Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқы Ассамблеясы кеңесінің кеңейтілген отырысында республикалық Аналар кеңесін қолдау туралы арнайы тапсырма берді. Бұл кеңестің елдің бірлігі мен татулығының өзегі саналатын құндылықтарды жастардың бойына дарытуға септігін тигізетінін ерекше атап өтті. Аналардың құқығын қорғап, әлеуметтік мәселелерін шешуге атсалысып жүрген ұйымның атқарып жатқан игі істері орасан зор. Осы орайда ұйымның төрайымы, қайраткер қыздардың бірі Нәзипа Ыдырысқызымен Аналар кеңесі туралы әңгімелескен едік.
– Нәзипа Ыдырысқызы, Аналар кеңесі 2014 жылдан бері жұмыс істеп келеді. Қазір кеңес еліміз бойынша 13 мыңдай белсенді аналардың басын біріктіріп отырған секілді. Аналарды біріктіретін не нәрсе? – Аналар кеңесінің ауқымы үлкен. Қалалық, ауылдық деңгейде жұмыс істеп жатыр. Президент аппаратының Ассамблея хатшылығында жұмыс істеп жүрген кезімізде бір идея келді. Жалпы, аналардың алдында қандай мақсат тұрады? Ол ұрпағының бойына ұлттық нәр құю. Сол себепті алдымызда бір ғана мақсат тұрды: ол – болашақ ұрпақты ауызбіршілікте тәрбиелеу. Ауызбіршілік дегеннің не екенін біздің буын және бізден үлкен ұрпақ жақсы біледі. Оларға бұл ғадет қанмен сіңген, ал тәуелсіздікте, емін-еркін өсіп жатқан бүгінгі ұрпақ мұның қадірін сезіне бермеуі мүмкін. Біз кеңес құрмай тұрып, еліміздегі әйелдерге арналған республикалық деңгейдегі қоғамдық ұйымдардың жұмысын саралап көрдік. Олардың бағыты әртүрлі: гендерлік, мүмкіндігі шектеулі жандардың құқығын қорғайтын ұйымдар бар, кәсіпкерлікті дамытатын қоғамдық ұйымдар бар дегендей. Бірақ ешқайсысының ережесінде тәрбие міндеті қойылмаған. Біздің мақсат – отбасылық құндылықтарды дәріптеу. Өзім де анамын, әжемін. Алла Тағаланың қыз баланы жаратқандағы миссиясының өзі – ана болу, ұрпақ жалғастыру, оған тәлім-тәрбие беру. Олай болатын болса, біз әйел ретінде өзіміздің миссиямызды орындауымыз керек. Ананың дастарқан басында айтқан әңгімесі баласының сыртқа шыққандағы іс-әрекетінен көрінеді. Мәселен, мынадай бір жағдай болды. Бір ана дастарқан үстінде балаларына өзін такси жүргізушісінің балағаттағанын айтады. Үш ұлы бар екен. Анасының намысын қорғаймыз деген үш бала такси жүргізушісін ұрып-соғып, қапияда өлтіріп алады. Соңында үш ұлы да сотталып кетті. Бір үйдің нан табары – таксист қайтыс болды. Міне, қараңызшы, егер анасы ол әңгімені басқаша жеткізгенде, оның соңы мұндай қайғылы оқиғаға ұласпас еді. Аналар кеңесінің миссиясы – аналардың мәртебесін көтеріп, отбасы институтын дұрыс қалыптастыру. О баста Аналар кеңесін құрғанда мұндай ауқымды деңгейге жетеді деп ойлаған жоқ едік. Әр өңірдегі аналардың жағдайлары әртүрлі. Бірақ барлық аналарды біріктіретін ортақ проблемалар бар. Ауылдық деңгейге дейін жеткеніміз сондықтан. Ал бұл кеңестің жұмысын үйлестіріп отырған да аналардың өздері. – Пандемия барлық салаға оңай тиген жоқ. Әсіресе, коронавирус күшейген алғашқы уақытта тіптен қиын болды. Сол уақытта кеңес ерекше жұмыстарды қолға алып, аналарымыз 60 мыңнан астам бетперде тігіп, ыстық тамақ жеткізуді қолға алған екен. Жұмыс қалай үйлестірілді? – Бабаларымыздан қалған үш сынақ қағидасы бар, олар: бақ сынағы, қиыншылық сынағы, өлім сынағы. Бұл сынақтардан өткен адам ғана адамгершілікті, иманды, парасатты өмірлік ұстанымына айналдыра алады екен. Бүгінгі жағдай адам баласына ғана емес, мемлекетімізге, тәуелсіздігімізге түскен сынақ болып отыр. Ұлтымыз өз тарихында бұл сияқты сынақтардан қаншама рет ауызбіршілігінің арқасында өткен, адамгершілігінің арқасында халық болып жабыла көтерген. Қазақтың бағына берген бақ сынағы – Тәуелсіздік. Өз тағдырымызды өзіміз шешіп, әлемдік өркениетке егемен ел екенімізді паш етіп, дамыған елдермен иық тіресіп, көк Туымыз желбіреп, «қазақ» деген сөзді таныттық. Ақынның «өмір осы – бақ пенен сор таласқан» дегені шындық екен. Әл-Фараби айтпақшы, «бақыт – сен арманыңа жеткен сәт», ол мәңгі немесе ұзақ болуы мүмкін емес екен. Бірақ ауылымыз күйреп, даламыз малсыз бос қалса да, зауыттар тоқтап жұмыссыз қалсақ та, жылусыз, сусыз, жарықсыз отырсақ та біз қиындықтан қорықпадық. Бізді азаттық арқаландырып, тәуелсіздік рух берді. Сол рухтың арқасында өмір сүріп келеміз. Басымызға түскен қиыншылық сынағына келсек, туылып жатқан жас нәрестелер арасындағы неше түрлі ауыр кесел, мүгедектік, жасөспірімдер мен жастардың арасындағы өзіне қол жұмсау, жас отбасылар арасында жиі кездесетін бедеулік, тағы басқалар, айта берсек өте көп. Өз дінінен хабары жоқ жастарымызды Сирияға апарып қырып алдық емес пе? «Зина» туралы түсінігі жоқ жастарымыздан туған балалар далада, қоқыста қалып өліп жатқан жоқ па? Осының барлығы біздің болашағымызға балта шауып жатқан жоқ па? Ал біз осының барлығын қиыншылық сынағы деп түсініп, одан шығу жолын бірлесе іздедік пе? Негізі, қиыншылық сынағы әрқашанда ыдыраған ортаны ұйыстыру үшін, басы қосылмаған ортаны біріктіру үшін беріледі екен. Түсінбедік. Бірікпедік. Тіпті, тырыспадық та... Сондықтан енді есті жинасын деп бізге соңғы сынақты жіберді, аты да жаман – тәжтажал. Адам қорыққанда, қиналғанда Аллаға бет бұрады. Тәжтажал – Алланың біздің кірлеген қоғамымызды, күйе басқан жанымызды, сарғайған санамызды тазалау үшін жолдаған сынағы деп білемін. Әлі де ойлануға, ақылға келуге, ат басын артқа бұруға мүмкіндігіміз бар. Ойланайық, ағайын! Алланың құдіреті ғой бұл – қазанының қайда қалғанын білмейтін ана да, баласының жасын ұмытып қалған әке де, өз бетімен өсіп келе жатқан бала да енді бірге, бір шаңырақтың астында шүйіркелесіп, бірін-бірі тыңдауға, ойымен бөлісуге мүмкіндік алды. Керемет емес пе?! «Ананың асы» деген қазақта керемет ұғым бар. Анасынан жетім қалған баланың қарны тоймайды дейді, себебі өз анасының қолынан шыққан асты жей алмаған соң. Міне, осы бір қиын тұстарда да аналарымыз бірінші болып, жәрдем көрсетті. Бетперде тігіп ғана қоймай, ыстық тамақ жеткізіп отырды. Еліміздің әрбір аймағында блок-бекеттер орнатылды. Ол жерде де қазақтың қарапайым балалары күні-түні елдің тыныштығын күзетті. Күзетте тұрған азаматтарымыз аш қалмасын деп, этно-мәдени бірлестіктер тарапынан ыстық тамақ жеткізу қолға алынды. «Nur Otan» партиясы #бізбіргеміз деген акция бастады. Сол акция аясында волонтерлер аналардың дайындаған ыстық тамағын күзетте тұрған әскерилерге жеткізіп беріп отырды. Бетперде жетіспеушілігі басталған кезде Алматы облысындағы Аналар кеңесі бетперде тіге бастады. Аналарымыз өте белсенді. Түрлі іс-шараларды ұйымдастырып, жастарға бағыт-бағдар беріп отырады. Кей аналар бала қарап, үйде отырып қалады. Сондай кездерде құры отырмау үшін, іс тіккісі келеді, бір нәрсені пісіріп сатқысы келеді. Ондай аналарға да кеңес көмек қолын созады. Әрине, аналардың бұл жұмысын атқаруына әкімдік тарапынан да қолдау болып жатады. Негізгі мақсат – адамды еңбекке тәрбиелеу. Қазір қарасаңыз, мәселе көп. Тіпті, мектепті алайық. Мұғалімдер мен ата-аналардың қарым-қатынасы үзіліп қалды. Ата-ана мұғалімді менсінбей, мұғалім ата-анадан қорқып отырған кезде тәрбиенің әсері болмайды. Өйткені ортақ байланыс жоқ. Әрі пандемия да бұған кедергі келтіріп отыр. Ата-ана мектепке бара алмайды. Мұғалім де қарым-қатынас жасай алмайды. Мектепте есеп беру көп те, тәрбие жұмысы сырт қалып қояды. Біздің қоғам – сауатсыз қоғам деп айта алмаймыз. Ата-ана да білімді. Мектепте оқымай, білімсіз қалған ұрпақ жоқ. Сондықтан олардың білімін өмірлік тәжірибеге ұштастырып, қолдана білуіміз керек. Мәселен, қыздардың ерте жүктілігі көбейді. Мұндай «от басып» қалған балалар өз проблемасын анасына да айта алмайды, ұстазына да жеткізуге қорқады. Ал әже ретінде көмекші болып, бір адам жүрсе, мүмкін бала өзінің ішкі дертін соған жеткізетін шығар. Қазір суицид деген көбейді. Оқушылардың арасында да, үлкендердің арасында да көп. Балалар компьютердің алдында, ата-ана жұмыста жүр. Ата-ананың баламен әңгімелесетін уақыты жоқ. Әкелер көп жағдайда баласымен сөйлеспейді. Бала қарым-қатынассыз қалып қойғасын, іштегі дертін қайтып шығарады? Сосын амалсыз өзіне қол жұмсайды, жоғары қабаттан секіріп кетеді. Мұндай кезде балаға да, анаға да, әкеге де көмек керек. Ал Аналар мектебі дегеніміз – ұлттық тәрбие кеңесі іспеттес. Бұл жерде басында тақия киіп, үстіне қазақша көйлек киіп, сәукеле тақсын деген сөз емес. Өйткені бүгінгі заман басқа. Заман басқа деп, ұлттық тәрбиеден алыстап кете алмаймыз ғой. Ұлттық тәрбие деген – ұрпақ сабақтастығы. Тәрбиелі ұрпақ қалыптастыру. Қазақтың өзінің мәдениеті бөлек. Этикасы бар, эстетикасы бар, болмысы басқа. Сол мәдениет ұрпақты тәрбиелеуге де, отбасын сақтауға да үлкен негіз болады. Қазір осы мәдениеттің жоғынан ажырасу көбейіп жатыр. Осының бәрін реттеу үшін Аналар кеңесі керек деп ойлаймын. – Бұрын бізде қалыптасқан ата-әжелер институты бар еді. Қазір біз одан айырылып қалған секілдіміз. Немере қарағысы келмейтін ата-әжелер көбейді. Неге? – Бұл – өте үлкен проблема. Ауылдық жерде ата-әже бар болғанымен, қалада жоқ десек те болады. Бірге тұрғанның өзінде ата-әжелер немере қарағысы келмейді. Яғни, ұрпақ сабақтастығы үзіліп барады. Бұған кеңес дәуірінің де әсері болды. Қаладағы ата-әжелер қартайғысы келмейді. Ата-әже рөлін атқарғысы келмейтіндер де бар. Сосын амалсыз бала қарайтын тәрбиеші іздеп жүргендері. Олардан да келетін қауіп бар. Мәселен, бай отбасында шетелдіктер губернантка-тәрбиеші болып жүр. Ол губернантка білімді, бірнеше тіл меңгергенімен, қазақтың дәстүрінен, мәдениетінен, тілінен хабарсыз. Ол баланы қазақтың өмір философиясына үйретпейді. Ал тұрмысы төмен отбасында әжесі болса жақсы, болмаса, балалар өз бетімен өсіп-жетіледі. Сондықтан ата-әжелердің институтын қалыптастыруда Аналар кеңесінің рөлі жоғары. Біз биыл «Ана әлдиі» деген арнайы жобаны қолға алдық. Мұның мақсаты – әлди әнін қайта жаңғырту. Жоба әлеуметтік желілерде жарияланды. Ана әлдиінде – ананың арманы бар. Онда ұлттық тіл бар, ұлттық өнер мен мәдениет бар. Осы үрдісті жаңғыртып, заманауи әлди туатын шығар деген ой болды. Өңірлердің ішінде белсенділік көрсеткен Ақтөбе мен Қызылорда облыстары болды. Республикалық байқауға өңірлерден 40 шақты жұмыс түсті. Олардың ішінен мықтыларын анықтап, үш орын тағайындадық. Бұл жобаны қолға алғандағы мақсатымыз да әжелерді көрсету еді. Мақсатымызға жеткен секілдіміз. Бұл жоба әлі де жалғасын табатын болады. – «Ана әлдиінен» бөлек, «Ақ орамал» акциясы тағы бар. Мұның мәні қандай? – 2016 жылы Семей полигонының жабылғанына 25 жыл болды. Сол кезде «Ақ орамал» акциясын бастаған едік. Қазақ үшін ақ орамалдың қасиеті бөлек. Аналар басындағы ақ орамалын қан төгісті тоқтатату үшін шешіп, жерге тастаған. Ақ орамалды ешкім аттамаған. Біздің ұрпақ осыны ұғынса деп, акцияның атын «Ақ орамал» деп қойған едік. Аналар кеңесі бас қосқанда да басына, мойнына ақ орамал байлайды. Бұл идея – ақ орамалдың қадір-қасиетін көрсету мақсатында туды. «Ақ орамал» акциясы содан бері жалғасып келе жатыр. Биыл Семей полигонының жабылғанына – 30 жыл. Соған орай онлайн іс-шара өтті. Бұл акцияның мақсаты – бейбітшілік пен татулықты ту ету. Үлкен шара өткізбесек те, онлайн өтті. Бейбітшілік болсын, тәуелсіз елдің тұғыры биік болсын деген мақсаттан туды. – Кеңейтілген кеңестің отырысында аймақтағы көпбалалы отбасылардың атқарып отырған игі істері туралы мысалға келтірген едіңіз. Өзге ұлт өкілдері болса да, бір шаңырақ астында қаншама балаға қамқорлық жасап, қазақ тілін де үйреніп жүрген этнос өкілдері көп пе? – Кеңес мүшелері еліміздегі көп отбасыларды тауып алып, олардың қандай мәселелері бар, соны шешуге тырысады. Үлгілі отбасыларды өзгелерге үлгі қылып көрсетеміз. Әр аймақтың өз ерекшелігі бар. Мәселен, солтүстік облыстарда тілді үйретуді көбірек қолға аламыз. Бүгінгі қоғамда бөлініс көп: бай мен кедей, мемлекеттік қызметші мен басқа қызметтегілер, тілді білетіндер мен білмейтіндер. Бұл бөліністің өзі балалардың психологиясына кері әсер етеді. Мектептегі әлімжеттік осыдан шығады. Мұның негізгі көрінісі – отбасында қалыптасады. Егер отбасында ата-ана мұрнын шүйіріп, біреуді менсінбей отыратын болса, бала соны солай қабылдап өседі. Қазір, тіпті вакцина алғандар және алмағандар болып бөлініп жатыр. Мұны да түсіндіру керек. Бала-шаға аман болсын десек, ата-ана аман болуы керек. Бұл вирус біздің арамызға келді, ол ешқайда кетпейді. Одан құтыла алмаймыз. Онда бірге өмір сүріп үйренуіміз керек. Яғни, вакцина салдыру. – Пандемияның өзі қажетті-қажетсіз мамандықтардың өлшемін белгілеп берген секілді. Қазір қашықтан жұмыс істей алатын мықты мамандықтар трендке еніп жатыр. Келешекте көп мамандық қажет болмай қалады деп ойламайсыз ба? – Қазір адамның жасына қарамастан, компьютерлік білімді терең меңгеріп шығу керек. Бұл әсіресе, бала бағып отырған аналарға да қатысты. Себебі қазір құжаттардың бәрін онлайн алуға болады. Мәселен, бір құжат керек болды делік. Кез келген адам оны үйде отырып та, рәсімдей алады. Осыны меңгерген ана әрі баласының компьютерден нені қарап отырғанын аңғаратын болады. Сол үшін біз аналарға арнайы курс ашып, компьютер меңгеруді үйретуді қолға алып жатырмыз. Қазір онлайнда отырып, табыс табуға болатын жаңа мамандықтар пайда болып жатыр. Ол мамандықтарды меңгерген адам табыссыз қалмайды. – «Мәдениетті ана – мәдениетті ұлт» қандай жоба? – Аналар кеңесін республикалық деңгейде құрып, бекіту туралы шешім биыл қабылданды. Бұған дейін өңірлік кеңестер ғана болатын. Қазір республикалық Аналар кеңесі аясында «Мәдениетті ана – мәдениетті ұлт» жобасы қолға алынып жатыр. Жоба аясында аналар кеңестері аналарға ана тілін үйретуді, елге танымал аналарымызды қазақтың «төркіндеу» рәсімі арқылы жастарға насихаттауды, отбасы шаңырақтарын шайқалтпау үшін келін болуды, ене болуды, баланы рухани тәрбиелеуге кеңес беруді қолға алады. Қоғамда аналарға ұлттық рухани тәрбие беру қажеттілігі бар. Себебі Ана – ұлттың ұяты. Негізгі мақсат – Аналар мектебін қалыптастыру. – «Қазақтың салт-дәстүрін білген адам дінді де біледі» деген екенсіз. Жаһандану заманында ұлттық тәрбиеден алыстап кетпедік пе? Қалай ойлайсыз? – «Дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» дейді. Тозығы қалады, озығы ілесіп жүре береді. «Заман басқа, заң басқа» деп, озық дәстүрінен бас тартып жатқан елдер бар ма? Неге біз қазақи мәдениетімізден бас тартуымыз керек? Мысалы, келіннің орны бір бөлек, қыздың жөні бір бөлек. Қазақ қызын қонақ деп құрметтеген. Бұл құрмет әлі күнге жалғасын тауып келеді. Келінді «менің болашағымды тәрбиелейтін ана келді» деп қарсы алуымыз керек. Сонда олардың арасынан ел аналары шығады. Оны бөтен санап, кеудесінен итеріп тұрсақ, не болғанымыз? Қызды шығарып салып, келінді қарсы алатын да – Ана. Ананың атқаратын миссиясы өте жоғары. Келіннің қолынан шай ішу. Біз мұны «тозды» деп айта аламыз ба? Біз өзара қыз-келіншектердің арасында біраз дәстүрді жаңғыртып жүрміз. Жақында Қымбат Досжанның үйінде «құрсақ шашу» тойын өткіздік. Келінім аяғы ауыр болған кезінде өзім де «құрсақ шашу» жасаған едім. Осындай дәстүрлерді жойып жібермей, жаңғыртқымыз келеді. «Құрсақ шашуға» келген абысын-ажын, құрбы-дос үйіндегі дәмдісін алып келеді келінге деп. Мұны келін жесін, жерігі басылсын деген ырыммен жасаған. Жас келінге үлкендердің көрсеткен құрметі! Болашақ анаға көрсеткен ықылас-пейілі. Керемет емес пе? Қазақта төркіндеу деген әдемі дәстүр бар. Біз соны қайта жаңғыртып жатырмыз. Зулпа Чумакова деген шешен апамыз болды. Ассамблеяда бірге жұмыс істедік. Былтыр коронавирустан қайтыс болып кетті. Мықты ақын қыздарымыздың бірі еді. Ол кісінің өлеңдерін Серік Ақсұңқар, Ғалым Жайлыбай қазақ тіліне аударды. Әке-шешесі Кавказдан жер аударылған кезде Құсмұрынға, Шоқан Уәлихановтың ауылына келген екен. Зұлпы апа сол жерде дүниеге келген болатын. Мәдениет саласына еңбек сіңірген қайраткер. Сол кісі зейнеткерлікке шыққаннан кейін бір күні маған: «Жасым үлкейіп келе жатыр. Кіндік қаным тамған жерге, Құсмұрынға барып, есеп бергім келеді. Төркіндеп қайтсам, қалай қарайсыздар?» деді. Қазақтың салтын өте жақсы білетін. «Өзімнен өзім барғаным ыңғайсыз ғой, соны сізге айтып отырмын» деді. Төркіндеуге қатысты дүниенің бәрін оқып шықтым. Қазақта қыздың ең бірінші төркіндеуі тұңғыш баласын дүниеге әкелгеннен кейін болады екен. Оған дейін төркіндей алмайды. Бұл – міндетті төркіндеу. Екінші міндетті төркіндеу – алпыс жастан асқаннан кейін болады. «Пайғамбар жасына жақындадым, төрден аттадым, ертең мен кетіп қалсам, үрім-бұтағым нағашыларынан қол үзіп қалмасын» деп, арнайы дайындалады екен. Бұл балаларына, күйеуіне, ағайына міндет екен. Төркін жағы да дайындалады. Қызылорда облысының кейбір жерлерінде әйел қайтыс болған кезде жаназасында: «Қарызы бар ма?» деген сауалдан кейін «Бұл кісі төркіндеп пе еді?» деп сұрайды екен. Егер төркіндеп үлгермесе, төркініне қосымша сый-сияпат көрсетіледі екен. Сөйтіп ең бірінші болып, Зулпа апаны төркіндеттік. Қостанай облысы керемет күтіп алды. Одан кейін жазушы Сәуле Досжанова төркіндеп барды. Ол кісі Алматы облысы Ұйғыр ауданының тумасы. Қыздарын аудан жақсы көңіл күймен, ерекше ықыласпен қарсы алды. «Құрметті азамат» атағын берді. Шоңжыда үлкен кеші өтті. Сәуле Досжанованың әкесінің қайтыс болғанына 30 жыл болған екен. Ертесіне сол кісіге арнап ас берілді. Кейін Камал апай Әлпейісова Қостанай облысына төркіндеп барды. Бұл дәстүрдің мақсаты – жас ұрпаққа елдерінен шыққан үлгілі апаларын таныстыру, араларын жалғау, туған елге тағзым етуді үйрету. Өзім де, ата-бабамның кіндік қаны тамған Қызылорда облысына төркіндеп бардым. Осылайша, әдемі дәстүріміз жаңғырып жатыр. Дәстүр сабақтастығы дегеніміз – осы.Әңгімелескен Гүлзина БЕКТАС