Заңда қандай жаңашылдық бар? Отбасында шу шығаратындарға қандай жаза қолданылуы мүмкін? Осы тұрғыда заң жобасын әзірлегендердің бірі Парламент Мәжілісінің Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрағасы, «Amanat» партиясы фракциясының мүшесі Асхат Аймағамбетовпен сұхбаттасқан едік.
– Заң жобасында қандай өзгерістер қарастырылған? Әйелдер мен балаларды тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғау тұрғысында қабылданған нормалар қандай?
– Бір мәселені айтуымыз керек, бұл – тек әйелдердің, балалардың құқығын ғана емес, барлық азаматтың құқығын қорғауға бағытталған заң. Яғни, тек әйелдерге қол көтеруге болмайды деген норма жоқ. Өкінішке қарай, қазір қоғамда жиі айтылып жүрген мәселе – әйелдердің тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшырауы. 2017 жылға дейінгі Қылмыстық кодексте ұрып-соғу, қол көтеруге қатысты норма болды, бірақ содан бері бүгінгі күнге дейін болмағандықтан, адамның көбі енді ғана қабылданған норма сияқты қарап жүр. Заңға енгізілген нормалар бойынша бір азамат екінші азаматтың денсаулығына зиян келтіретін болса, баяғыша айыппұл төлеп құтыла алмайды. Ол қатаң қылмыстық жауапкершілікке тартылатын норма енгізілді.
Екінші суицидке байланысты мәселе. Бұған дейін желіде «көк кит» ойыны кең тарады. Оларды жауапқа тарту қиын болды. Енді суицидке итермелеу немесе оны насихаттау туралы ақпарат болса, ол қылмыстық іспен жазаланады. Бұл – ең маңызды норманың бірі.
Үшінші мәселе – жәбірленушілерді қолдау. Отбасында дау-жанжал туған жағдайда жәбірленуші емес, агрессор үйден шығып кетуі керек деген норма бар. Бұл – әрі баланың құқын қорғайтын маңызды норма.
Педофилия мен кішкентай сәбилерді өлтіруге қатысты мәселе әлеуметтік желілерде де қаптап кетті. Қазір Қазақстанда Конституцияға сәйкес өлім жазасы жоқ. Сондықтан ең қатаң жаза ол – өмір бойғы бас бостандығынан айыру. Біз осындай ең қатаң жазаға тартуды ұсындық. Олар енді бостандыққа шыға алмайды. Ал сәбилерді өлтіру сияқты жан түршігерлік ақпарат көп тарағанын көріп жүрміз. Мұндай қылмысқа барғанда бірнеше жылдан кейін бостандыққа шығады. Бұл, әрине ауыр қылмыс, жазасы да ауыр болуы керек. Сондықтан олар да өмір бойы бас бостандығынан айырылатын болады.
Білім беру саласында жазғы лагерлер де назардан тыс қалмады. Былтыр олар әртүрлі жерде орналасқан болатын. Енді мұндай орталықтар лицензиялаудан өтетін болады. Бұған қоса, балаларға арналған жабық интернаттық мекемелерге ескертусіз-ақ аяқ астынан тексеруге құқық берілді.
Тағы бір енгізілген норманың бірі – балаларды жолаушылар көлігінен мәжбүрлі түсіруге тыйым салынды. Әсіресе, үлкен қалаларда бастауыш сынып оқушылары төлем жасамаған жағдайда көліктен мәжбүрлі түрде түсіру фактілері тіркелген. Бұл – бала үшін қауіпті жағдай. Сондықтан бала құқығын қорғайтын норма қосылды.
– Кінәлі адамға қатаңдатылған жаза түрлері қандай? Осы заңдағы отбасылық құндылықтарымызды қорғауға негіз болатын бапта не айтылады?
– Иә, қылмыскерлерге арналған жаза түрлері қатаңдатылды. Бұған дейін Әкімшілік кодексте қылмыскерлерге берілген жаза түрі – бірнеше тәулікке қамалу. Егер олар ерлі-зайыптылар болса, тек ескерту алады, жәбірленуші мен қылмыскер бөтен адам болса бірнеше тәулікке бас бостандығын айырылады. Бұл қандай нәтижеге алып келеді? Статистика бойынша, алдыңғы жылы әр үш күнде әйел адам ұрып-соғудың салдарынан қайтыс болыпты. Қаншама азамат осындай қиын жағдайға қалып отыр. Қылмысқа, заңбұзушылыққа мүлде төзбеушілік деген принцип қалыптастыруымыз керек. Кейбір үкіметтік емес ұйымдар фейктер таратуда. Олар осының алдында вакциналарды басқа мемлекеттердің диверсиясы етіп көрсеткісі келді. Соған байланысты еліміз қызылшамен ауырғандар санымен бірінші орынға шығып кетті. Ол неге байланысты? Ол тиісті басқа ықпалды жақтардың саясатын іске асырып отырған ұйымдар және соның саясатын өздері түсінбей, соған сеніп қалған азматтар білместікпен істегендерінің нәтижесі. Олардың заңға қатысты таратқан фейкі де болды. Бұл заңның ішінде балаларды тартып алуға нормалар қарастырылған деген жалған ақпарат тарады. Шын мәнінде, заңда балаларды ата-аналарынан тартып алуға болатын немесе соған мүмкіндік беретін норма жоқ ол болмайды да. Отан отбасынан басталады дейміз. Отбасы – біз үшін ең басты құндылық. Сондықтан бұл – отбасының шаңырағы шайқалмасын деп, мемлекетіміздің басты тірегін қолдау үшін дайындалған заң. Мемлекеттің бүгінгі саясаты бойынша балалар бірінші кезекте тек отбасында тәрбиеленуі керек. Ата-ананың тәрбиесіндей тәрбиені ешкім бере алмайды. Бізде балалар үйлерін азайту бойынша саясаты жүзеге асырылып жатыр. Жыл сайын қаншама балалар үйі жабылады. Қазір балалар үйінде 3 мыңнан ғана астам бала қалды. Бұл көрсеткіш 20 мың баланы құраған еді. Біздің басты мақсатымыз – отбасын, отбасылық құндылықтарды қолдау. Ақпараттық сауатсыздықтың болуынан көпшілік жалған ақпараттың жетегінде кетеді. Отбасылық дәстүрлі құндылықтар осы заңның ішінде жазылды. Мемлекет отбасылық құндылықтарды дәріптейді және қолдайды. Өңірлерде отбасын қолдау орталықтары құрылмақ. Біз үшін отбасы – ең басты, ең маңызды институттың бірі және бірегейі. Дәстүрлі құндылық пен қатынастарымызды сақтап қалсақ, әрине жаңа инновацияларды сіңіре отырып қуатты, дамыған мемлекет бола аламыз.
– Зорлық-зомбылыққа, қатыгездікке жол бермеу, суицидтің алдын алу мақсатында жасалған заңда әкенің, ер адамның рөлі қаншалықты ескерілді?
– Қылмыстық жауапкершілікте ер-азаматқа немесе әйелге ғана қатысты жауапкершілігі жазылмаған. Әйелдің құқығын қорғауға ғана бағытталған заң деген қате пікір, өйткені әйелдің құқығы ғана қорғалады деген норма жоқ. Заңда азаматтарды ұрып-соғу фактілері болса, барлығы бірдей қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Бірақ Қылмыстық кодекске енгізілген норманың ішінде отбасындағы тұрмыстық зорлық-зомбылық, жанжалға қатысты қатарлар кездеспейді. Кімде кім адам денсаулығына зиян келтірсе жауапкершілікке тартылады. Бірақ отбасында ер-азаматтардың әйелдерге қол көтеріп, соққыға жығатын фактілері көп кездеседі. Сондықтан бұл заңның тағы бір функциясы профилактикалық заң болады деп ойлаймын.
– Қоғамда қарапайым адамдар заңды оқи бермейді деген пікір бар. Қазіргі заңға енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды қарапайым адамдардың жеңіл түсінуі үшін не істеуіміз керек? Заң тілі барлығына бірдей түсінікті ме?
– Негізі, заң тілі бәріне түсінікті. Бұл заңның ерекшелігі – үлкен резонанс болғаннан кейін азаматтар оқып, біле бастайды және соған итермелейді деп ойлаймын. Мемлекеттің қуатты болуы да соған байланысты. Біз бірінші кезекте заңды құрметтеуіміз керек. Басқа біреудің құқығы басталған жерде өзіміздің құқығымыз аяқталады. Сондықтан біз бірінші кезекте саяси мәдениет, құқықтық мәдениет қалыптастыруымыз керек. Ол қарапайым кішігірім мәселелерден басталады. Айта кетерлігі, бұл жерде психологиялық көмек деген мәселе де бар. Кейбір азаматтарға мүмкін психологиялық көмек керек шығар. Сондықтан сот тек жазалап қана қоймай, ол жағын да қарайды, егер көмек керек болса, көмекті беру туралы шешім қабылдайды. Заң тілін жақсы білетін тұлғалардың сұхбатын тыңдау арқылы қарапайым адамдар түсінігін кеңейте алады. Қазір ақпараттық қоғам, медиасауаттылық ең өзекті мәселеге айналған. Менің ойымша, бұл заң көп нәрсені өзгертеді.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Сымбат БАУЫРЖАНҚЫЗЫ