Елімізде тұңғыш рет жарық көріп отырған сөздікте жалпы саны 60 мыңға жуық сөз қамтылған. Oxford сөздігінің басылымын Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы дайындады. Сондай-ақ сөздік көпшілік назарына ұсынылар алдында Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында арнайы талқылаудан өткен. Freedom Holding Corp. компаниясының қолдауымен басылып шыққан көлемді еңбектің қазіргі таралымы 10 мың дананы құрайды. Сөздік мектеп оқушылары мен студенттерге, тіл меңгеруге ниетті көпшілік қауымға арналған. Жоба жетекшісі, халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының президенті Рауан Кенжеханұлы сөздікті Oxford университеті баспасының тәжірибесін зерделей отырып шығарғанын атап өтті. Нақтырақ айтқанда, Oxford English Dictionary сөздігінің лексикалық реестрі, әдістемесі мен технологиясы негізге алынған екен.
– Oxford Qazaq Dictionary сөздігі – қазақ тілінің дамуы үшін маңызы зор үлкен олжа. Білім мен ғылымның негізгі қайнар көзі ағылшын тіліне айналып отыр. Сондықтан ағылшын тілінен қажетті ұғымдарды, терминдерді, жаңа білімді қазақ тіліне алып келу үшін бұл сөздіктің берері мол. Сөздік құрастыруда дүниежүзіндегі ең ілгері ұйым ретінде мойындалатын Oxford университеті баспасының ғасырлар бойы жинақталған тәжірибесі мен технологиясын назарға алдық. Кітаптың шығуына еліміздегі білікті тілшілер, одан өзге Oxford баспасында сөздік даярлайтын, ағылшын тілінің лексикасын білетін мамандар атсалысты. Екі тараптан да түрлі ескерту мен пікір келіп отырды. Пікірлерді қабылдап, кейде өз пікірімізді де алға тарттық. Төрт жыл бойы 50 адам осы жұмысты жетілдірді. Осындай үлкен әріптестік, ықпалдастықтың арқасында мақтануға тұрарлық үлкен еңбек жасалды деп ойлаймын, – дейді ол.
Осыдан бір жыл бұрын көлемі 1300 беттен тұратын қазақша-ағылшынша, ағылшынша-қазақша Oxford сөздігінің алғашқы басылымы әзірленгені жайлы жаңалықты халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының президенті өз парақшасында бөліскен еді. Oxford университеті баспасы да аталған еңбекті басып шығуға өз тарапынан ресми рұқсатын берген. Жоба жетекшісінің сөзінше, сөздік құрастыру аясында қазақ және ағылшын тілі лексикасындағы өзгерістер, әсіресе қазіргі мәдениет, ақпараттық технологиялар, медицина, экономика, қаржы және сауда салаларындағы жаңалықтар ескерілді. Ағылшын және қазақ тілдерінің грамматикасы мен дыбыстау, емле ережелері түсіндірілетін қысқаша нұсқаулықтар, қазақ тіліндегі іскерлік және электронды хат-хабар жазу үлгілері берілген. Бұл – тіл мамандары үшін таптырмайтын көмек құралы. Рауан Кенжеханұлы алдағы уақытта сөздіктің кітапханалардан өзге, желтоқсан айының соңында кітап дүкендерінде сатылымға шығатынын жеткізді.
– Мұндай сөздіктер жасалғаннан кейін үнемі жетіліп, дамып отыруы тиіс. Көп қолданыстағы кітаптардың екінші, үшінші, тіпті жиырмасыншы басылымы шығып жатады. Бастама әрі қарай жалғасын тауып, келесі басылымдары әзірленеді деген тілегіміз бар. 10 мың дана – қазіргі жағдайда үлкен таралым. Кітап еліміздегі барлық ірі кітапханаға, оқу орындарындағы студенттер мен оқытушылардың жұмысына қажетті деңгейде жетеді, – дейді жоба жетекшісі Р. Кенжеханұлы.
Таныстырылымда сөз алғандардың бірі Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры Анар Фазылжан. Жиыннан кейін Анар ханымды әңгімемізге тартқанда ол институттың ғалымдар кеңесінде сөздік бірнеше мәрте сараптамадан өткенін, сондықтан сөздіктің сапасы мен сауаттылық деңгейіне күмән тудыруға болмайтынын айтты.
– Осы уақытқа дейін қазақша-ағылшынша, ағылшынша-қазақша аударылған Oxford Qazaq Dictionary сөздігі әзірленбеген еді. Бұл сол олқылықты толтырған жақсы іс болды. Жобаны жүзеге асыру үшін аударма бюросының тілтанушы ғалымдары ғана емес, еліміздегі сөздік ісіне қатысқан өзге де мамандар тартылған. Институттың ғалымдар кеңесінде сөздік бірнеше мәрте сараптамадан өтті. Қазіргі кезеңде ағылшын тілдік қауым жаһанда үлкен қауымдастықты құрап отыр. Демек, бұл сөздік – қазақ тілінің сол қауымдастыққа түсінікті болуы үшін салынған алғашқы көпір. Осындай еңбектердің арқасында бұдан өзге үлкен дүниелер туатынына күмәніміз жоқ, – деп сөзін түйіндеді А.Фазылжан.
Тағы бір атап өтерлік маңызды жайт, сөздік негізінде қазақ тілі Oxford Global Languages платформасына қосылады. Бастама әлемнің іргелі 100 тілінің лексикалық қорын өзара байланыстырып, ортақ ғаламдық тіл корпусын жасақтауды көздейді.
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ,
Алматы қаласы