Жаһандану заманында ұлттық дәстүріміз субмәдениетке жұтылып кетпей ме деген сұрақ үлкендерді алаңдатса керек. Стиль, сән қуған жастардың талғамына талас жоқ десекте, келешекте талас тудырмаған дүниенің жағымсыз тұсы байқалып қалмас па екен?
«Бұл – менің басқалардан ерекшелігім ғана»
«Заманына қарай адамы». Өздерін «ерекше адамбыз» деп санайтын субмәдениеттің түрлі тобы да, өкілі де бар. Кей жастардың таңдайын қақтырып, керек десеңіз, басын шыр көбелек айналдырып жіберген «кью попты» бәріміз біліп те қалдық. Корея елінен жеткен бұл субмәдениет қоғамда екіұшты пікір туғызды. Бірі жақтаса, екіншілері даттайды. Бірінші бағытты қолдайтын Назым «шашты бояп, түрленіп сала беру – заман талабына сай адам болу» деп санайды. Өзін заманауи адамдар қатарынан көргісі келетін Назымның бүгінгі сыртқы көрінісі жұрт назарына бірден түседі.
«Не киіп, қалай жүреміз – бұл бірінші кезекте өзіміздің таңдауымыз. Әуел баста мені көргенде үлкен кісілер тіксіне қарайтын. Қазір көпшіліктің көзі үйреніп келе жатқандай. Субмәдениет – заманауи стиль. Жақында америкалық кино көрдім, кейіпкерінің шаш үлгісі тым ерекше, сол сияқты мен де шашымның оң бөлігін көк, сол бөлігін қызылға боядым. Ал қас пен мұрынға таққан сырғаларым менің заманауи адам екенімді көрсетіп тұрады деп ойлаймын. Басында маған таңғалып, тіпті ұнатпай пікір білдіргендер де болды, бірақ достарымның стилі – аниме, менікі – пирсинг. Бұл екеуі аздап бір-біріне ұқсайды. Бұл жағынан біз бір-бірімізді үнемі қолдап жүреміз. Бұл стилім – менің басқаларға ұқсамайтынымның, миымда да шектеу жоқ екенінің дәлелі деп білемін. Заман талабына сай, адамдар өздерінің ішкі жан дүниесін сыртқа шығарғысы келеді. Кей адамдарға ол ұнайды, кейбіріне ұнамайды. Бес саусақ бірдей емес, сондықтан бәріне бірдей ұнау мүмкін емес», – дейді Назым Бердібек.
Жастар жаһандық мәдениетте қайнап жатыр
Қазір өзгеге еліктеу үрдісі әлі де бәсеңдемей тұр. Керісінше, түрлі субмәдениет өкілінің қатары күн сайын артып барады. Өзгеге еліктеу мәселесіне азды-көпті қадағалау керек дегенді алға тартқан әлеуметтанушы Ақмарал Әлімбетова субмәдениеттің қоғамға кері әсері жоқ екенін де айтты.
«Қазір жастар арасында неге субмәдениет көп? Бұл сұрақ әрқайсысымызды мазалайды. Енді салыстырайық, бұрынғы жастар отандық мәдениет төңірегінде әлеуметтенетін еді. Қазіргі жастар бүкіл жаһан мәдениетінің ішінде қайнап жатыр. Қай уақытта да өз ортасының ішінде ерекшеленгісі келетіндер бар. Неге біздің дәстүрлі мәдениет жастардың құндылықтарын қанағаттандыра алмайды? Мысалы, ғалымдардың айтуынша, жастардың арасында аутсайдер сезімі олардың субмәдениетке кіруіне алып келеді екен. Аутсайдер деген – өз ортасы түсінбегендіктен, өзге топқа ауысу. Ал аутсайдердің себебін жою үшін мемлекеттің көмегі керек. Мемлекет тарапынан жастар саясатын теориялық түрінде ғана емес, практикалық түрде де жүргізілуі керек. Жастар саясатының негізгі функциясы ретінде былай айтады: «жастардың әлеуметтік, рухани, физикалық дамуына барлық жағдай жасауымыз керек». Жаһандану субмәдениетінің бір кемшілігі, ол жастарды индивидтік тұрғыдан ғана тәрбиелейді. Біз ұлт мәселесіне дұрыс назар аударып жатқанымыз жоқ. Субмәдениет – шындықтан қашу емес, ерекшелену. Дегенмен әлеуметтанушылар оны тұйық ұйым ретінде қарастыра алмайды. Оларға демократизм тән. Жастар арасындағы субмәдениет хаостық құбылыс емес. Әлеуметтік орта өзгерген сайын субмәдениеттің де құрылымы өзгеріп отырады», – дейді әлеуметтанушы.
Маманның айтуынша, қазір көпті алаңдатып жүрген жат мәдениеттің дәстүрімізге сіңе бастауы қоғам үшін қауіпті емес. Егер субмәдениет контрмәдениетке айналатын болса, ол нағыз қоғамға қауіпті мәдениет. Контрмәдениет деп отырғанымыз – қоғамы қалыптасқан дәстүрлі мәдениетке қарсы келетін мәдениеттің түрі, дәстүрлі мәдениетті, қоғамның тұрақтылығын бұзады.
Ұлттық болмысты жоғалтып алмас үшін не қажет?
Жаһандану заманында жұтылып, субмәдениетке ұтылып кетпей, ұлттық болмысымыз бен дәстүрлі мәдениетімізді басқамен алмастырудың орнына, керісінше, қайта жаңғырту үшін не істей аламыз деген сұрақ төңірегінде филология ғылымдарының Гүлмира Қайсарқызының пікірін білдік.
«Жастар субмәдениеті проблемасын анықтау үшін, ең алдымен, «жастар» деген түсінікті қарастыру керек, яғни жастардың басқа топтардан айырмашылығын, жастардың жеке қасиеттері мен құндылықтарымен танысу қажет. Қазіргі жаһандану заманында елімізде жастардың өз орнын тауып, жеке әлеуметтік топ болып, дұрыс бағытта дамуы қиынға соғуда. Болашақ иесі жастар болғандықтан, ең алдымен, қоғамдағы түрлі субмәдениеттердің қоғамға пайдасы мен зиянын анықтамағанша, қоғамдағы рөлін бекітпегенше қарастырған мәселенің өзектілігі жойылмайды.
Екіншіден, субмәдениет қоғамның көптеген аспектісіне, оның ішінде қоғам тұрақтылығына тікелей әсер етеді. Мысалы, радикалды бағыттағы бейформал бірлестіктер саясаттағы көзқарастарға қарсы пікірде болған жағдайда, қоғамда әртүрлі тәртіпсіздік, митинг ұйымдастырып, инфрақұрылымды қалыптан шығаруы мүмкін, сондықтан қоғамдық орталарда саяси, әлеуметтік және басқа жағдайлар шарықтаған жағдайда субмәдениет топтарының іс-әрекетін болжау және ақпараттандырылуы үшін субмәдениет түрлері мен типтерін қарастыру маңызды болып табылады.
Үшіншіден, дәл қазiр жастар саясаты енді жөнге қойылып келеді. Жастар ұйымдарының саны бар да, сапасы жоқ. Сондықтан осындай субмәдениеттерді қадағалайтын органдардың, заңдардың ашылуы біздің елге қажет боғандықтан, жастардың болашақ өміріне кедергі келтіретін, қоғамға зияны тиетін субмәдениеттерді қадағалау мәселесі маңызды болып табылады», – дейді филология ғылымдарының докторы Гүлмира Қайсарқызы.
Оның айтуынша, жастардың субмәдениетке келуі олардың тікелей психологиялық ерекшелігімен байланысты.
«Ата-аналары мен мектеп тарапынан болатын бақылаулардан босауға деген ұмтылыстан, эмоцияға аса берілгіштіктен, жасөспірімдік әсірелеушіліктен, өмірге қатысты ойларының тым мінсіздігінен, адамгершілік ұстанымдарының тұрақсыздығынан, жеке адами құндылықтарының қалыптаспауынан жаңа мәдениетті оңай әрі тез бойына сіңіріп алады», – дейді Г.Қайсарқызы.
Елдегі субмәдениетке ауыз толтырып айтатын мысалдар көп-ақ. Оған куә болып жүргендер жетерлік. Біздің елді де өз кезегінде бір шарпып өткен өтпелі мәдениет бір шаңырақ астындағы жастардың бойында мәңгілікке қалып қоймаса игі.
Сымбат БАУЫРЖАНҚЫЗЫ