Онда депутаттар Үкімет пен Жоғары аудиторлық палатаның 2023 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін талқылап, Сенатқа жолдады. Сондай-ақ лудоманиямен күрес туралы заңды екінші оқылымда қабылдап, Қытаймен өзара мәдени орталықтар құру туралы келісімді ратификациялады.
Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебі жөнінде Қаржы министрі Мәди Тәкиев баяндады. Ол жыл қорытындысы бойынша, еліміздің жалпы ішкі өнімі 5,1 пайызға өскенін, бұл болжамды көрсеткіштен 1,1 пайызға жоғары екенін айтты. Бюджет кірісі 99,9 пайызға орындалып, 19,3 трлн теңгені құраған. Шығыстар 22,4 трлн теңге, яғни 99,6 пайызға орындалған. Бұл ретте тапшылық 3,1 трлн теңгені құрап отыр.
Өз кезегінде Жоғары аудиторлық палата төрағасы Әлихан Смайылов депутаттардың ұсынысы бойынша биыл да аудиторлар мемлекеттік ресурстардың жұмсалуын қол жеткізілген нәтижелерге сүйене отырып қарағанын атап өтті. Алайда статистиканың кеш қалыптасу себебінен жоспарланған макрокөрсеткіштердің жартысына жуығын бағалау мүмкін болмаған. Ол жасанды интеллектіні пайдалана отырып, бюджеттік және стратегиялық жоспарлаудағы болжау функциясын жақсарту үшін шұғыл шаралар қажет екенін айтты.
Мәжілістің Қаржы және бюджет комитетінің төрайымы Татьяна Савельева қосымша баяндамасында бөлінген қаражат пен нәтиже көрсеткіштері арасындағы байланыстың жоқтығына тоқталды. Оның айтуынша, 177 макрокөрсеткіштің 22-сіне қол жеткізілмеген және 86-сының орындалуы туралы деректер жоқ. Бұл жалпы алғанда барлық макрокөрсеткіштердің 60 пайыздан астамын құрайды.
– 100 млрд теңгеге жуық соманың шығыстары орындалмаған. Оның 27 млрд теңгесі Үкімет резервінің қалдығын қоса есептегенде үнемделген, 73 млрд теңгесі игерілмеген. Игерілмеген қаражаттың ең көп көлемі, яғни 28 млрд теңге Қаржы министрлігіне тиесілі. Бюджет шығыстарын орындаудағы жалпы мәселелер мынадай: инвестициялық жобалар бойынша жұмыс кестесінің кешігуі, жеткізушілердің келісімшарттық міндеттемелерін орындамауы, ұзақ келісу рәсімдері. Жоғары бюджеттік шығындарға қарамастан несиелік жобаларды іске асырудың тиімсіздігі де өзекті болып отыр, – деді жұмыс тобының жетекшісі Татьяна Савельева.
«АМАNАТ» партиясы фракциясының жетекшісі Елнұр Бейсенбаев былтырғы жыл жаһандық геосаяси тұрақсыздық-пен, валюта нарығындағы ауытқулармен және дәстүрлі логистикалық байланыстың үзілуімен қатар келгенін еске салды. Осыған қарамастан қаржы секторында оң динамика бар.
– Инфляция көлемі былтырғымен салыстырғанда 2 есеге төмендеп, 9,8 пайызды құрады. Бұл Үкімет жұмысының едәуір ілгерілегенін байқатады. Сондай-ақ 2023 жылдың қорытындысы бойынша, ұлттық экономиканың өсімі 5,1 пайыз болды. Дегенмен Президенттің үлкен тәуекелге барып, нақты белгілеген жылына кемінде 6 пайыз өсімді қамтамасыз ету межесіне қол жеткізу әлі де табанды жұмысты қажет етеді, – деді Е.Бейсенбаев. Ол «АМАNАТ» фракциясы есепті көрсетілген ескертулермен бекіту керек деп есептейтінін айтты.
Жалпы алғанда депутаттар Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебіне қанағаттанарлық деңгейде баға беріп, жоспарлау сатысындағы сапасыз жұмыс, өзара әкімшілік және ведомствоаралық іс-қимылдың әлсіздігі сияқты бюджеттің тиімсіз атқарылу факторларын жою бойынша шаралар қабылдауды ұсынды. Мәжілісмендер бұл мәселелер жыл сайын қайталанатынын және оны шешу түбегейлі қайта қарауды талап ететінін айтты.
Талқылауды қорытындылаған Мәжіліс Төрағасы Ерлан Қошанов Үкіметке айтылған сын-ескертпелердің орынды екенін атап өтті. Басты мәселелердің бірі – бюджетті болжау мен жоспарлаудың сапасыз жүргізілуі. Спикер оларды заңнамалық деңгейде шешу қажеттігіне назар аударды.
– Біз қазір жаңа Бюджет кодексінің жобасымен жұмыс істеп жатырмыз. Жақында Парламентке жаңа Салық кодексі енгізіледі. Кейбір мәселелер бойынша Үкіметпен әзірге ортақ түсінікке келген жоқпыз. Мысалы, дивидендтер, бюджеттік емес қорлар және қаржы ағынын Парламенттің толық бақылауы бойынша бір шешімге келмедік. Үкімет депутаттардың ұсыныстарына байыппен, мұқият қарауы қажет. Осы кодекстермен бірлесіп жұмыс істегенде аталған мәселелерді ескерген жөн. Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындауда, бюджет процесінде де бізге ортақ жауапкершілік жүктелгенін ұмытпауымыз керек, – деп түйіндеді Палата төрағасы.
Регламентке сәйкес Үкімет пен Жоғары аудиторлық палатаның 2023 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін қорытынды қарау Парламент палаталарының бірлескен отырысында өтеді.
Сондай-ақ Мәжіліс ойын бизнесі, лотерея және лотерея қызметі мәселелері бойынша заңды Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске енгізілетін ілеспе түзетулерімен екінші оқылымда қабылдады. Жұмыс тобының жетекшісі Елнұр Бейсенбаев заңға Мемлекет басшысының халық арасында ойынға тәуелділікпен күресті күшейту жөніндегі тапсырмасын жүзеге асыру аясында депутаттар бастамашы болғанын айтты.
– Президент Атырауда өткен Ұлттық құрылтайда құмар ойынға тәуелділікті 21 ғасырдағы қауіпті кесел деп атады. Мемлекет басшысының тапсырмасымен лудоманиямен күресудің кешенді жоспары қабылданды. Мәселенің маңыздылығына байланысты Қасым-Жомарт Кемелұлы Парламентке осы заңды сессияның соңына дейін қабылдау міндетін қойды, – деді депутат.
Елнұр Бейсенбаевтың айтуынша, құмар ойындарға және бәс тігуге қатысуы шектелген тұлғалардың тізімі анықталады. Олардың қатарында 21-ге толмаған азаматтар, ойын және бәс тігуге қатысуы шектелген, оның ішінде өзін-өзі шектеген (10 жылға дейін) тұлғалар, сондай-ақ борышкерлердің бірыңғай тізіліміне енгендер бар. Бұған мемлекеттік қызметшілер, әскери және арнайы мемлекеттік органдардың қызметкерлері де кіреді. Олар тыйымды бұзғаны үшін жұмыстан босатылады. Сондай-ақ құмар ойындарға тәуелді адамдарды медициналық оңалту тәртібі белгіленді. Оларды тіркеусіз, яғни дәрігерлік құпияны сақтай отырып, консультативтік бақылау да енгізілді.
Бұл ретте Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау аясында 21 жасқа толмаған тұлғаларға энергетикалық сусындарды сатуға тыйым салынды. Қаржы мониторингі агенттігінің мәліметінше, 200 мыңнан астам кәмелетке толмаған бала тұрақты түрде құмар ойын ойнаған. Депутат бұл жасөспірімдер энергетикалық сусындардың әсерінен бәс тіккен болуы мүмкін екенін атап өтті.
Байланыс операторларының құмар ойындарға қатысты жарнамасы бар хабарламаларды жіберуіне тыйым салынды. Букмекерлік кеңселер мен казиноларды жарнамалау шектелді. Бұл үшін 200 мың теңге айыппұл қарастырылған. Лицензиясы жоқ шетелдік букмекерлік кеңселер мен лотереялардың, сондай-ақ онлайн казинолардың интернет-ресурстарына толық тыйым салынды. Енді онлайн-казиноларды ұйымдастырушылар 2 жылға дейін бас бостандығынан айыру қылмыстық жауапкершілігіне тартылады. Жалпы, заңда жүзден астам жаңа норма қабылданды.
Мәжіліс Қазақстан мен Қытай үкіметтері арасындағы мәдени орталықтарды өзара құру туралы келісімді ратификациялады. Келісім 2023 жылғы 27 қарашада Астанада жасалған. Бұл жөнінде Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева баяндама жасады.
Жұмыс тобының жетекшісі Жанарбек Әшімжанов қосымша баяндамасында келісімнің достық қарым-қатынастарды дамытуға, мәдени-гуманитарлық саладағы ынтымақтастыққа бағытталғанын айтты. Құжат екі ел басшыларының Қытай мен Қазақстанда теңдестірілген негізде мәдени орталықтар құру туралы келісімі аясында әзірленген. Олар жіберуші тарап аккредиттеген және қабылдаушы мемлекеттің заңнамасына сәйкес жұмыс істейтін коммерциялық емес ұйымдар ретінде жұмыс істейтін болады. Депутат мұндай орталықтардың құрылуы өзара мәдени байланысты нығайтуға серпін беретінін атап өтті.
Бұдан бөлек, Мәжілістің Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті жаңа заң жобаларын жұмысқа қабылдады. Олар – Түркістан қаласының ерекше мәртебесі туралы заң жобасы мен оған ілеспе түзетулер, Қазақстан мен Сингапур арасындағы көрсетілетін қызметтер саудасы және инвестициялар жөніндегі келісімді ратификациялау туралы заң жобасы.
Ақмарал АСАНҚЫЗЫ