Жаңалықтар Әлеумет Қазақстан

Жалақы өсті, білім сапасы артты ма?

Жалақы өсті, білім сапасы артты ма?
Жалақы өсті, білім сапасы артты ма?
© коллаж: Елдар Қаба
1,376
оқылды
Жыл мұғалімдер үшін жақ­сы жаңалықпен басталды. Осымен үшінші рет балабақша тәрбиешілерінің, мектеп пен кол­ледждердің, сондай-ақ қосымша білім беру жүйесі педагогтерінің жалақысы тағы 25%-ға ұлғайды. Мұғалім мәр­тебесінің артып, қағазбасты­лықтың азайғаны жақсы. Ал білім сапасында өзгеріс бар ма? Елімізде педагогикалық ба­ғыт­та білім сапасын арттыру үшін ір­гелі реформалар жүргізіліп ке­ле­ді. Тәуелсіздік алғаннан бергі 30 жыл ішінде алғаш рет «Педагог мәр­тебесі туралы» заң қа­был­дан­ды. 2020 жылы дайындықтың пе­да­­го­ги­калық бағытына түсу үшін шек­ті балл 60-тан 70-ке дейін, 2021 жылы 75-ке дейін көтерілді. Со­ған қара­мас­тан педагог болғысы ке­летін жас түлектердің саны жыл сайын артып жатыр. Әсіресе, «Ал­тын белгі» иегерлері мұғалімдікті көп таңдайды. Өйткені педагог ма­­ман­дығында оқитын студент­тер­­­дің шәкіртақысы – 50 мың тең­­ге, ал басқа студенттердің шә­кір­­тақы­сы – 32 мың теңге. Бұрын мектеп директорлары бір орнында 15-20 жыл отыратын болса, қазір 5 жылдан артық басқару қызметінде бола алмайды. Мектепке тұрғысы келетін мұға­лімдер енді директор арқылы емес, білім бөлімі арқылы жұмысқа ор­наласады. Сондай-ақ мұғалім­дердің жалақысы жыл сайын көте­ріліп келеді. Мысалы, Қазақстан­ның 5 аймағындағы мұғалімдердің жалақысы республикадағы орташа еңбекақыдан асады. Бір жыл ішінде білім саласы қызметкер­ле­рінің жалақысы бірден 27 пайызға артқан. Өткен жылдың екінші тоқсанында мұғалімдердің орташа айлық жалақысы 233,9 мың теңгеге жеткен. Бұл бұрынғымен салыс­тыр­ғанда 26,8 пайызға көп. Бала­бақша қызметкерлері орта есеппен – 116,4 мың теңге, бастауыш білім – 193,4 мың теңге, орта білім — 273,7 мың теңге, жоғары білім 251,7 мың теңге жалақы алады. Педагогтердің еңбекақысын арт­тыру – ел болашағына салған үлкен инвестиция. Биылғы қаңтар айынан бастап Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен, бар­лық педагогтердың жалақысы тағы 25%-ға өсті. Сонымен қатар жала­қымен бірге мұғалімдер алатын қосымша төлемдер де артты. Яғни, педагогке біліктілік санаты үшін, магистр дәрежесі үшін, ағылшын тілінде пәндерді жүргізгені, дәптер тексергені, сынып жетекшілігі мен тәлімгерлігіне төленетін үстеме­ақы­лар да өсті. Сондай-ақ мек­тепте жұмыс істейтін кітапхана­шы­лар, бухгалтерлер, зертхана­шы­лар және білім беру ұйымдарының басқа да қызметкерлерінің жала­қысы көбейді. – Елдің барлығы «мұғалімнің жалақысы артса, білім сапасы да артады» деп ойлайды. Бұл – қате түсінік. Білім деңгейінің жақсаруы бірнеше факторға, оның ішінде мектептің материалдық-техника­лық базасына байланысты. Мы­салы, кейбір мектепте қарапайым карта жоқ. Екінші министрліктің бекітетін нормативтік құжатта­рына, үшінші мұғалімге байланыс­ты. Біз жаңартылған білім беруге көшеміз деп білім мазмұнын өз­герттік. Әлі де баспадан шығатын оқулықтар мен білім берудің маз­мұны сын көтермейді. Нәтиже­сінде, сауатсыз ұрпақ тәрбиелеп жатырмыз. Кез келген оқушының дәптерін ашып қалсаң грамматика­лық қатесін қойып, каллиграфия­сынан шошисың. Жаңартылған мазмұндағы білім беру жүйесінің мақсаты – дайын білім беру емес, дайын білім алуды үйрету. Сон­дықтан білім сапасының артуы немесе төмендеуі мұғалімнің өзіне байланысты, – дейді Мейіржан Темірбек. Мұғалімнің айтуынша, жа­ла­қының өсуі педагогтердің мате­риал­дық қиыншылықтарын шеш­кенімен, қызмет ету процесіне еш өзгеріс әкелмепті. Жалақыға әсер ететін фактор көбейген. Оның бі­рен-саранын жоғарыда атап өттік. Ең негізгі әсер ететіні – ұлттық біліктілік тесті. Жақсы тапсырып, нәтижесі жоғары болған маманның қалтасы да қалыңдайды.

Жалақы жыл сайын өскен

Әр жылы ұстаздардың жа­ла­қысы қалай өзгергеніне көз жүгір­тіп көрейік. 2002 жылы ел бойынша орташа жалақы 20 323 теңге болса, білім саласында 15 233 теңге бо­лыпты. Жал­пы, елімізде ұстаздар жалақы­сы­ның жыл сайын өсіп отырғаны бай­қалады. Жүктемесіне байла­ныс­ты түрлі деңгейде жалақы алып жүрген ұстаздар жетіп артылады. Дегенмен 2016 жылы білім беру саласы қызметкерлерінің орташа жалақысы 100 мыңдық межеге жақындап, 99 мың теңге көлемінде болды да, келесі жылы бұл межеден асты. 2020 жылы мұғалімдердің орташа еңбекақысы 184 мың теңге, 2021 жылы 233 мың теңге болған. Білім және ғылым министрі инфляция деңгейі ұс­таз­дар жалақысын құнсыздан­дыр­май­ды деген ойда. «Президент педагогтердің жалақысын екі есе көтеруді тапсырды. Ұстаздар бү­гінде әртүрлі айлық алады. Жас ма­ман болса, кем дегенде 70 мың ала­ды. Ағылшынша сабақ жүргізе­тін­дер 200 мың теңгеге дейін таба­ды. Яғни, жалақы оның ауыл не қалада жұмыс істегеніне, санатына, дәрежесіне байланысты», – деген еді министр Асхат Аймағамбетов.

Жемқорлық сапаға тұсау

Мұғалімдердің жалақысы өскен сайын басшылықтың пара алуы үдеп келе жатқандай. Пара алған жерде сапа болмасы анық. [caption id="attachment_179860" align="alignleft" width="1200"]инфографика © инфографика: Елдар Қаба[/caption] Күні кеше ғана Түркістан облысындағы білім бөлімінің басшысы Құралай Шадиева мен жергілікті №14 мек­тептің ди­ректоры Арман Перне­баевтың қылмыстық ісі белгілі болды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің жедел-тергеу жұ­мыстары нәтижесінде күдікті­лердің мұғалімді мектепке жұмыс­қа тұрғызуы үшін миллион теңге талап еткені анықталған. Білім саудаға түскен соң болашақтың бұлыңғыр болары анық. Қазір жемқорлық білім мекемелерінде еркін жайылып кетті. Бұл шалғай­дағы мектеп директорлары мен білім бөлімінің басшыларына да қатысты. Естуімізше, ауыл мек­тебіне мұғалім болып жұмысқа кіру 500 мыңнан басталады екен. Ал Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл және Қаржылық мони­торинг агенттіктері 2021 жылы білім саласында 250 қылмыстық құқықбұзушылықты тіркеген. Мұғалімдердің аттестациядан өтуі, портфолио дайындау секілді дүниенің бәрі ақшаға тірелетіндей. Сондай жағдайда мұғалімнен сапа талап ете аламыз ба?

Қай елдің мұғалімі «бай»?

Барлық елде экономиканың да­муы бірдей емес. Бір ел мұға­лім­дерді жоғары мәртебелі маман­дық­тың қатарына қосса, екінші ел мүмкіндігінше ұстаздарға жағдай жасауға тырысады. Дегенмен мұ­ғалімдер жалақысының көлемі бір­неше факторға байланысты. Ең алдымен, ұстаздың кәсібилігіне, сабақ өтетін сағатына, еңбек өтіліне. Ал 2020-2021 оқу жылында әлем бойынша қай мемлекеттің мұғалімдері көп жалақы алды? Салыстырып көрейік. Әлемдегі ең жоғары жалақыны Люксембург мұғалімдері алады. Олардың айлығы – 5 850 еуро ша­масында. Ел ұстаздары эли­талық топтың құрамына жатады. Сон­дықтан Люксембургте мұғалім болу оңай емес. Негізгі талап – люк­сембург тілін білу. Білім беру жүйесінде бәсекелестік жоғары. Негізінен 40 жасқа дейінгілер ғана мұғалім бола алады. Ал АҚШ-та ұс­таз­дың айлығы қай аймақта жұ­мыс істегеніне байланысты. Мы­салы, Оңтүстік Дакотада – 3 210 доллар, Нью-Йорк, Калифорнияда ұстаздар ай сайын 7 510 доллар жалақы алады. Ал орташа есеппен алғанда АҚШ-тағы мұғалімдердің жалақысы 3 900 доллар шамасында. Мұғалімді ерекше құрметтейтін елдің бірі – Жапония. Самурайлар елінде кез келген адам мұғалімге тұрып сәлем береді, ізет білдіреді. Ұстаздар арасындағы бәсекелестік те жоғары. Бір орынға 20 орыннан келеді. Ал мұғалімнің орташа жалақысы – 3 990 доллар.

Еңбекақы калькуляторы

Мұғалімдер еңбекақысының дұрыс есептелуін тегін онлайн ка­ль­кулятор арқылы қадағалай ала­ды. Калькулятор FavorIT сай­тында орналасқан. Бастысы, калькулятор дұрыс нәтиже беруі үшін шынайы мәліметтерді енгізу қажет. Егер оның нәтижесі мен сіздің еңбек­ақыңызда айырма­шылық болса, онлайн калькулятор есебін қағазға шығарып, мектеп бухгалтеріне қайта санатуға бола­ды. Жалпы, Еңбек кодексіне сәйкес, бухгалтер педагогке ай сайынғы еңбекақысы мен ондағы төлемдер, аударымдар жайлы анықтама беруге міндетті.

ТҮЙІН:

Мұғалімдер жалақы­сының өсуі мұнымен тоқтап қалмайды. 2023 жылы сала мамандарының жала­қысы тағы 25%-ға артады. Бұл өз­геріс бір кездері қадірі қашып, бере­кесі кеткен мамандықтың тамырына қайта қан жүгірткендей.

Көктем ҚАРҚЫН