Бірақ ең бастысы – сүт безін жүйелі тексеру: 40 жасқа дейін УДЗ диагностикасынан, 40-тан жоғары маммографиялық тексеруден өтіп тұру қажет.
– Балалар онкологиясы туралы айтсақ, бүгінгі таңда әлемде онколог, гематолог дәрігерлер қатерлі дертке шалдыққан балалардың өмірін ұзарту мәселесін алға қойып отыр. Бұл бағытта біздің елде қандай іс-шаралар қолға алынған?
– Жалпы, обыр, салыстырмалы түрде, балаларда сирек кездеседі. Дегенмен обыр – балалар өлімінде жарақаттан кейін екінші орында. Жыл сайын Қазақстанда орта есеппен 18 жасқа дейінгі балаларда 600-ге жуық қатерлі ісік анықталады. Олардың 40 пайызы лейкемиямен, 60 пайызы қатты ісікпен ауырады. Былтыр 14 жасқа дейінгі 310 балада онкологиялық ауру анықталды. Біз ауру балалар санының өсуі өңірлердегі диагностика сапасының жақсаруымен байланысты деп есептейміз.
Елімізде екі жерде – Алматыда Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығы және Нұр-Сұлтан қаласындағы Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығы республикалық деңгейде қызмет көрсетеді. Аталған орталықтардағы диагностика да, емдеу де тегін. Орта есеппен бір пациентті емдеу курсына мемлекет шамамен 10-12 млн теңге бөледі.
Осы екі орталықта жылына 3000-ға жуық бала ем алады. Алғашқы диагностика өңірлерде жүзеге асырылады, ал қарқынды химиотерапия курсы республикалық орталықтарда жүргізіледі. Онкологиямен ауыратын балалардың негізгі үлесі оңтүстік өңірлерге тиесілі. Сонымен қатар Ақтөбе, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан облыстарында және Нұр-Сұлтан мен Алматы қалаларында да сырқаттану үлесі жоғары.
Еліміздегі онкологиямен ауыратын балалардың 36 пайызы 3 жасқа толмаған. 55 пайызы 3-15 жас аралығында, 9 пайызы 15 жастан асқандар. Өңірлерде 4 мыңға жуық бала динамикалық бақылауда тұр, олардың 300-ге жуығы қолдау терапиясын алады. Бірінші орында жедел лейкоздар – 34 пайыз, екінші орында ми ісігі – 16 пайыз, үшінші орында нейробластома – 12 пайыз, содан кейін лимфома мен ретинобластома 7 пайыздан.
Бүгінде балалардың емдеу тиімділігі 70-90 пайыз. Бала обырының 50 пайызға жуығы туа біткен сипатқа ие және ол бала туғанға дейін жасушаларды мутациялау нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Сондықтан ата-аналар өз денсаулығына баса көңіл бөлуі керек.
– Сіз басқаратын Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтында обырға қарсы жаңа препараттарды клиникалық зерттеу басталды. Осы туралы кеңірек баяндап берсеңіз?
– Иә, біздің институт халықаралық клиникалық зерттеулерге қатысады. 2019 жылы онкология және радиология институты базасында жаңа дәрілік заттарды қолдана отырып, үш клиникалық зерттеу жүргізілді, олардың бірі – сүт безі обыры бойынша, көп орталықты, рандомизацияланған, қос соқыр, плацебо-бақыланатын, сүт безі обыры бойынша тез үдемелі (жұмыс істемейтін жергілікті-таралған немесе метастатикалық) үш теріс сүт безі обыры бар емделушілерде химиотерапиямен біріктіріп атезолизумаб тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалау бойынша III фазаны зерттеу, өкпе обыры бойынша екі зерттеу жүргізілді. - Ib (ісіктер > 4 см) – IIIA, анапластикалық лимфома (ALK+) киназасы бойынша оң, ісіктің толық резекциясымен салыстырғанда адъювантты терапия ретінде алекинибтің тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалауға арналған ІІІ фазаны ашық, рандомизацияланған зерттеу; платина препараттарымен химиотерапия жүргізуге мүмкіндігі жоқ кең таралған ұсақ жасушалы өкпе обыры бар емделушілерде атезолизумабаны қолдану бойынша ІІІ фазаны халықаралық клиникалық зерттеу.
Сүт безі обырының алдын алу үшін ең алдымен әйел өзін жақсы көруі және бірінші кезекте өзіне назар аударуы тиіс! Алдын алудың басы – бұл этиологиялық және қауіп факторларын зерттеу жолымен аурудың алдын алу, қоршаған ортаны қорғау және канцерогендердің адам ағзасына әсерін азайту, отбасы өмірін қалпына келтіру, бала туу қызметін уақытында жүзеге асыру, сәбиді емізу. Егер ерлі-зайыптылардың туыстары ракпен ауырған болса, балаларын профилактикалық мақсатта тексеруден өткізіп тұруы керек.
Биыл Қазақстанда алғаш рет бастапқы ошағы анықталмаған емделушілерде платина препараттарымен және химиотерапиямен салыстырғанда таргеттік терапияның тиімділігі мен қауіпсіздігін және обырдың иммунотерапия тиімділігін салыстыру үшін II фазаны халықаралық, көп орталықты, рандомизацияланған клиникалық зерттеу – II фазаны халықаралық клиникалық зерттеуді іске қосу жоспарланып отыр. Терапия кешенді молекулалық-генетикалық бейіндеуді жүргізу нәтижесінде таңдалады. Зерттелетін препараттар: Alectinib, Atezolizumab, Bevacizumab, Cobimetinib, Entrectinib, Erlotinib, Pertuzumab, Olaparib, Trastuzumab, Vemurafenib, Vismodegib, Carboplatin, Cisplatin, Paclitaxel, Gemcitabine. Зерттеу әлемнің 25-тен астам елінде жүргізіледі. Әлем бойынша 472-ден астам пациент жиналса, ал Қазақстанда 15-ке жуық пациент жиналды. – Мұндай зерттеу бізге не береді? Пациенттер тәжірибе жасайтын «қоянға» айналып кетпей ме? – Клиникалық зерттеулердің бізге берер пайдасы көп, мысалы клиникалық зерттеулерден тыс емделушілер үшін әлі қолжетімсіз жаңа, инновациялық дәрілік препараттарға қол жеткізуге мүмкіндік туады. Дәрілік препараттарды сатып алуға арналған шығындарды қысқартуға болады. Зерттеу орталықтарының, зерттеушілердің және рефералдардың (пациенттердің жолдамасы) барлық қызметтерін зерттеу демеушісі төлейді, медицинаға және ғылымға үлес қосу, тек пациентке/зерттеуге қатысушыға ғана емес, басқа да пациенттерге, сондай-ақ болашақ ұрпаққа пайдалы болуы мүмкін ақпаратты жинау мүмкіндігін аламыз. Сонымен қатар зерттеушілер үшін халықаралық ғылыми қоғамдастыққа бірігуге және инновациялық дәрілік заттармен жеке жұмыс тәжірибесін алуға мүмкіндік береді. – Сіз бірде медициналық аппараттардың 60 пайызының ескіргенін айтқан едіңіз. Медицина жабдықтарын жаңарту қалай жүріп жатыр? Мемлекеттік-жекеменшік әріптестік механизмінен нәтиже бар ма? – Өкінішке қарай, ескірген жабдықта заманауи ем жүргізу мүмкін емес. Бүгіндері онкологиялық аурулармен күрес жөніндегі Кешенді жоспарды жүзеге асыру үшін мемлекеттік-жекеменшік әріптестік шеңберінде емдеу-диагностикалық жабдықтарды орнату бойынша жобалар сынақтан өтіп, іске асып жатыр. Түрік серіктестерімізбен осындай жобаны іске асырудың табысты мысалы ретінде 2019 жылы ашылған ҚазОжРҒЗИ-дағы позитронды-эмиссиялық томография (ПЭТ) орталығын айтуға болады. Денсаулық сақтау министрлігі 2019 жылы олардың инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін емдеу мен диагностикалық қызметтер тарифін қайта қарады. Алдағы уақытта Ақтөбе облысы, Шымкент қаласында ПЭТ орталықтарын ашу бойынша МЖӘ жобаларын іске асыру жоспарланып жатыр. Сондай-ақ МЖӘ жобалары есебінен бізде институтта сәулелі терапия жүргізу үшін жаңа аппараттар, өңірлерде 2020 жылға дейін 9 аппарат орнатылады (Қарағанды облысы, Батыс Қазақстан облысы және басқалар). – Онкологиялық аурумен күрес және алдын алу жұмыстарына бюджеттен бөлінетін қаржы жеткілікті деп ойлайсыз ба? – Онкологиялық аурулардың алдын алу үшін және күресу үшін бюджеттен қаржыландыру ұлғаюда, осылайша алдын алу шығындарын 10 пайызға дейін ұлғайту жоспарланған, 2021 жылға қарай скринингтерді қаржыландыру 5 127 570,0 мың теңгені құрайды, жалпы онкологиялық ауруларға қарсы күрес жөніндегі кешенді жоспардың іс-шараларын іске асыру шеңберінде 2021 жылға қарай онкологиялық көмекті жалпы 50 млрд теңгеге дейін ұлғайту жоспарланып отыр. – Өзіне обыр диагнозы қойылғанын естіген адам дәрігерден жылы сөз ғана күтеді. Кей орталықтарда науқаспен сөйлескенде этика сақтай алмайтын мамандар кездеседі. Науқас пен оның туыстары бірінші кезекте дәрігерлер этикасына қатысты шағымданады. Медперсоналдарға науқаспен қарым-қатынас мәдениеті туралы талап қоясыздар ма? – Бұл бағытта біздің психологтар үлкен жұмыс атқарып жатыр. ҚазОжРҒЗИ психологиялық көмек және қолдау орталығы пациенттерге стационарда емделуде болған кезде ғана емес, онкологиялық пациенттерге, олардың туыстарына қашықтан да көмек көрсетеді. Өңірлерде онкологиялық көмек көрсететін әрбір ұйымда дәл осы жұмысты атқаратын психолог және әлеуметтік қызметкерлер жұмыс істейді. Біздің орталық өңірлер үшін тұрақты негізде кадрлар даярлайды, семинарлар, шеберлік-сыныптар ұйымдастырылады. – Жекелеген өңірлердегі онкологиялық ауруханалардың тозығы жеткені сондай, кейбірін аурухана деп атауға ұяласыз... – Қазіргі уақытта осы бағытта үлкен жұмыс жүргізіліп жатыр, мәселен 2019 жылы Павлодар қаласында жаңа онкологиялық диспансер салынып, іске қосылды, бұл медициналық ұйым техниканың соңғы үлгісімен жабдықталғанын атап өткім келеді: қазіргі заманғы жоғары энергетикалық желілік жеделдеткіш, КТ-симулятор, ең төменгі инвазивті хирургияға арналған аппараттар, сараптама класының УДЗ аппараттары бар. Сондай-ақ 2019 жылы Петропавл онкологиялық орталығында қосымша құрылыс пайдалануға енгізілді, ол рентгендиагностикалық және сәулелік жабдықтарды орналастыруға мүмкіндік берді, пациенттер үшін барынша ыңғайлы. Биыл Ақтау қаласында онкологиялық орталық салу жобасын аяқтау жоспарланып отыр, ол сондай-ақ ең заманауи жабдықтармен жарақтандырылады. Солтүстік Қазақстан, Түркістан облыстарында онкологиялық орталықтары бар жаңа, көпбейінді клиникаларды салу жоспар бар. Бұл ретте мемлекеттік-жекеменшік әріптестігін тарту арқылы жобалар әзірленді, оларды 2022 жылға қарай аяқтау жоспарланып отыр. – Соңғы уақытта обырды жеңгендер көбейді. Бұл – қуанарлық жағдай. Шыныңызды айтыңызшы: ракты жеңу мүмкін бе? – Иә, обырды жеңуге болады. Бүгінгі таңда ерте кезеңде анықталған ауруларды толығымен емдеуге мүмкіндік бар. Қалған жағдайларды заманауи емдеу әдістерінің көмегімен ұзақ уақыт ремиссия кезеңі бар созылмалы жағдайларға ауыстыруға болады. Жалпы, онкологтардың айтуынша, обырды емдеу әдістері нақты науқасқа және нақты ісікке бағдарланған кешенді жұмыс болуы тиіс. Сонда оң нәтижеге жетуге болады. Сондай нәтижеге жетіп, ракты жеңіп, туған-туыстың ортасында өмір сүріп жатқандар көбейіп келеді. – Әңгімеңізге рақмет! Сұхбаттасқан Халима БҰҚАРҚЫЗЫ