Жыл сайын бірнеше мың мектеп түлегі шетелдерде білім алуға аттанады. Алайда соңғы жылдары қиырға кеткен қазақстандық студенттер отандық университеттерге орала бастады. Оның себебі неде? Қаржы тапшылығы ма, әлде басқа себептер бар ма?
Студенттердің өзге елдерге өздігінен барып білім алуы барлық елде бар. «Білімді мыңды жығатын» заманда бұл үрдісті қолдамасқа тағы болмайды. Себебі дамыған мемлекеттердің оқу орындарында білім алып, өрісі кеңейіп жатса құба-құп.Шетел біліміне шөлдеп тұрмыз
Білім бойынша сарапшы мамандардың сөзіне сенсек, талапкерлердің 20 пайыздан астамы көрші Ресейге барып оқығанды құп көреді екен. Бір ғана 2019 жылдың өзінде 60 мыңдай студент Ресейдің оқу орындарына түскен. Сондай-ақ қалталы отбасылардың балалары да отандық оқу орындарында білім алуға құлықсыздық танытатын көрінеді. Сол себепті өз қаражаттарымен Еуропа мен АҚШ университеттеріне таңдау жасайды. Бұдан бөлек, Қытай, Оңтүстік Корея елдерінде білім алуға бел байлайтын жастардың қатары көп. Олардың дені қазақстандықтарға арналған DAAD секілді әртүрлі халықаралық стипендиялық бағдарламаларға қатысып, шетел грантын ұтып алғандар. Бірақ бұл бағдарлама арқылы оқуға түскендер білімді тегін алғанымен, сол елдегі өмір сүру жағдайы өз есебінен болады. Жастардың шетелдік оқуға аңсары ауып тұруының тағы бір себебі, оқу ақысы мен өмір сүру деңгейі салыстырмалы түрде отандық университеттерден қарағанда арзан. Осы себепті де жастар Ресей, Польша, Чехия, Венгрия, Түркия және Кипр елдерінде білімін шыңдауға шешім жасайтын болып шыққан. Мәселен, Польша мен Чехияда бір жылдық оқу ақысы мен өмір сүру шығыны шамамен алғанда 5 миллион теңге. Ал біздің елдегі ең қымбат жоғары оқу орындарындағы білім алу құнының өзі жылына 3-4 миллионға дейін барады. оған тұрмыстық шығындарды қосыңыз. Бұдан бөлек, мемлекеттің өзі басқа елдермен келіссөз жүргізе отырып жастарымыздың шетелдің үздік оқу орындарында білім алуына мүмкіндік береді. Мәселен, АҚШ пен Еуропаға «Болашақ», «-Верн» секілді мемлекеттік немесе бірлескен бағдарламалар есебінен кетіп жатқандар бар.Сыртқа кетуші студенттер азайған
Алдыңғы жылдары Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов әлемнің ең үздік оқу орнына түскендерді бірлесе қаржыландыру жүйесін жасауды ойластырып жатқандарын жеткізген еді. Өйткені министрлікке DAAD секілді әртүрлі халықаралық стипендиялық бағдарламалар арқылы шетел грантын ұтып алғандар жүгініп, тұратын жері, тамағы, виза және басқа да шығындарды жабуға қолдау көрсетулерін сұраған. Сонымен қатар Асхат Аймағамбетов сол кезде сыртқа кетуші талапкерлер саны соңғы жылдары азайып, шетелге кету тенденциясының төмендегенін де тілге тиек еткенді. Мәселен, екі жыл бұрынғы көрсеткіш бойынша шетелге білім іздеп кетушілердің саны Шығыс Қазақстан облысында 2,5 есеге, Солтүстік Қазақстан облысында 60 пайызға кеміген.11 мың студент ауысып келді
Керісінше, білімді басқа елден іздеп кеткендер отандық оқу орындарына жаппай оралып жатыр. Мәселен, 2018 жылдың қаңтарында жеті мыңға жуық қазақстандық студент қалған білімін Қазақстанда жалғастыруға өтініш беріпті. Оның ішінде 6 077-і – ресейлік оқу орындарының студенті. Ал былтыр шетелдік жоғары оқу орындарында өз бетінше оқып жүрген 15 мыңға жуық қазақстандық студент отандық жоғары оқу орындарына ауысуға ниет білдірген. Сөйтіп, былтыр Білім және ғылым министрлігі шетелдік жоғары оқу орындарына өз бетінше түскен және коронавирус пандемиясына байланысты жоғары оқу орындарына оралу проблемасына тап болған қазақстандық студенттерге көмек көрсете бастады. Шетелдік ЖОО-ның көпшілігі отандық оқу орындары студенттерін қашықтан оқытқан болатын. Алайда кейбір шетелдік оқу орындарында мұндай мүмкіндік қарастырылмаған. Сондықтан оқуын жалғастыру үшін елден шыға алмайтын студенттерге министрлік отандық жоғары оқу орындарына ауысуға көмектескен. Биылғы оқу жылында шекара асып, өз бетінше білім іздеген 11 мыңнан астам қазақстандық еліміздің ЖОО-на ауысты. Олардың көпшілігі Ресей университеттерінен келгендер. Сондай-ақ бұрын АҚШ, Қытай, Франция, Мажарстан, Чехия, Польша, Түркия университеттерінде оқыған, бірақ Қазақстанда оқуын жалғастыруға шешім қабылдаған студенттер де бар. «Олар жеңілдетілген ауысу тәртібі бойынша қабылданып, қазір отандық жоғары оқу орындарында білім алып жатыр. Мәселен, олар әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті, Нархоз университеті, Қ.Сәтпаев атындағы ҚазҰТЗУ және басқа да жоғары оқу орындарына қабылданды», – деді БҒМ Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаментінің директоры Әділет Тойбаев. Жаңа оқу жылында әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне Ресейден – 13, Франциядан бір студент ақылы бөлімге ауысып келген. Олардың көбісі университеттің механика-математика, биология және биотехнология, құқықтану факультетіне түскен. Ал Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті жаңа оқу жылында ауысу тәртібі негізінде 73 студент қабылдапты. Олардың барлығы Ресейден келген қазақстандық студенттер. «Шетелдік оқу орындарынан келгендер көбінесе бастауыш сынып мұғалімі, психология, шет тілдері, физика, информатика, мектепке дейінгі тәрбие мамандықтары бойынша ауысқан. Олар бізге келген бойда ақылы негізде қабылданады. Бірақ оқу көрсеткіші жоғары болса, босаған грантқа ілігуіне, не болмаса университет тарапынан жеңілдіктер беріледі», – дейді Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің Академиялық мәселелер жөніндегі департамент директоры Қымбат Балажанова. Ауысып келген студенттер отандық білім орындарына қайтуын өз еліміздегі білімнің көш ілгері екендігімен түсіндіріпті. «Ресейден келген бір-екі студентпен сөйлесіп көргенде, оларға сол жердің мамандары дефектология және бастауыш білім беру мамандығы бойынша білімнің Қазақстанда жақсы екенін айтқан. Сондықтан олар еліміздің білімін алып, өз елімізге қызмет етсек деген пікірін айтты», – дейді департамент директоры.Өз еліңнің сұлтаны бол
Еліміздің ЖОО-на биыл ауысып келген бірнеше студентпен тілдесіп көрдік. Көпшілігі қандай себеппен хабарласып тұрғанымызды білген бойда пікір білдіруден бас тартты. Ал енді бірі бұл тақырыпты қозғаудың қажеті жоғын алға тартып, басқа да бас қатырып жүрген шаруалары шаш етектен екенін жеткізді. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің құқықтану мамандығына ауысқан Айбар «өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан болғанның» жөн екенін жастықпен түсінбегенін айтады. «Шетел көру, шекара сыртында білім алуға құмар. Мен де көптің бірі секілді шетелде білім алғым келді. Арманым орындалып, шетелдік оқу орнына түстім. Бірақ ол жақта мамандығыңнан бөлек спортпен шұғылданып, қалаған ісіңмен айналысу қиын екен. Мүмкіндік те жоқ болды. Сондықтан өз еліме қайтып, сүйікті ісіммен айналыса жүріп, білім алуға шешім қабылдадым. Бұл шешіміме еш өкінбеймін», – дейді Айбар. Шетелдік оқу орнынан ауысып келген Әлжан да еліміздің білімі өзге елдермен салыстырғанда артық болмаса, кем емес екеніне көз жеткізген. «Отандық білімнің сапасы туралы соңғы жылдары жақсы пікірлер айтылады бастады. Таныстарымнан да естіп жүрдім. Сол үшін шетелден алатын білімді өз елімде жүріп те алсам болады ғой деп ойладым. Оның үстіне отбасылық жағдайыма байланысты да елге қайту керек болды», – дейді Әлжан. Ресейлік Новосібір мемлекеттік университетінің Білім беру басқармасының бастығы Евгений Сагайдак қазақстандық студенттердің өз елінде білім алып, өз еліне қызмет еткенін құптап отыр. Айтуынша, екі елдегі білім бірдей болса, талантты жастардың өз елінде білімін жалғастырғаны әлдеқайда тиімді екен.Жадыра МҮСІЛІМ