Сыртқы көрінісі шаһардағы өзге сәулет өнеріне ұқсай бермейтін ғимараттың құрылыс жұмыстары күні бүгінге дейін жалғасып келеді. Таяуда біз жаңадан бой көтерген Almaty Museum of Arts заманауи өнер мұражайының құрылыс жұмыстарымен танысуға мүмкіндік алдық. Құрылыс алаңымен таныстырған ұйымдастырушылардың сөзінше, бұл Орталық Азиядағы алғашқы заманауи өнер мұражайы.
Инвестициялық жалпы сомасы 100 млн АҚШ долларын құрайтын Almaty Museum of Arts негізін коллекционер және меценат Нұрлан Смағұлов қалаған. Мұражай ғимаратын әлемнің 60-тан астам еліндегі ғимараттардың авторы Chapman Taylor британдық сәулет бюросы мен Сан-Францискодағы заманауи өнер мұражайы, Бильбаодағы Гуггенхайм мұражайы, Дохадағы Катар ислам өнері мұражайы, Париждегі Помпиду орталығы және Лувр жобаларымен айналысқан Lord Cultural Resources халықаралық музей жоспарлау консалтинг компаниясы бірлесе жобалаған. Заманауи өнер мұражайының инженерлік жобасын Лондондағы Британ мұражайы, Әбу-Дабидегі Лувр, Лос-Анджелестегі LACMA мұражайының инженерлік шешімдерін әзірлеген британдық Buro Happold консалтинг компаниясы құрды. Алматының төрінде бой түзеген өнер ордасы Қазақстандағы мәдени құбылысқа айналары бек мүмкін.
Мұражай құрылымы тау мен қаланың көрінісін бейнелейтін L-тәрізді өзара қиылысқан екі ғимараттан тұрады. «Өнер көшесі» мұражайдың Н. Назарбаев даңғылына қарайтын негізгі кіреберісі мен Almaty Theatre ғимараты төңірегіндегі кіреберісті байланыстыратын аралықты құрайды. Тау шатқалына ұқсайтын бұл кеңістік мұражайдың негізгі «күре тамыры» саналады. Мұнда топтамадағы мүсіндік туындылар орналастырылады. Заманауи өнер мұражайының театр ғимаратымен көрші орналасуының да өзіндік мәні бар. Себебі мәдени ошақтардың бір-біріне таяу орналасуы – өнерді тамашалауға келген қала қонақтары мен туристер үшін тиімді. Ұйымдастырушылар біз сөз етіп отырған мұражайдың Almaty Theatre ғимаратымен етене жақын болуын географиялық орналасу ыңғайлылығымен байланыстырды. Almaty Museum of Arts мұражай қызметі жөніндегі директор, өнертанушы Меруерт Қалиева мұражайдың халықаралық маңызы жоғары екенін атап өтті:
– Мұражай елімізді жаһандық мәдени диалогке тартады. Мұндай маңызды диалогке қатысу өте маңызды, себебі біздің айтарымыз көп. Мұражай кез келген прогрессивті қаладағы инфрақұрылымның ажырамас бөлігі болып келеді. Мұнда кез келген жастағы келуші жаңа білім алып, тәжірибе жинайды әрі уақытын өнімді өткізе алады. Сондай-ақ мұражай баяулау, кідірту және рефлексия орны ретінде өзіндік маңызға ие. Өйткені мұражай әртүрлі құбылысқа жаңаша көзқараспен қарауға, күнделікті өмірде байқалмайтын үнді естуге мүмкіндік береді. Онымен қоса, өнер мұражайы келушілерге өткені мен бүгінін түсінуге, келешегін бағамдауға көмектеседі, – дейді М.Қалиева.
Мұражай инфрақұрылымын жасақтау барысында оның нәзік туындылардан бастап монументалды иммерсиялық цифрлық қондырғыларға дейінгі кез келген жобаларды көрсете алуы басты назарға алынған. Құрылыс алаңымен таныстырған азаматтар ғимаратта негізгі талаптар, соның ішінде температура, ылғалдылық пен жарықтандыру стандарттары сақталатынын айтып отыр. Мұражай ішінде табиғи жарық пен тұрақты экспозицияларға арналған зал саны көптеп қарастырылған. Онымен қоса, төбе биіктігі 12 метр, аумағы 1000 шаршы метрді құрайтын уақытша экспозициялар бар. Мұндай залдың болуы – мегаполис үшін халықаралық көрмелерді қабылдауға таптырмас мүмкіндік.
Уақытша көрмелер залында бір жылда екі көрме өткізу жоспарланған. Нақтырақ айтсақ, көрменің бір бөлігі Орталық Азия суретшілеріне, екінші бөлігі халықаралық институттармен серіктестікке арналады. Мұражайда көрме залдарынан бөлек концерт, кино көрсетілімдер, театр қойылымдары мен дәрістер өткізуге арналған трансформер-көпфункционалды зал, балалар мен ересектерге арналған шеберхана, қазақстандық шеберлердің бұйымдары мен өнер туралы кітаптар сататын кәдесый дүкені, көркем туындыларды қалпына келтіруге арналған шеберхана, кафе қарастырылған. Сонымен қатар 5 000-нан астам туындыны сақтауға қолайлы жалпы ауданы 1 200 шаршы метрді құрайтын қойма бар. Мұнда көлемді әрі ауыр 3D заттары, инсталляциялар мен мүсіндер, мамандандырылған жеке көркемөнер жәшіктері, графика, мұрағат, қағаз негізіндегі заттар сақталады. Сондай-ақ кескіндемені тартып шығарылатын торларда сақтау және 2D туындыларын сақтауға арналған электр жетекті стеллаж жүйесі қарастырылған.
Мұражайда монументалды өнер туындыларына арналған арнайы залдар бар. Олардың бірінде америкалық суретші Билл Виоланың бес бейне проекциясынан тұратын «Станция» (1994) инсталляциясы ұсынылады. Одан өзге мұнда танымал америкалық мүсінші, мэтр Ричард Серраның болаттан жасалған әйгілі монументалды мүсініне арнайы зал қарастырылып отыр. Жалпы ұзындығы 25 метрді құрайтын мүсін «Қиылыс» деп аталады. Құрылыс алаңында бізбен қатар жүрген өнертанушылар мүсіндегі қисық сызықтар көрерменге жаңа эмоция сыйлайтынын әрі қала тұрғындарының Серра шығармашылығымен танысуға мүмкіндік туатынын жеткізді.
Қазірдің өзінде мұражай топтамасы жаһандық деңгейде үздік шыққан ерекше туындылармен толығып келеді. Соның бір мысалы ретінде заманауи суретшілердің бірі жапониялық Яеи Кусаманың инсталляцияларын атап өтуге болады. Суретші біршама уақыттан бері «шегі жоқ бөлмелер» деп аталатын иммерсиялық инсталляциялар жасаумен айналысып келді. Аталған инсталляция арқылы келушілер калейдоскопиялық сезім тудыратын ерекше формалар мен нүктелерді, сондай-ақ айнаның түрлі пішінін көре алады. 2023 жылдың қазан айында мұражай құрылысы жүріп жатқан тұста Кусама инсталляциясы Сан-Францискодағы МОМА мұражайында ашылса, келесі жылы мұндай қайталанбас өнер туындыларын Almaty Arts Museum заманауи өнер мұражайынан тамашалаудың сәті түспек.
Мұражайдың іші ғана емес, онымен қоса сыртқы көрінісінің де әсерлі туындылармен көзге түсуі маңызды. Бұл ретте ғимараттың сыртқы аумағына британиялық-нигериялық суретші Йинка Шонибаре, испаниялық мүсінші Жауме Пленса және арғы тегі поляктардан шыққан неміс суретшісі Алисия Кваде сынды авторлардың мұражайға арнап жасаған монументалды туындыларын орнату көзделген. Ұйымдастырушылардың сөзінше, аталған туындылар келушілердің сана-сезіміне әсер етеді. Асылтұқымды ағаш түрлері, субұрқақтар, серуендеуге арналған аймақтардан тұратын мұражайдың ландшафты дизайнын Chapman Taylor бюросы әзірлеген. Құрылыс жұмыстарымен танысу барысында ұйымдастырушылар мұражайда әлемдік суретшілерден өзге, қазақстандық суретшілердің де туындылары қойылатынын жеткізді. Соның ішінде суретші Ербосын Мелдібековтің «Белгісіз батырдың ескерткіші» деп аталатын инсталляциясы бар.
Мұражай – тарихымыздың өткені мен бүгінін көз алдымызға әкелетін, әр ұлттың құндылықтарынан хабар беретін жәдігерлер шоғырланған мекен. Ал сол бір тарихи жәдігерлер көрініс тапқан алаңда отандық суретшілердің инсталляцияларымен қоса әлемдік ауқымдағы туындылардың топтасуы еліміздің халықаралық масштабтағы мәдени ықпалын айқындайды. Almaty Museum of Arts мәдени саладағы маңызды серпіліс болары анық.
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ,
Алматы қаласы