егер ұпайлар тең болған жағдайда олардың басым құқығы есепке алынатыны бар. Сонымен, грант иегері атанғысы келгендердің басым көпшілігі «Білім беру» және «Денсаулық сақтау» бағыты бойынша құжат тапсырған. Демек, бұл талапкерлер арасындағы жиі таңдалған мамандықтар ретін нұсқайды. Одан кейін түлектер ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, құқық, дизайн, менеджмент білім беру бағытын белгілеген. Жоғарыдағы мамандықтарға көз жүгіртсек, талапкерлердің нарықтың ырқына бағынғанын көруге болады. Айта кетерлігі, педагогика бағыты бойынша шекті балл 75-ке көтерілген. Бұл аталған бағыт бойынша бәсекенің жоғары болғанын көрсетеді. Тағы бір ескерер жайт, гранттар Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректеріне және жұмыс берушілердің сұранысқа ие мамандықтар туралы ақпаратына сай іріктелген. Мәселен, гранттың ең көп бөлігі инженерлік, өңдеу және құрылыс салаларына бөлінді – 17 028 грант. Одан кейін педагогикалық ғылымдар – 9 573, ақпараттық-коммуникациялық технология – 7 487, жаратылыстану ғылымдары – 4 088, ауыл шаруашылығы ғылымдары – 1 895, денсаулық сақтау саласындағы мамандықтарға – 2 700, өнер және гуманитарлық ғылымдар – 1 615, бизнес, басқару және құқық – 1 223, әлеуметтік ғылымдар, журналистика және ақпарат мамандықтарына 960 грант бөлінді. Аталған мамандықтар шеңберінде «Серпін» бағдарламасы бойынша да гранттар қарастырылған.Еңбек нарығы не дейді?
Мамандықты сұранысқа, еңбек нарығына лайықтап таңдайтынымыз белгілі. Жоғарыдағы грант бөлінісі еңбек нарығындағы орынды толтыра ала ма? Мысалы, 2020 жылдың үшінші тоқсанында елімізде 176 мың бос жұмыс орны көрсетілген. Өнеркәсіп, құрылыс, көлік саласына қатысты 40 мыңнан астам бос жұмыс орны туралы ақпарат жарияланған. Десе де, Еңбек министрлігі жоғары білімді қажет ететін 35 сұранысқа ие мамандық және техникалық және кәсіптік білімді сұрайтын 65 мамандықтың тізімін жариялады. Ішінде IT-мамандар, 3D модельдеу және толықтырылған нақтылық жөніндегі инженерлер, машинааралық оқыту жүйелері бойынша, жаңартылатын энергия көздері бойынша, өндірістің аддитивті технологиялары бойынша инженерлер бар. Сондай-ақ өндірісті автоматтандыру кезеңінде талап етілетін «ақылды» қала құрылысы, пилотсыз авиациялық жүйелер инфрақұрылымының сәулетшілері мен жобалаушылары, графикалық және мультимедиялық дизайнерлер мамандықтары кірген. Байқасаңыз, мамандық атауы күрделі әрі заманауи. Көз алдыңызға толығымен жабдықталған сенсорлы жүйе мен цифрлар елестеген болар. Себебі алдағы 15 жылда жұмыс орындарының 30%-ын техника мен роботтар алмастырады деген болжам бар.
Параметрлер негізінде еліміздің индустриялық-инновациялық дамуы, «Цифрлы Қазақстан», көлік инфрақұрылымын дамыту бағдарламасы мен «Қарапайым заттар экономикасына» басымдық берілген. Одан бөлек, еңбек нарығында ұсынылған 1 300 мамандыққа, «Атамекен» ҰКП мен оқу орындарының жұмыс берушілерден алған 700-ге жуық сауалнамасын талдау нәтижесінде мамандықтар тізімі бекіген. Сондықтан да қажет мамандықтар көшін IT технология бастап тұр. Көбіне техникалық мамандықтарға басымдық берілгені тағы бар.
Әлеуметтанушылардың айтуынша, талапкерлер арасында әлі де заңгер, қаржыгер, судья болуға талпынатындар жетерлік. Бірақ еңбек нарығына үңілсек, заңгер мамандығын бітіргендердің жартысынан көбі жұмыссыз жүр. Ал жастардың педагогикалық бағытты таңдауына мемлекет пен министрлік стимул беріп отыр. Стипендия әдеттегі студенттікінен жоғары, мектептегі айлық табыс жоғары, қоғамдағы мәртебе биіктеп келеді. Осының өзі талапкердің мамандық таңдауына түрткі болады екен. Демек, мамандыққа қолдан сұраныс тудыруға болатынының айқын дәлелі. Одан кейін әлеуметтанушылар жастардың интернет кеңістігіндегі мамандықтарды меңгеруге ден қойғанын айтады. Мысалы, интернет маркетолог, контент менеджер, продюсер, видеограф. Аталған мамандықтарға қазір сұраныс басым. Егер өз ісіңді жетік білсең, табысың да жоғары. Соған сай бұл салада бәсекелестік артып келеді. Белгілі кәсіпкер Ахмет Нұрсила да әлеуметтік желідегі маркетингті меңгерген жөн деп отыр. Оның айтуынша, кәсіпкерлердің 90%-ы интернет арқылы табыс табуға көшкен.
Жалақысы жоғары мамандықтар
«Мамандық таңдау мектебінің» негізін қалаушы Санелай Қуанышбекова профорентология саласында жүргеніне біраз уақыт болған. Сондықтан талапкерлердің сұрауы бойынша жалақы, университет, мамандық туралы жиі консультация береді. Оның айтуынша, елімізде мұнай-газ саласында табыс жоғары. Бірақ жұмыс табу жағы қиын. Статистика бойынша, бір орынға 6 мұнайшы таласады екен. Мысалы, мұнайшының орташа табысы 197 мың теңге болса, ең жоғары табысы 3 млн теңгеден асады. Мамандық атауына келсек, «Ұңғымаларды бекіту» мамандығы – 1 млн 800 мың, «Бұрғылау бойынша инженер» – 854 мың теңге. «Бұрғылау бойынша техник» 787 мың теңге алады. Қазір «Бизнес кеңесші» мамандығының да дәурені жүріп тұр. Олардың орташа айлық табысы – 140 мың теңге болса, жоғарғысы 1 млн теңгеден асады. Бизнес кеңесшілер тікелей компаниялармен жұмыс істейді. Нарықты зерттеп, бизнес жоспар құрып, келісім жасайды, персоналды сертификаттауды мойнына алады. Профорентологтің айтуынша, бұл мамандықпен жұмыс табу әлдеқайда жеңіл. Бір орынға 1-4 маман таласады. Одан кейін елімізде ұшқыштардың айлық табысы жоғары. Орташа жалақысы – 991 мың теңге. Борт инженер айына 760 мың теңге, штурман 660 мың, экипаж командирі айына 10 мың доллар алады. Санелай Қуанышбекова елімізде ұшқыштарға сұраныс бар деп отыр. Өйткені компаниялардың көбінде шетелдік мамандар жұмыс істейді. Білім мен білігі сәйкес келсе, талапкерлер шетелдің мамандарды нарықтан ысыра алады. Әрине, IT мамандардың да жалақысы жоғары, еңбек нарығында сұраныс жыл санап артып келеді. Орташа табыс 118 мың теңгеден басталып, 500 мың теңгеден асып жығылады. Маркетологтердің де айы оңынан туып тұр. Олар біліктілігіне сай 800 мың теңгеге дейін жалақы ала алады. Профорентологтің тағы бір айтқаны жастар арасында «Құқықтану», «Қаржыгер», «Экономист», «Халықаралық қатынастар» мамандығына сұраныс жоғары. Соған сай грант аз бөлінеді.Айзат АЙДАРҚЫЗЫ