Ауыл шаруашылығын дамытуға келгенде біршама алға жылжу бар. Ал ауыл-аймақтың жағдайын айтқанда, кейде жүзімізді тайдырып әкететін кездеріміз болады. «Ауыл – ата қоныс», «Ауыл – алтын бесік» деп қанша жерден ұран салғанмен, ұтымды болмай қалады тағы да. Осыны көріп, көңілден шығар бір бастама болу керегін білген Мемлекет басшысы былтыр қарашада Қазақстанның ауылдық аумақтарын дамытудың 2023-2027 жылдарға арналған тұжырымдамасын дайындау туралы Үкіметке тапсырма берді. Сонымен, 2023 жылдың 31 наурызында Премьер-Министр Әлихан Смайылов тиісті қаулыға қол қойды.
Инфрақұрылымды дамытуға көп көңіл бөлінуде
Тұжырымдама ауылдық аумақтардың географиялық ерекшеліктері мен артықшылықтарын ескере отырып, ауылдың әлеуметтік-экономикалық әлеуетін аша түсуге бағытталған. Оның аясында ауыл тұрғындарының табысы мен тұрмыс сапасын арттыру бойынша түрлі шара қарастырылып отыр. Бұл құжатта «Ауыл – ел бесігі» жобасы аясында республика аумағындағы ауыл тұрғындарының 90%-ы өмір сүріп жатқан даму әлеуеті жоғары 3,5 мың ауылдық елді мекенді кешенді жаңғыртуға баса назар аударылған. Мұндай елді мекендер адамдардың еңбек етіп, өмір сүруіне қолайлы жағдайлар жасау есебінен экономикалық өсудің жаңа нүктелеріне айналмақ.
Құжатта басымдақ беріліп отырған негізгі мақсаттардың бірі – ауылдық елді мекендердегі әлеуметтік, инженерлік және көлік инфрақұрылымын дамыту. Атап айтқанда, жаңа мектептер мен медициналық нысандар салынып, сумен және электрмен үздіксіз жабдықталады, кеңжолақты интернет пен байланыс желілері тартылып, ауыл жолдарының сапасы жақсармақ. Одан бөлек, кітапхана, клуб, музей және кинотеатр, спорт ғимараттары салынып, халыққа қызмет көрсету орталықтары ашылады.
Тұрғын үй құрылысын жандандыру үшін жаңа жер учаскелеріне инженерлік коммуникацияларды жүргізу жұмыстары қарқынды жүргізілмек. Бұл ретте ауылдық елді мекендерде өз қызметкерлеріне үй салып берген жұмыс берушілердің шығындары жалпы алаңы 100 шаршы метрден аспайтын үй құнының 50% мөлшерінде субсидияланатын болады деп көрсетілген.
Қазіргі жағдай қандай?
Соңғы 10 жылда ауылдық аумақтарды дамыту жөніндегі саясат барынша ауылдық елді мекендерді қолдап, ауыл халқының өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталды деп айтсақ болады. Бұрынғыларды былай қойғанда, 2020-2022 жылдары бағдарламаларды іске асыру нәтижесінде сумен жабдықтау қызметтеріне қолжетімділік 90,1%-дан 94,5%-ға дейін ұлғайған. 116 мектепке дейінгі мекеме жұмысын бастаса, 224 жалпы білім беру мектебі, 47 амбулаториялық-емханалық мекеме пайдалануға берілген.
Ал 2022 жылғы ақпанда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстанның 2025 жылға дейінгі аумақтық даму жоспары бекітілді. Оның негізгі тәсілдері базалық көрсетілген қызметтер мен игіліктер (сумен жабдықтау, орта білім беру, денсаулық сақтау, қауіпсіздік) бойынша өңірлер арасындағы алшақтықты қысқарту және өңіраралық аумақтық байланысты (энергетикалық, көліктік және цифрлық байланыс) қамтамасыз ету көзделіп отыр.
Ұлттық статистика бюросының деректеріне сәйкес, 2023 жылдың басындағы жағдай бойынша республикада 6 295 ауылдық елді мекен бар. Онда тұрақты мекен ететін халық саны жалпы ел халқының 38,2%-ы немесе 7,5 млн адам.
Агенттіктің хабарлауынша, 2011 жылдан бастап ауыл халқының саны айтарлықтай өзгере қойған жоқ. Дегенмен әр жылдары әрқалай мөлшерде ауыл халқының өзгерісі байқалады. Бір қуанарлығы, ауыл халқы санының ұлғаюын қамтамасыз ететін туу деңгейі жоғары. Бірақ ауылдық аумақтардан көші-қон ағынының өсу үрдісі сақталуда. Мәселен, былтыр көші-қонның теріс сальдосы 67 мың адамды құрады. Бұл 2020 жылы 81,3 мың адам болса, 2021 жылы 77,3 мың адамға өскен.
Ауылдардан халқының ең көп кетуі Абай, Жетісу, Түркістан, Жамбыл, Қостанай, Солтүстік Қазахстан, Қарағанды, Қызылорда және Шығыс Қазақстан облыстарында байқалған.
Соңғы 5-6 жылдықта елдегі ауылдар саны 21-ге қысқарды. Бұл санға келешегінен үміт күттірмейтін ауылдар кіріп отыр.
Таратылып кеткен ауылдардың көшін Батыс Қазақстан бастап тұр. Есеп бойынша батыста – 10 ауыл, Түркістанда – 8 ауыл, Қостанайда 3 ауыл таратылған. Мәлімет бойынша, 3,3 мың ауылда халық саны 500 адамнан аспайды екен. Бұл ел халқының 8%-ын құрап отыр. Демек, бұл ауылдардың да келешегі бұлыңғыр болып қалуы ықтимал. Сондай-ақ бүгінде 1 109 елді мекеннің бас жоспары жоқ екені анықталған. Ал 945 елді мекен бойынша бас жоспарын жаңарту қажет болып тұр.
Қаралған қаражат қомақты
Былтыр Президент тапсырмасының орындалуы мен оған бөлінген қаражат туралы Сенаттың жалпы отырысында Премьер-Министрдің бірінші орынбасары Роман Скляр арнайы баяндама жасаған болатын. Мұнда «Ауыл – ел бесігі» жобасын іске асыру барысы туралы егжей-тегжейлі баяндалды.
«Елімізде 6 293 ауыл бар және бұл елді мекендерде 8 млн-ға жуық адам тұрады. Бұл өз кезегінде халқымыздың 41 пайызына тең. 2019 жылдан бастап «Ауыл – ел бесігі» жобасы жүзеге асырылып жатыр. Оның мақсаты – әлеуеті бар 3,5 мың ауылда инфрақұрылымды дамыту жан-жақты қолға алынды. 2019-2021 жылдары бұл жобаға 200 млрд теңге бөлінді. Осы қаражат есебінен 665 ауылда тиісті инфрақұрылым жасалды», – деді Р. Скляр.
Оның айтуынша, ауылдың жағдайын жақсартуға жеке инвесторлар да үлес қосып жатыр. 2019 жылдан бері жеке кәсіпкерлік субъектілері тарапынан 57 млрд теңге қаражат жұмсалып, 2 мыңға жуық жоба іске асырылған. 2022 жылы «Ауыл – ел бесігі» жобасына 128 млрд теңге бөлініп 576 ауылды қамтыған. Ал биыл қазынадан ауылды дамыту тұжырымдамасы үшін 663 ауылға 140 млрд теңге бөлінген.
Ұсынылған мәліметке сүйенсек, алдағы төрт жылда ауылдық елді мекендердің инфрақұрылымдық мәселелерін шешуге тағы 670 млрд теңге қажет, ол 7 миллионға жуық ауыл тұрғынының өмір сапасын арттыруға жол ашпақ.
Жұмыспен қамту жемісті жүргізілуде
Ауыл халқының ең басты проблемасы – жұмыспен қамту. Бұл бағытта не істеп жатырмыз? Бүгінде елімізде «Бастау-Бизнес» жобасы бойынша 66 мың адам кәсіпкерлікке дағдылану бойынша қосымша білім алған. Оның ішінде 10 мың тұлға кәсібін ашу үшін 50 млрд теңге көлемінде микрокредит алып үлгерген. Бұл алынған қаражат 6 пайыздық мөлшерлемемен 7 жылға дейінгі мерзімге беріліп отыр. Келесі жылдан бастап ауылдарда кәсіпкерлікті дамытуға деп қазынадан қосымша 52 млрд теңгеден астам қаражат бөлінетінін айтып өтті Роман Скляр. Білуімізше, бөлінген қаражат есебінен ауылдық аймақтарда алдағы уақыттарда 11 мың жаңа жұмыс орны ашылады деп жоспарланған.
Ауылдық аумақтарды дамытудың 2023-2027 жылдарға арналған тұжырымдамасы басқа да бірқатар басымдықты жүзеге асыруға бағытталып отыр. Оның ішінде ауыл тұрғындарын жергілікті өзін-өзі басқаруға тарту, жан-жақты мемлекеттік қолдау көрсету, туризмді дамыту, экспортты ынталандыру, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету сияқты жобалар іріктелген. Осылайша, ауылдардағы табысы ең төменгі күнкөріс деңгейін көтеріп, жұмыссыздық деңгейін 4,2%-ға дейін төмендейді деп күтілуде. Сонымен қатар ауылдық елді мекендер сумен 100%, интернетпен 97% қамтамасыз етілмек. Жергілікті жолдардың үлесі 95%-ға жеткізілмек. Ауылдық жерлерде 655 денсаулық сақтау нысаны, 183 мектеп және 100 спорт ғимараты пайдалануға берілсе, 650 мәдениет нысаны салынып, бірқатарын қайта жөндеуден өткізу жоспарлануда.
Сайып келгенде, ел мен ауылдың дамуы екіұдай ұғым емес, бір мүдде, бір мақсат болып отыр. Бұл тұрғыда жоғарыда айтылған мәселелерді Мемлекет басшысы да, Үкімет те өз назарында берік ұстап, ауылды көтеруге бар күшін салуда. Осы орайда ауыл халқы да өздеріне берілген осынау мүмкіндікті ұтымды пайдаланып, мемлекеттің қолдауын сезінсе деген ой біздікі.
Бердібек ҚАБАЙ
фото: dixinews.kz