Клубтың ауласында Ауғанбайдың асау есегі, он шақты тоқты-торымы жүруші еді. «Малыңызды осында енді жіберсеңіз, кәуәпханаға өткізіп жібереміз» дегеннен соң Ауғанбай қойы мен есегін орталық саябаққа қарай қаптатты.
Шал-шауқанды, кемпір-сампырды, бала-шағаны шала бүліндіріп, бұл клубта не болғалы жатыр? Атанбек сияқты бірді айтып, екінші мәселеге қияндап шығып кетпей тұрғанда негізі айтпағымызға құрық салайық. Ауылдағы клубқа комиссия келгелі жатқан жоқ. Мұнда қаладағыдай дүркіреп дискотека да өтпейді. Ендеше бұл дүрлігу қай дүрлігу? Сөйтсек, мұнда бүгін аудан әкімі келіп, есеп бергелі жатыр екен. Ауыл әкімі Көпірбайдың көрініп қалар кезі-ақ. Өзіне жоғары жақтан тапсырма тым қатал берілген-ау шамасы, екі-үш күн бойы осы ауылдың аузы дуалы ақсақалдары мен атқамінер азаматтарының үйлерін айналшықтап шықпай қойды. Мәндір руының мықтылары алдын ала бір ақсақалдың үйінде бас қосып, аудан әкімі Асқарға қорған болу жағын мықтап ойласты. Сөйлейтіндердің тізімі алынды. Не деу керек екені тиянақталды.
– Анау Сарыбай сынды сандырақтағыштардың аузына құм құю керек. Мүмкіндігінше оларды сөйлетпеуге тырысайық. Бүйтпесек, біздің мәндір атты мықты руымызға сын. Бірауызды болайық, бауырлар, – деді ауылдың төбе биі Дәндібай.
– Олай етпесек, ағайын болғанымыздан не пайда? Ұйымшыл болмасақ, мәндірілігімізден мән кетеді ғой, – деп Айтжан ақсақал көзіне жас алды.
Ұйымшыл, бірауызды болмаққа серт байласып, тіс шұқысқан топ түн жарымында тарқасқан-ды.
Енді міне, қыстай от жағылмаған көне клубты жылыта алмай ауылдың барлық белсендісі алаөкпе болып жүр. Ауданнан «Зима-лето» деген жылыту құралын әкеліп еді, оған үшфазалы тоқ керек екен, шөккен түйедей шоңқиып, бір бұрышта шошайып қалды. Не істеу керек? Ауылдағы жалғыз моншаның от жағушысы Ошақбай «екі-үш жерге темір пеш қоялық» деген ұсыныс айтты. Алайда мұржа шығаратын тесік жоқ. Ақыры ақылдаса келе, терезенің бір көзін алып, темір пештің мұржасы шығарылды. Тамызық кеппеген бе, әлде көмірі түскір нашар ма, пеш түтеп, түтіндеп, клуб ішінде адам кіре алмастай иіс қаптады.
– Ойбай, көзімді ашытып барады. Мына түтінге тұншығып өлмесек не қылсын, – деп жиыннан қандай өсек тыңдап қалар екенмін деген өзіндік жоспармен алдын ала жеткен қатпа қара кемпір сыртқа атып шықты.
– Ініне кіріп кеткен түлкіге түтін салушы еді, мына әдістерің соның бір түрі екен. Тегі, бізді де клубтарыңа кіргізгілерің жоқ-ау, – деп Серік насыбай шақшасын ұрғылады.
Жұрт жиналып, осылай түрлі әңгімеге тамызық тастап тұрғанда сүліктей қара «Мерседес» ауладан кіріп келе жатты.
– Әкім келді, әкім!
– Жол беріңдер, жол беріңдер!
– Ой, өңшең... Ұйыққан малдай топырламай, жол беріңдер, түге!
– Ассалаумағалейкум!
– Қош келіпсіз, әкім мырза! Өзіңізді тағатсыздана күтудеміз.
«Мерседес» сырғып келіп ортаға тоқтады да, артқы есігі ашылып, алдымен әкімнің аяғы көрінді. Асқар машинадан жеңіл қарғып түсіп, жағалай тұрған жергілікті тұрғындармен қырық жыл көрмеген құдасын жолықтырғандай құшақтасып көрісті. Кейбіреулерін арқадан қағып, біреулерін сүйіп жатыр.
Өмір – қызық. Біз білетін Асекең тәкаппардың тәкаппары болатын. Оның сұсынан талай адам бұғып жүретін. Соны білетін Асекең талайға улы тілін сұғып жүретін. Бұл жолы мүлдем бөлек. Адам біткеннің ақкөңілі, жан біткеннің жайдарлысы. Үлкендерді қойып, кішілердің де қолын сілкілеп жатыр. Білмейді екенбіз ғой, әкімнің жүрегі мақтадай жұмсақ, ел дегенде майдай еріп кетеді екен. Бәсе, тегін адам таз болар ма?
– Алдына барғанда талай мәрте тауым шағылып қайтып еді. Бұл жолы қалай мүсәпір бола қалған? «Алладан шынымен де жарлық түссе, Ай-дағы жерге түсер аспандағы» деп халық бекер айтты деймісіз. Аспандағы мына әкіміңіз жерге түсіп тұр ғой», – деп Серік аузындағы насыбайын сонадайға ытқытып жіберді.
– Енді қайтпек, аудан әкімдері ауыл аралап барып, есеп берсін деп жатса. Егер осы жолы сүрінсе, оңайлықпен оңалмайды, – деп Жандар пәлсапа соқты.
Жандар айтса, білгенін, естігенін айтып отыр. Кеше ғой, Көпірбай көкесі: «Ойбай, бұл жиналысқа облыстан белді кісілер қатысады. Жорналшылар да мұндайда етекке оралып, жағаласып жүреді. Солардың құлағына бірдеңе ілікпесін. Іліксе олар індетеді. Сондықтан сақ болайық», – деп есеп беруден соң сөйлейтіндердің тізімін алдын ала жасатқан. Кілең мәндір руының мықтылары, яғни әкімнің жақындары сөйлемек. Олар сөйлеп біткен соң жиналысты тезірек аяқтау керек. Жылы жауып қоя салу керек. Міне, мәселе қайда жатыр?
Асекең аспандатып сөйлеп кеп берді. Қарап отырсақ, табыс деген толағай. Ішкенің алдында, ішпегенің артыңда. Ас та төк тоқшылық заман. Құдай-ау, қаншама құрылыс салып тастағанбыз. Өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы өнімдері еселеп артыпты. Кіріптарлар мен кедейлерге көл-көсір көмек көрсетілген. Мәдениет ошағы маздаған. Денсаулық, білім беру, спорт саласы жанданған. Бұдан артық не керек? Коммунизм кезінде де жете алмаған көрсеткіш қой мынау.
«Абылайдың асында шаппағанда көкпарды атаңның басында шабасың ба?» демекші, бұған қол соқпағанда қашан қол соғасың. Клуб іші шарт-шұрт шапалақтан құлақ тұндырды. Сапалақ шал: «Ойпырым-ай, ә!» деп шөп сындырды.
– Қалай-қалай сайрайды, ә! Егер жағдай әкім айтқандай болса, біздің ауыл былай құлазып тұрмас еді-ау. Клубымыздың күрделі жөндеу көрмегеніне тұп-тура жиырма жыл болыпты. «Әкім келе жатыр» дегеннен соң ғана ішін тазалағансып, от жақтық. Ауруханамыз анау, былтыр ішінде бір келіншектің жаңа туған нәрестесі суықта қатып қалды. Дәрі-дәрмегі ділгір. Соқырішек болып барған Ілекеңнің баласын о дүниеге аттандырып тынды. Жол жол емес, ойдым-ойдым бірдеңе. Мектептегі балаларымыз шетінен тұмау. Әкімшілік кеңсесінің іші толған шылау. Ал аудан әкімінің айтып отырғаны мынау, – деп Серік сабырсызданып, жан-жағына сыбырлап жатты.
Баяндама бітті. «Жарыссөзге жазылыңыздар. Алғашқы сөз ауылымыздың ардагерлер кеңесінің төрағасы Оралбай Диірменовке беріледі», – деді ауыл әкімі Көпірбай.
Диірменов әңгімені диірменше үйіріп әкетті. Пәлсапаны одан-бұдан қайырып әкеліп, Асекеннің ауқымды істеріне айрықша тоқталды.
– Осы жетістіктердің бәрі Асекеңнің арқасы. Оның баяндамасына, бір жылдық атқарған ісіне «өте жоғары» деген баға беруге лайық, – деп тізгінін бірақ тартты.
– Сонда Президенттің жүргізіп отырған саясаты далада қалады ма? Мынау не деп сандырақтап тұр? – деп Қалдан қапаланды.
– Әй, күбір-сыбырды тоқтатыңдар. Ендігі сөз ауылдың төбе биі Маусымбек Мырзаұлына беріледі, – деді ауыл әкімі жұртты тыныштыққа шақырып.
Маусымбек мінберге маңғаздана көтерілді. Әйткенмен айтары тым шолақ болды. Ол Асекеңнің еңбегіне баяғыдан қызығып жүреді екен. Былтыр Асекеңнің арқасында ауыл ауызсулы болыпты. Айтып отырса, Асекеңнің арқасында егін бітік шыққан. Асекеңнің арқасында ауылдың келіндері былтыр егіздетіп-сегіздетіп, ұл-қызды молынан туып тастапты.
– Ой, мынау не деп оттап кетті? Сонда Асекең келіндеріміздің қойындарына кірген бе? Бүйтіп жағымпазданғанша, жерге кірсейші, – деп Күмісай әжей күңк етті.
Күмісайды қоштағандар қарасы көбейді. Әр-әр жерден күңкіл-сыңқыл шығып, клуб ішінде толқын жүріп өткендей болды. Оралбай Диірменов орыннан қатулана көтеріліп, біраз адамдардың аузына қақпақ қойып үлгерді. Зал тынышталғанда отырған жұрт Маусымбектің аудан әкімінің бір жылдық есебіне «өте жоғары» баға бергенін бірақ аңғарды.
Мұнан соң мінберге көтерілген шаруа қожалығының төрағасы Арқарбек Сейсенбаев пен мектеп директоры Алдияр Қауынбаев ауылдағы телефон, интернет байланысының нашарлығын, көлік қатынасының ретсіздігін айтқансығанмен, шеңберден асып шылбыр үзіп кете алған жоқ. Аудан әкімінің есебіне «өте қанағаттанарлық» деп баға беріп, орындарын адаспай тапты.
– Ау, жарандар! Маған қараңдар! Былтыр осы аудан әкімінің ұлы тапа-тал түсте адам қағып кетіп, өлтіріп қойса да сотталған жоқ. Сосын мына мақтап отырған Асекеңдеріңіз өткен жылы екі зауытты сатып жіберді. Елбасы «балалар бақшасын көбейтіңдер» деп жатқанда ол біздің ауылдағы садикті жекешелендіріп, туысына тарту етті. Қызметке тек өз руластарын ғана жинап отыр. Айтқыш болсаңдар, неге осы «ерекшеліктерін» айтпайсыңдар? – деп Әбен орнынан қарғып тұрды.
– Ой, әкеңнің!.. Қаңғып келген қу кірме. Қайда отырғанынды білмейсің-ау әлі, – деп Нұралы оны құлақ шекеден салып қалды.
– Полиция, полиция! Мына Әбен бүлікшіні әкетіңдер, – деп Оралбай Диірменов дір-дір етті.
– Асекеңнің ауылымызға әкім болғалы бірінші рет келіп отырғанын неге айтпайсыңдар? – деп қалды Мәрия апай.
Ол мектепте қырық жыл мұғалім болған, туралықты сүйетін кісі еді.
– Мына кемпір жынданған шығар. Әй, Мәрия, бүлік шығармай тыныш отыр, жәйыңа, – деп Орекең оны да жекіп тастады.
Орнынан Сарыбай тұрғанда Көпірбай сазарып отырып қалды. Тек Орекең ғана:
– Сәке, қысқа қайырыңыз, уақыт жоқ, – деп оның алдын кес-кестеді.
– Аузымызға қақпақ болсаңдар, клубқа неге жинадыңыздар? Мына Көпірбай «аудан әкімімен туыспын, мұртымды балта шаппайды» деп көкіп жүр. Асқарыңның да дұрыс басқарып жүрген түгі жоқ. Адамдарды ру-руға бөліп, алалап бітті. Аудандағы ең шұрайлы жер тек осыларда. Қалған адамдар сонда ауамен күн көреді ме? Міне, осыларды неге айтпайсыңдар, халқым-ау! – деп бұрқырап барып орнына отырды.
Мұнан соң Жұман жұлқынды.
Бірақ оны мінберге жіберген жоқ. Орекең ойбайлап Жұманға жұдырық көрсетті.
– Өңшең шылбырдағы шешендер мен бағулы бұлбұлдар, қарғыбаулы қарғалар ғана сөйлейтін жиын болды ғой бұл. Қалғанына сөз жоқ болса, онда мен үйіме кеттім. Кемпірімнің ыстық шайын ішейін, – деп Ынтымақ орнынан көтерілді.
Келушілерді сұсымен сескендірген Көпірбай мен Оралбай жиналысты «жабық» деп жариялап жіберді. Жиналғандар аудан әкімінің бір жылдық есебіне бірауыздан «өте жоғары» деген баға беріп тарасты.
Сабырбек ОЛЖАБАЙ