Бұдан бөлек, ол өзінің көлік жүргізушісін мектеп-гимназияға кәсіби бағдаршы қызметіне сырттай орналастырып, заңсыз 4,9 млн теңге жалақы төлеп келген. «Соттың санкциясымен күдікті қамауға алынды. Тергеу жалғасуда», – делінген хабарламада.
Кейінгі кезде білім саласында жемқорлық оқиғасы көбейіп тұр. Өңірлердегі білім бөлімдерінің лауазымды тұлғалары мен мектептің есепшілері бірінен соң бірі қылмыспен ұсталып жатқанын жиі еститін болдық. Мысалы, 7 ақпанда Қызылорда облысы Жаңақорған аудандық соты білім бөлімінің басшысы мен бас бухгалтеріне және аудандағы 24 мектептің бухгалтерлеріне қатысты үкім шығарды. Ұйымдасқан топ жалпы сомасы 1 млрд теңгеден аса ақшаны қолды қылған. Сот аудандық мекеме басшысы мен бас бухгалтеріне 8 жыл, мектеп бухгалтерлеріне 5-7 аралығында жаза кесті.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет жүргізген талдаудың нәтижесінде республикамыздағы білім саласында еңбекақы төлеу қорынан қаражат жымқыруға қатысты бірнеше қылмыстық схема ашылып отыр. Атап айтқанда, қызметкерлерге жалақы оның лауазымынан қарағанда әлдеқайда көп аударылған.Жалақы білім беру мекемелерінде ресми түрде тіркелмеген адамдарға берілген, қызметкердің карт-шоттарына жалақы есептеліп, ал төлем құжаттарында басқа тұлғаның деректері көрсетілген. Сонымен қатар бір адамға ақша аударымдарын бірнеше рет қайталаған әрі туыстары мен жақындарына ақша аударған.
Заң ғылымдарының кандидаты Қалдарбек Қуандықов білім саласында бухгалтериялық есеп-қисаптағы сыбайластықты жою мақсатында есептеу жүйесін автоматтандыру қажет екенін айтады. «Қазір әр мектепте бухгалтерия бар, айлықты және есеп-қисапты солар жүргізеді. Менің ойымша, бұл дұрыс емес, аудандық Білім басқармасында бухгалтерия аудандағы мектептердің есебі мен мұғалімдердің жалақысын орталықтандырылған жүйе бойынша есептегені дұрыс. Осы арқылы жалақының қолданыстағы заңға сәйкес есептеп, белгісіз тұлғаларға қаржы аударылу тетіктерінің жолын кесіп, ұлттық білім беру деректері базасымен (НОБД) және өзге де жүйелермен интеграцияландыру қажет», – дейді ол.
Бір айта кетерлігі, Антикордың сайтында білім саласындағы қылмысқа қатысты ақпарат аптасына жоқ дегенде бір рет шығады. Былтырғы қараша, желтоқсанға ғана тоқталсақ, 2023 жылдың 1 желтоқсанында Түркістан облысындағы білім беру саласының қызметкерлері 2 млрд теңгеден астам қаржыны жымқырды деген күдікке ілінді. 20 қарашада Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет Ақтау қаласы бойынша білім бөлімі басшысының қылмысын әшкерелеп, білім беру саласында заңсыз баюдың жемқорлық схемасын ашты.
22 қарашада сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет Алматы қаласы прокуратурасының үйлестіруімен Білім басқармасының мемлекеттік сатып алу бөлімінің басшысын ұстады. Ол мегаполистің білім беру мекемелерінде жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған лагерь ұйымдастыру бойынша қызмет көрсетушіден 12 млн теңгеден астам сомада 10% пара алуға әрекет жасады деп күдіктелуде.
Жалпы, 2023 жылдың басынан бері еліміздің білім беру саласында барлығы 192 қылмыстық іс тіркелген. Келтірілген залал 13 млрд теңгеден асты. Бюджет қаржысын жымқыруда ең ірі істер Түркістан, Жетісу, Алматы, Қызылорда, Ақтөбе облыстары мен Алматы қаласында анықталыпты.
Негізінен, еліміздің оңтүстік аймақтарындағы білім беру мекемелерін парақорлық шырмап тұрғанын шымкенттік мұғалім, қоғам белсендісі Өмір Шыныбекұлы халықтың тығыз қоныстануымен байланыстырады. «Неге оңтүстіктегі мектептерде жемқорлық көп. Халық өте тығыз қоныстанғандықтан, тұрақты жалақасы бар жұмыс орындары шектеулі. Бір орын босаса, бірнеше адам кезекке тұрады. Яғни, кім көп сыйлық, пара берсе, сол өтеді. Ал ауылдарда жалғыз жұмыс орны – мектеп. Тұрақты жұмысқа қол жеткізу үшін түрлі қитұрқылыққа баруға мәжбүр», – дейді мұғалім.
Қоғам белсендісінің пікірінше, мектепке пара беріп жұмысқа кіруді тоқтатудың бір тәсілі – тығыз қоныстанған аудан тұрғындарын солтүстікке қоныстандыру саясатын күшейту . «Қолданыстағы көші-қон бағдарламасының кейбір тетіктері ескірген қоғам талаптарына жауап бере алмайды. Оны жаңарту үшін мамандардың, қоғам өкілдерінің ұсынысын ескеру қажет», – дейді ол.
Айта кетейік, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің дерегінше, былтырғы қаңтар-қыркүйек аралығында ел ішінде қоныс аударушылардың саны 2022 жылдың сәйкес уақытымен салыстырғанда 26 %-ға өскен. 2023 жылы еңбек күші тапшы өңірлерге 8 903 адам (2 558 отбасы) қоныс аударыпты. Оларды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін шілде айынан бастап қоныс аударушылардың отбасыларына 5,1 млрд теңгенің 1 290 экономикалық мобильділік сертификаты берілді.
Әрине, білім саласындағы былықты реттеп, парақорлықты тоқтату көші-қонмен ғана шектелмесі анық. Ол үшін салаға жауапты тұлғаларға сабақ болар жазаны күшейтіп, талапты көтеру қажет. «Кейбір аудандарда білім бөлімінің басшылары жұмыс орнын кәдімгі базарға айналдырып, штаттық бірлікті саудаға салады. Басшыларды іріктеуде өте қатал тәртіп керек, адал азаматтар қажет», – дейді Ө.Шыныбекұлы.
Байқасақ, қай салаға ақша көп бөлінсе, сыбайлас жемқорлық та сол жақта ұя салатын болған. Үкімет 2021-2023 жылдары аралағында білім саласын дамытуға 12,1 трлн теңге бағыттады. Бұл тұтас республикалық бюджет шығынының 28%-на тең ресурс.
Заңгер Қалдарбек Қуандықовтың пікірінше, сыбайлас жемқорлық фактілеріне жол бермеу мақсатында министрлік аумақтық бөлімшелер, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, әкімдіктер мен мәслихаттар депутаттары және қоғам өкілдерін тарта отырып, мониторинг топтарын құру керек. Мониторинг үш айда бір рет жүргізілуі қажет. Мамандар жоғарыда аталған талаптарды тезірек қолға алмасақ, адам капиталын дамытуға жұмсалып жатқан ресурстарды рәсуа ету әрекеттері жалғаса беретінін айтады.
Бауыржан БАЗАР