Биылғы көктемде Талдықорған соты пара алды және алаяқтық жасады деп айыпталған Алматы облысы Білім басқармасының басшысы бастаған бір топ қызметкерге қатысты үкім шығарды. Олар тергеу материалдарына сәйкес, 2020 жылдың тамыз-қараша айлары аралығында мемлекеттік сатып алу саласында қылмыстық әрекетке барған. Шулы істің нүктесі қойылғандай болғанда, нақтырақ айтқанда, биылғы сәуірде Жетісу облысының орталығы Талдықорған қаласы білім бөлімінің бас есепшісі Панфилов ауданында мемлекеттік шекарада ұсталып, оның автокөлігінен қорап-қорап ақша табылады. Осы дабыралы оқиғаның барысында сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтегілердің бірнеше ай бұрын қалалық білім бөлімі бастығын қамауға алғаны белгілі болды. Соған қарағанда, шектен шыққан жемқорлықтың түйіні басшының ұсталуынан соң біртіндеп тарқатыла бастағандай. Сәуірден бергі жарты жылда өңірдегі білім саласында елді алаңдатқан тағы біраз жағымсыз жағдайлар тіркелді.
Қолымызға келіп түскен соңғы ақпараттарға қарағанда, жемқорлыққа қарсы күресетіндер биылғы еліміздегі ең шулы жемқорлықтың бірі ретінде тіркеліп, жетісулық білім саласындағыларды жерге қаратқан оқиғаның жай-жапсарын анықтапты. Дәл қазіргі кезде шектен шыққан сыбайластықтың кесірінен бір ғана қалалық білім бөліміне қарасты мектептерде барлығы 4,6 млрд теңгенің қаржылық бұзушылықтары болғаны анықталыпты. Нақтырақ айтқанда, Жетісу облысы орталығында орналасқан 29 мектептің төртеуі ғана жемқорлықтан таза болып шыққан да, қалғандарының барлығы былыққа батқан. Алды жүздеген миллионды қалталарына басса, соңғылары бірнеше миллионды жымқырған. Талдықорған қаласы орталықтандырылған бухгалтериясының бас есепшісі мен мектеп есепшілерінің ісі бойынша жүргізіліп жатқан сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында 25 мектептегі 4,6 млрд теңгеге қаржылық бұзушылықтардың беті ашылыпты. Қалалық білім бөліміне қарасты 4 мектепте: №23 (ауылдық), №24 мамандандырылған лицей, №29 (жаңа мектеп), № 3 Д.Рақышев атындағы мектеп-интернатта ғана қаржылық былық-шылық тіркелмеген.
Тергеу амалдарының қорытындысы шыққанға дейін қала бойынша 3 мектеп басшысы өз қалауы бойынша жұмыстан шығару туралы өтініш беруіне байланысты атқарып отырған лауазымдарынан босатылыпты. Бұлардың ішіндегі ең қомақты қаржы жымқырылып, мемлекеттің 85,5 миллион теңгесін қолды қылған №6 орта мектептің жетекшісі бар. Өз еріктерімен қызметтен кеткендердің тағы бірі Б.Жолбарысұлы атындағы №18 орта мектебінің басшысы болса, екіншісі – №22 орта мектептің директоры. Осы үш мектепке жарияланған конкурс нәтижесінде жаңа басшылар тағайындалып, оларға мекемеде жұмыс істеп жатқан қызметкерлерге ешқандай қысым көрсетпеу, жаңа оқу жылын ойдағыдай өткізу туралы тапсырмалар беріліпті. Тергеу барысында ірі көлемде жымқыру анықталған 6 мектеп басшысымен жеке әңгімелесу барысында оларға да өз қалаулары бойынша босатыпты. Бұл алты білім ошағының ішінде 299,8 млн теңге болатын ең ірі көлемдегі қаржылық жымқыру Б.Сырттанұлы атындағы №25 орта мектепте анықталған. С.Мұратбеков атындағы №9 орта орта мектептегілер де қалыспаған. Мұндағылар 262,8 миллион теңгені түгендеп бере алмаған. Қалған төрт білім ошағында: №2 орта мектепте 104,7 млн теңге, №20 мамандандырылған лицейде 64,8 млн теңге, №27 орта мектепте 45 млн теңге, №15 орта мектепте 41,2 млн теңге жымқырылған.
Тағы төрт мектептің басшысының мәселесі майшаммен қаралуда екен. Олардың ішінде 62,9 млн теңге қолды болған Ш.Уәлиханов атындағы №10 орта мектеп-гимназияның, 165,8 млн теңге жымқырылған М.Ломоносов атындағы №5 орта мектеп-лицейдің, бұрынғы жұмыс орны – №12 бойынша 178,6 млн теңге табылмай отырған №16 орта мектеп-гимназияның, бұрынғы жұмыс орны Н.Островский атындағы №8 орта мектепте 662 млн теңге жымқырылған №29 орта мектептің директорлары бар.
Орташа есеппен бір айлық жалақы қоры 40 млн теңге болатын мектептерде аударымдар жүргізілу барысында ауытқуларға жол берілген 8 мектеп басшысының тәртіптік жауапкершілігі қаралып жатқан көрінеді. Олардың қатарында қаладағы №13 орта мектептің (бұрыңғы жұмыс орны №16 орта мектепте орын алған ауытқу үшін), №4 орта мектептің, М.Жұмабаев атындағы №19 орта мектеп-гимназияның, №28 ІТ-лицейдің, №17 орта мектептің, №14 орта мектеп-гимназияның, №8 орта мектептің (бұрынғы жұмыс орны Абай атындағы №1 орта мектеп-гимназиядағы ауытқуға байланысты), №15 орта мектептің (бұрынғы жұмыс орны №13 орта мектептегі ауытқу үшін) директорлары бар.
Ал қалалық білім бөліміне қарасты, орталықтандырылған бухгалтерия арқылы қаржыландырылатын 4 ауылдық мектептегі (№ 11, 21, 22, 26) есепшілер арқылы жымқырылған сома – 1 млрд 208 млн теңгені құраған.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресушілер мемлекеттік миллиондары жымқырылған білім ошақтарындағы қаржыға жауапты тұлғалар жауапкершіліктен құтылып кетпейді, алда әлі атқарылар жұмыстар, анықтар жағдайлар бар деп отыр. Шынында да, солай болуға тиісті. Өйткені еліміздегі білім ошақтарында оқу жылы басталысымен түрлі жұмыстарға ата-аналардан ақша жинау басталатынын жасырып қалуға болмайды. Баласы үшін аузындағыны жырып беретін көпшілік соған қарап, білім саласын қаржыландыру нашар екен деп ой түйіп жүрсе, мектептерге мемлекеттен бөлінген миллиондар «ұстағанның қолында, тістегеннің аузында» кетіп жатыр екен. Бұған айналдырған 29 мектеп қарайтын қалалық білім бойынша соңғы бірер жылда 4, 6 миллиард теңгенің сайда саны, құмда ізі қалмағаны, жымқырылып кеткені дәлел бола алады.
Болат АБАҒАН,
Жетісу облысы