Өткен жылда белгі бар

Өткен жылда белгі бар

2022 жыл елдің қоғамдық-саяси өмі­рінде айтулы жаңалыққа толы болды. Бұл өзгерістерге «қаралы қаң­тар» оқиғалары мұрындық болғаны жасырын емес. Сон­дық­тан да болса керек, бұған дейін көбіне би­ліктің биік мінберінен әрі аспайтын бас­та­ма­ларды қалың бұқара қызу талқы­лады. Кейбірін іске асырудың бел орта­сынан табылды. Бұл саяси сарап­шы­ларды былай қойғанда көпшілік айтып жүргендей, 2022 жылды мем­лекет өмі­рін­дегі соны бетбұрыстар­дың кезеңі ретінде айшықтай түседі. Қаңтардан кейін Осы жылдың алғашқы күндері қазақ­стандықтардың жадында жаңғырып тұ­рары анық. Алғашында сұйытылған газ ба­ғасының өсуіне байланысты бейбіт бас­талған жиынның соңы қантөгіске ұласқаны мәлім. Әсіресе, елдің оңтүстік облыс­та­рында бүлікшілер батыл қимылдап, әкім­шілік ғимараттарды, қызметтік көліктерді өртеді. Кейіннен құзырлы органдар Қаңтар бүлігінде 200-ден астам адамның көз жұм­ғанын хабарлады. Негізінен, қаны төгіл­гендердің қатарында қолына қару ұстап, аттанған бүлікшілердің саны көп болды. Дегенмен сол күндері қақтығыс аймағында жеке шаруасымен жүрген бейбіт тұрған­дарға тіпті, балаларға ажал оғы тиді. Кейін­нен жаптым жала, жақтым күйенің құр­баны болып, түрмеде азапталғандар туралы төбе шашты тік тұрғызатын ақпараттар тарады. Бұл мемлекет алдына Қаңтар оқи­ғасының ақ-қарасын ажырату міндетін қойды. Тәуелсіздігімізге қатер төнген сол бір шақта Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жедел шешім қабылдап, жағдайды тұрақтандыруға күш салды. Жекелеген өңірлерде төтенше жағдай режимі жария­ланды. Қанды қаңтар оқиғаларының ке­зінде-ақ бірқатар кадрлық шешім шы­ғарды. Сол тұста құқық қорғау, қорғаныс жүйесіне жауапты болған лауазым иелері әуелі қызметінен босады. Кейіннен олар­дың үстінен Қылмыстық кодекстің түрлі баптары бойынша іс те қозғалды. Президент 2022 жылғы 11 қаңтарда жаңа Премьер-Министрді тағайындап, Министрлер кабинетінде едәуір өзгеріс жасады. Үкіметтің 22 мүшесінің 15-і қызметінен босатылды. Қаңтардан кейін бірқатар өңірдің әкімдері де жылы орнынан айырылды. Саяси жүйенің жаңғыруы елдегі же­текші партия саналған «Nur Otan» партия­сына трансформация жүргізу керектігін көрсетті. Әуелі Президенттің өзі партия төрағалығынан бас тартты. Көп ұзамай Президент қызметін атқару кезеңінде ешқандай партияға мүше болмайтынын мәлім­деді. Осыдан кейін партия жұмысын­да ауқымды өзгерістер басталды. Партия­ның атауы «AMANAT»-қа ауысты. Жаңа атауға ие болған партия мүшелері төраға­лықты Мәжіліс спикері Ерлан Қошановқа сеніп тапсырды. Саяси ұйым жұмысын ұйымдастыру, басшылық жасау бұрын­ғыдай төрағаның бірінші орынбасарына емес атқарушы хатшыға жүктелді. Жаңалығы көп Жолдау Көпшілікті елең еткізген саяси рефор­малардың келесі бір пакетін Президент 16 наурыздағы Қазақстан халқына арнаған Жолдауында жариялады. Жолдауда көрсе­тілген ауқымды міндеттерді жүзеге асыру үшін Конституцияның 30-дан астам бабы­на өзгеріс енгізіп, жыл соңына 20-дан астам заңның қабылданғанынан-ақ бұл рефор­малардың ауқымын бағамдай беруге болады. Олардың негізгілері ретінде бірқатар консультативтік-кеңесші органдар мен кеңестердің трансформациясын айта аламыз. Осы Жолдауда Есеп комитетінің орнына Жоғары аудиторлық палата құру, ал Конституциялық кеңесті Конституция­лық сотпен алмастыру, Ұлттық қоғамдық сенім кеңесін Ұлттық құрылтай ретінде жалғастыру ұсынылды. Сонымен қатар Абай, Ұлытау, Жетісу облыстары құрылды. Президент жаңа әкімшілік-аумақтар құрудың негізгі себебі ретінде жергілікті жерде қордаланған әлеу­меттік-экономикалық мәселелерді атап өтті. Сол арқылы бұл бастама көпшіліктің көкейінен шықты. Ал Алматы облысының жаңа орталығы деп танылған Қапшағай қаласына Қонаевтың атын беруді ұсынуы қызу қолдауға ие болды. Мұны кейбіреулер тарихи әділдіктің салтанат құруымен байланыстырып та жатты. Осы Жолдауда Президент облыс және республикалық маңызы бар қала әкімдерін тағайындау процедурасына қатысты жаңа құқықтық тетік енгізілетінін мәлімдеді. Бұған дейін Мемлекет басшысы өңірлердегі әкім лауазымына тағайындау үшін жер­гілікті мәслихаттарға 1 ғана кандидатты ұсынып келген болса, ендігі жерде кемінде 2 кандидат ұсынылатын болды. Өңір басшыларын жанама сайлау әдісі алғаш рет жаңадан құрылған облыс әкімдерін та­ғайындау кезінде қолданылды. Президент сайлауынан кейін де облыс және республи­калық маңызға ие қаланың әкімдері осы жүйе арқылы қызметке тағайындалды. Құқықтық тетік күшіне енді Жоғарыда аталғандай, саяси рефор­малардың жаңа пакетін жүзеге асырудың да құқықтық мәртебесін қарастыру күн тәртібіне қойылды. Сондықтан 5 маусымда республикалық референдум өткізілді. Конституцияның 33 бабына 56 өзгеріс енгізу мәселесіне қатысты жарияланған референдумға азаматтар белсенді қатысты. Сайлау құқығына ие қазақстандықтардың 68,6 пайызы 27 жылдан кейін өткізілген шарада саяси белсенділік көрсетті. Дауыс берушілердің 77 пайызы өзгерістерді қолдап дауыс берді. Референдумның ізін ала Ұлытауда ұлттық құрылтайдың тұңғыш отырысы өтті. Сол басқосуда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Республика күнін қайта жаңғыртып, оған мемлекеттік мәртебе беруді ұсын-ды. Өйткені дәл осы күні (1990 жылы 25 қазан) Қазақстанның Егемендігі туралы декларация қабылданды. Құрыл­тайдан дәл 4 ай уақыт өткен соң қазақ­стандықтар ұзақ жылғы үзілістен кейін қайта оралған мәні зор мемлекеттік мере­кені зор қуанышпен атап өтті. Ел аузында жүрген баянды баста­малардың келесі бір шоғырын Президент қыркүйек айындағы Қазақстан халқына арналған Жолдауында жариялады. Атап айтқанда, ел ең төменгі жалақы деңгейін 60 мың теңгеден 70 мың теңгеге дейін кө­теру туралы шешім қабылданды. Әйел­дердің зейнет жасын 2028 жылға дейін 61 жас деңгейінде қалдырылатын болды. 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап бала күтімі үшін төлемақы төлеу мерзімін сәби бір жарым жасқа толғанға дейін ұзартылады. Ең бас­тысы, Президент Балалар жылының ая­сында «Ұлттық қор – балаларға» атты мүл­де жаңа бағдарламаны жүзеге асыру өте маңызды екенін айтып, Ұлттық қордың жыл сайынғы инвестициялық табысының 50 пайызын балалардың арнаулы жинақ­таушы есепшотына аударуды ұсынды. Балаларға берері мол бастама 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап іске асырыла бастайды. Осы Жолдауында Мемлекет басшысы кезектен тыс Президент сайлауын өт­кізуді және Президент мандатын ұзақ­тығы 7 жылдық бір мерзіммен шектеуді ұсынды. Елдегі жыл ішіндегі саяси рефор­ма­лардың түйінін қойғанда Президент сайлауы 20 қарашада өтті. Сайлауға дауыс беру құқығына ие қазақстандықтардың 69,44 пайызы қатысып, өз таңдауын жа­сады. Дауыс берушілердің 81,31 пайызы бұл қызметке Қасым-Жомарт Тоқаевты лайықты деп тапқан. Сонымен қатар осы жылы еліміз бір­қатар ауқымды халықаралық шараға төр ұсынды. Атап айтқанда, қыркүйек-қазан айларында Астанада Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңестің VI саммиті, Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының VII съезі, ТМД-ға мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің кеңейтілген құрамдағы отырысы, «Орта­лық Азия – Ресей» форматындағы алғашқы кездесуі сияқты шаралар өтіп, әлем назары Қазақстанға ауды.  

 P.S. Осылайша, тәуелсіз Қазақстан тари­хындағы тағы бір айтулы жыл тарих қой­науына еніп барады. Ал оның саяси, әлеу­меттік-экономикалық бастамалардың ал­ғы­шартына айнала алғанын уақыт көрсетеді. Ең бастысы, жыл ішінде жүргізілген, қолға алынған реформалар «Қасіретті қаңтардың» қайталанбауына кепілдік берсе болғаны.

Шынболат АТЫХАНҰЛЫ