Садақ тартқан сұр мерген
Садақ тартқан сұр мерген
2,464
оқылды
Былтыр Садақ ату федерациясы Ұлттық спорт түрлері қауымдастығының қатарына қосылды. Қауымдастықтағы тоғыз ұлттық спорттың ішінде тоғызқұмалақ, садақ ату мен асық ату ойынына арнайы алаңды қажетсінбейді. Кез келген жерде ұйымдастыруға болады. Жыл мезгіліне де аса тәуелді емес. Қалған көкпар, бәйге, теңге ілу, жамбы ату және аударыспаққа міндетті түрде ат керек. Сондықтан оларды дамыту айтарлықтай қаржы және ұйымдастыру ресурсын талап етеді. Ал садақ ату өнерін бұқаралық спортқа айналдыру әлдеқайда жеңіл, әрі мүмкіндігі жоғары. Алайда мергендік өнерінің өзіндік шешімін таппай жатқан мәселелері бар. Әр қазақтың қанында бар Дәстүрлі садақ ату фе­де­рациясының вице-президенті Диас Ахметовтің айтуын­ша, еліміздің барлық өңірінде садақ атуға қы­зығушылық өте жоғары. «Мергендік өнері бойымызда, қа­ны­мызда бар дүние. Оны тек біз әр қазаққа жет­кізуіміз керек. Садақ ату клубына алғаш кел­ген адам ешкім үйретпестен бірден са­дақ­ты қолына алып, нысана көздей бас­тайды. Таңғалатын нәрсе. Ұлттық спорттан жа­рыс не көрме өтіп жатса бір бұрышқа са­дақ әкеп, нысана орнатсақ, сондағы адам­ның бәрі осы бұрышқа міндетті түрде со­ғып кетеді. «Мен кішкентай кезімде осындай садақты қолдан жасап алатын едім» дейді. Әрқайсысының тал-шы­бық­тан садақ иіп, жыңғылдан, қамыстан жебе жа­саған, оның ұшын қаңылтыр қадаған тә­жірибесі бар», – дейді Диас Ахметов. Оның айтуынша, бұл сөзді батыстың ең шеткері ауылының баласынан ес­тисіз, оңтүстіктегі, орталықтағы шалғай ауыл­дың тумасы да осыны қайталайды, шы­ғыста шекарадағы ауылдың ойын бала­сы да осыны бастан өткерген. Осындай жас­тар садақ ату спортына келсе өте жақсы нә­тиже көрсетер еді. «Біздің құрама өте жас, ал Қазақстан үшін садақ ату да жас спорт түрі. Соған қа­ра­мастан былтыр менің шәкіртім, жас спортшы Қанат Қасымхан 35 мемлекеттен 105 садақшы қатысқан халықаралық жа­рыста екінші орын алды. Жарысқа әлемдік дең­гейдегі, 30 жыл садақ атып жүрген мер­гендер қатысты», – дейді ол. мерген Диас Ахметов осындай құлшыныс­тың ары қарай қарқын алып кетуі үшін жергілікті әкімшіліктен, спорт ме­нед­жерлері тарапынан қолдау қажеттілігін айтады. Өйткені қазіргі таңда спорт алаң­дары мен үйірмелері жеке белсенді, жана­шыр­лардың бастамасымен ашылған. «Садақ ату – тек қазаққа ғана емес күл­лі көшпенділерге, қала берді адамзатқа тән мергендік өнерінің басы. Онымен айна­лыс­қан адам денсаулығын, түйсігін түзеп ала­ды. Өйткені көзін байлап нысана көздеу үшін түйсік керек. Садақ ату бұл – жаттығу. Бұл­шық еттерге күш салып шыңдайды, көз­ді жаттықтырады. Бұл – қазіргі заман­ның этникалық фитнесі», – дейді этнограф-зерттеуші Бекен Қайратұлы. Ол қазір садақ ату өнерінің тарихы, оның ауыз әдебие­тін­дегі көрінісі бойынша кітап әзірлеп жатыр. Этнограф-зерттеуші қазақтың мер­гендік өнеріне қатысты құнды мә­ліметтерді ауыз әдебиетінен, аңыз-жыр­лар­дан алатынын сонымен қатар археоло­гия­лық жәдігерлерден табатынын айтады. «Садақ – жауынгерлік құрал. «Әке көр­ген оқ жонар» дейді халқымыз. Ескі за­ман­да дүниенің бәрін түп-түзу етіп жасайтын тех­нология жоқ қой. Ең шебер, логикасы мық­ты, көзу түзу адам ғана жебені түзу жо­нады. «Оқ жона алмайтын адам» бұл тәр­бие көрмеген, әкесіз болған деген ма­ғы­намен айтылған. Садақтың кірісі, адыр­насы – тұтас ғылым. Тек жебенің мыңдаған түрі бар. Бізге белгілісінің өзі 400-ден асады. Ғүндар заманында «ысқырық жебе» деген болған. Ол көшпенділердің соғыс тактикасының маневрін реттеп отыратын белгі ретінде қолданылған. Рулар, батыр­лар­­дың таңбалары жебеге салынады. Сон­дықтан геральдикалық маңызы бар», – дейді ол. садақ Бекен Қайратұлының пікірінше, қа­зақтың садаққа деген құмарлығы­ның ежелден келе жатқан тарихы бар. Оның бастапқыда отарлаушылар жоюға бар күшін салған, қазір жаңа технология да оны өшіріп жатыр. Сапалы садақты қайдан табуға болады? Әр мергеннің өз садағы болуы қажет. Әуесқойлар үшін әйнек пластиктен жа­салған қару 40-70 мың теңге шамасында тұра­ды. Ағаштан жасалғаны 100 мыңмен 250 мың теңге арасында. Балаларға арнал­ған пластик садақ 15 мың теңге. Садақ жасайтын шебер Жанат Аман­гелдіұлының айтуынша, әйнек плас­тиктен садақ жасауға 3-4 күн кетеді. Ал, кәсіби спортшыларға керекті садақты жа­сауға кемі 4 ай қажет. «Оның бағасы 700 мыңнан басталады. Өйткені адырна мүйіз және қара үйеңкі секілді композитті табиғи материалдардан әзір­ленеді. Онда мергеннің қолының өл­ше­мі, тарту күші сосын садақ әзірлеудің н­е­гіз­гі параметрлер ескеріледі», – дейді шебер. Мұнда ағашты кептіру технологиясы күрделі. Желімделген құрама ма­те­р­иалдар қабаты кептіру үшін шеберхана­ның ылғалдылығы мен жылылығы ұзақ уа­қыт бір деңгейде сақталуы қажет. Желім не ағаш кепкенде адырнаны бұрап жібер­меуі үшін ол сақталады. Сосын же­лімі де қымбат. Өйткені оған бекіре ба­лығының торсылдағынан әзірленген таби­ғи желім қажет. Шебердің айтуынша, садақ жасау көп еңбекті талап ететін ауыр жұмыс. садақ ату ойыны Қазір елімізде кәсіби спортшыға садақ жасап жүрген Жанат секілді 3-4 шебер ғана бар. Сон­дықтан құрама спотшылары са­дақты Түр­кия, Мажарстаннан тапсырыспен жаса­тады. «Мысалы үйірмемізде 1,5 мың адам са­дақ ұстап, атып үйренді. Оның 10 пайызы осы қызығушылығынан айнып қалмай тұр­ғанда садақ атуды жетік меңгеруі тиіс. Сон­дықтан сұраныс жоғары, оны жаба ал­май жатырмыз. Садақты сырттан сұратуға, тапсырыспен алуға мәжбүрміз», – дейді Диас Ахметов. Осы сұраныс ескеріле оты­рып Астанада «Бесқару» дүкені ашылған. Жас балалар айналысатын үйірме аз Тағы бір мәселе, дәстүрлі садақ атуды үй­рететін әдістеме жасалмаған. Қа­зір оны мамандар әзірлеп жатыр. Федерация әдіс­темені жыл соңына дейін шығаруды жоспарлап отыр. сұр мерген Сондай-ақ, дәстүрлі садақ атуға лайық­талған орын елімізде жоқтың қа­сы. Диас Ахметовтің айтуынша, елордада садақ атуды үйренемін дейтін адам Sadaq aty клубының ақылы қызметіне жүгіне алады. Сонымен қатар «Алатау» спорт ке­ше­ніндегі тапанша ататын тирде садақ ату ны­­саналары қойылып, мергендер өз ше­бер­­­­ліктерін шыңдауға мүмкіндік жасалған. Қазақтың мергендік өнерінің бұқара­лық спортқа, көпшіліктің хоббиіне айналу­ға мүмкіндігі жоғары екеніне сенімдіміз. Белсенді азаматтардың құлшынысымен бас­тау алған іс жемісін берері сөзсіз. Қазіргі қызығушылық садақ әзірлеу нарығын да­мытуға серпін беріп, мергендікті шың­дай­тын бапкер санын арттырып, ол пайда­ла­натын оңтайлы әдістеме әзірленуіне ықпал ете­ді. Сонда ғана қауіпсіздік талаптарына сай алаңқайлар көптеп ашылып, бала­қай­лар садақ тартып, жебе ататын үйірмелер са­ны көбейері сөзсіз.  

Жәнібек АМАНГЕЛДІ