Қыстың қытымыр аязы мен жем-шөптің тапшылығынан, әсіресе қыс бойы дала төсін еркін жайлайтын жылқының жаппай қырылғаны көптің көкейінен әлі де болса шыға қойған жоқ. Бұл орайда елді мекендерде арнайы мал қорымдарының талапқа сай болмауы да үлкен қиындық туғызып тұр. Жылқышылар мен ауылдардың қарапайым халқы айналада малдың өлекселері қаптап кеткенін айтып дабыл қақты. Жергілікті билік органдарынан еш қарекет болмаған соң өңірде эпидемиялық түрлі жұқпалы аурудың өршіп кетуінен қауіптенген тұрғындар мен жылқышылар өз күшімен өлекселерді жинап, өртеп жатқанын айтады.
Қыс бойы қалың қардың бетіне жауған жаңбырдан дала түгел мұз басып, тісіне ілігер шөп таппай жүдеген жылқы жаппай қырылған. Айналада жылқының өлекселері толып кеткенін айтып, жылқышылар мен ауыл адамдары дабыл қаққалы қашан. «Жығылғанға – жұдырық» болып тұтас елдің шыбын жанын шүберекке түйгізген су тасқынынан Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан облыстарына қарасты су басқан ауылдардың ірілі-ұсақты малы мыңдап суға ақты. Қазір ылғал дегдіген соң шығып та жатыр. Ахуал Ақмола облысының бірқатар ауданында аса алаңдатарлық. Әсіресе, қыл құйрықты Қамбар ата түлігі көп қырылған Зеренді, Степногор, Біржан сал, Бурабай және Ақкөл аудандарында өлекселердің қолқаны қабатын күлімсі иісі қазірдің өзінде ауылдағы ағайынға сезіне бастаған.
«Дала түгел жылқылардың өлекселеріне толып кеткен. Жылқы көп қырылған Зеренді ауданының Ақадыр, Ұялы, Абай, Васильков сияқты ауылдарында, жалпы Омбы тасжолының бойымен жүргеннің өзінде дала түгел өлекселерге толы. Оларды тазартып жатқанын өз басым көрмедім. Жергілікті атқарушы органдарға талай мәрте айттым. Бірақ әкімдік «арнайы комиссия қарайды, тексереді» деп уақытты созбақтатып жатыр. Ертең мамыр айына таман шыбын-шіркей шыққан соң түрлі эпидемияның таралып кетуі әбден ықтимал. Қазір жылқышылар өлген жылқыларды өткен айлардан бері көлік тіркемесімен тасып үйіп жатырмыз. Күніне екі-үш өлексені алып келіп өртеп, шұңқырға көміп тастамақпыз. Бірақ жаппай далада толып жатқан өлекселерді тазартуға шама жетпейді. Оның үстіне, маңайдың бәрінде жаппай өлген еліктің өлекселері де толып жатыр. Оны алып жатқан да ешкім жоқ. Жағдай өте қиын», – дейді Васильков ауылынан жылқышы Темірбек Ғалымов.
Жылқылар жүздеп қырылған аймақтың бірі Степногор және Біржан сал аудандарында елді мекендердегі қазіргі жағдай аса күрделі болып шықты. Әсіресе, Бестөбе кентінің тұрғындары ауыл маңындағы қоқыстар мен далада шашылып жатқан өлекселердің еріген қар суларымен ағып ауызсу ретінде тұтынып жүрген Сілеті өзеніне түсіп эпидемиялық аурулар тудыра ма деген қауіпті жасырмады.
«Жұтта қырылған жылқылар мен басқа да ірілі-ұсақты мал қоқыстарда, тіпті ауылдың ішіне дейін толып жатыр. Қазір Бестөбе кентінің айналасындағы қоқыстар жаппай өлексеге толған. Жеті мыңға жуық халық тұратын елді мекенде заңды тіркелген қоқыс полигоны да жоқ. Сондықтан қазір ауылдың айналасын түгелдей кемінде 20 шақырым шаршы аумақты қоқыс басып жатыр. Тіпті, елді мекенге дейін таяп қалды. Онда жылқылардың өлекселері үйіліп те, шашылып та жатыр. Мал қорымы деген атымен жоқ. Кезінде Кеңес Үкіметі тұсында болған екен. Бірақ қазір өлген малды жұрттың көбі сүйреп апарып қоқысқа тастай салған. Степногордың іргесіндегі Қарабұлақ сияқты ауылдарда тұрғындар өздері бас болып өлекселерді өртеп тазартып алды. Бірақ Бестөбедегі жағдай аса қауіпті. Егер СЭС, ветеринария мен жергілікті әкімдік қарекет қылмаса, эпидемиялық аурулар күрт таралуы әбден мүмкін. Қазір су тасқыны кезінде еріген қар суларымен өлекселердің Сілеті өзеніне түссе, ауыр індеттің басталып кетуі де ғажап емес», – дейді Бестөбе кентінің тұрғыны Николай Катчиев.
Елді мекендегі жағдайды білу мақсатында Бестөбе кентінің әкімі Сырым Қабаймен де тілдестік. Әкімнің айтуынша, ауылда арнайы заңдастырылған мал қорымы жоқ.
«Жұт кезінде өлген мал мен жылқылардың өлекселерінің ауылдың айналасында көп екені рас. Дегенмен қазір барлық қоқыс басындағы шашылып жатқан өлекселер мал қорымы болмағанымен, қазылған шұңқырға тасымалданып, бәрі тазартылып жатыр. Мұнда өлген малдың бәрі Степногор қалалық ветеринария стансасы өкілдерімен бірге өртеледі. Кешелі бүгін осы шаруаны ұйымдастырудамыз. Кенттің бір жақ бөлігіндегі өлекселер бүгін тағы тасымалданып, бәрін бірге шұңқырда өртейтін боламыз», – деді Бестөбе кентінің әкімі Сырым Қабай.
Өңірде өлекселердің тым көп екенін Ақмола облысының Ветеринария басқармасының басшысы Талғат Жүнісов те мойындады. Басқарма басшысының мәліметінше, қазір облыс әкімдігі барлық аудан округ әкімдіктеріне жұт кезінде қырылған малдың өлекселерін жинап тазарту, чиптері бар малдың санын анықтап, зардап шеккен мал иелеріне қаражат беруді қарастыруды тапсырғаның жеткізді. Облыстың бас ветеринарының айтуынша, өңірде нақты заңдастырылған мал қорымдары саусақпен санарлық. Әрі өлген малды оған сыйғызу да мүмкін емес. Сондықтан облыс әкімінің тапсырмасымен барлық өлексені арнайы қазылған шұңқырларда өртеп жіберу жүктелген.
«Иә, өңірде жұттың салдарынан қырылған өлексенің көп екені рас. Облыс әкімі барлық аудан әкімдеріне жұттан қырылған малдың өлекселерінің тізімін алып, зардап шеккен адамдарға өтемақы төлеуді жүктеді. Қазір аталған бағытта өңірдің барлық ауданында жұмыс жүргізіліп жатыр. Облыс бойынша нақты заңдастырылған тек 8 мал қорымы бар. Қалғаны қарапайым шұңқырлар. Желтоқсан-қаңтар айынан басталған жұттан өлген малдың санағы жасалып, тізімде бар малдың иелеріне тиісті өтемақы төленбек. Қазір бұл жұмыстармен жергілікті аудандар мен округтарда әкімдіктер айналысып жатыр. Аштықтан өлген малдан қандай ауру шықсын. Ешқандай эпидемиялық қауіп төнеді деп айта алмаймын», – дейді Ақмола облысы Ветеринария басқармасының басшысы Талғат Тоқбайұлы.
Жағдайды одан әрі анықтау мақсатында облыстың Санитарлық-эпидемиялық бақылау департаментінің басшылығымен де тілдестік. Ведомство мәліметінше, күні бүгінге дейін облыста малдың өлекселерінен аурулар таралу тіркелмеген. Дегенмен егер мал өлекселері көп қалған жағдайда күн жылынған шақта түрлі эпидемиялық жұқпалы індет таралуы әбден мүмкін.
«Қазірге дейін бізге өлекселердің көбейіп кеткені туралы ақпарат түскен жоқ. Сондай-ақ өлген малдан аурулар да тіркелген жоқ. Негізі, аталған мәселемен облыстың ветеринария қызметі мен жергілікті атқарушы органдар айналысады. Ауызсуға өлекселердің түсіп кетуіне келсек, қазір су тасқынына байланысты облыстың барлық аймағында ауызсуға онсыз да тұрақты мониторинг жүргізіліп жатыр», – дейді Ақмола облысының Санитарлық-эпидемиологиялық бақылау департаменті басшысының орынбасары Серік Омарханов.
Жұттан жұтаған жұртқа енді қосымша індет қосыла ма деген ойдың өзінен тұла бойың түршігеді. Құзырлы органдар дереу әрекет етіп, жұттан қырылған малдың өлекселерін күн жылынбай тазартып алмаса, іс насырға шабуы әбден мүмкін екені тағы ақиқат. Сондықтан тез арада ортақ істе жұмыла әрекет ету қажет сияқты...
Абзал АЛПЫСБАЙҰЛЫ,
Ақмола облысы