Домбыра – ұлттық болмысымыздың символы. Қос ішекті аспаптың қоңыр үні тамыры тереңде жатқан тарихымыздан сыр шертеді. Қазақтың жаны мен рухына айналған қара домбыра – сан ғасырдан бері бүгінге дейін жеткен мәдени мұраларымыздың бірі. Тарих қойнауына үңілсек, кезінде ата-бабамыз қуынышы мен қайғысын домбыраның үнімен жеткізе білген. Ұлттық аспаптың мұндай әсерлі күшінен оның коммуникация қызметін атқарғанын да аңғару қиын емес. Қазақ пен домбыра – қашанда бір-бірінен ажырамас егіз ұғым. Домбыраның күмбірлеген үні қазақтың тұла бойын шымырлатып, рухын көкке көтереді.
– Арман Әділханұлы, 2018 жылдан бері елімізде Ұлттық домбыра күні тойланып келеді. Бұл уақытқа дейін қазақтың төл аспабы республикада ауқымды деңгейде атап өтілген жоқ. Осы ретте ұлттық құндылықтарды дәріптеуде домбыраның маңызы қандай? Аталған мереке домбырамыздың кеңінен насихатталуына, жастардың қызығушылығының артуына ықпал ете алды ма?
– Ұлттық домбыра күні – жалғыз аспапты ғана емес, халқымыздың музыка өнерін, тұтас дәуірлерді, тарихымызды, дәстүр-ғұрпымызды насихаттау тұрғысында аса маңызды бастама.
Өздеріңіз білесіздер, Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев ұлттық өнерді қолдау мен дәріптеудің, креативті индустрияның күшеюінің маңызы туралы айтты. Міне, Ұлттық домбыра күні осындай маңызды бастамалардың аясындағы ауқымды жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік беріп отыр. Мемлекет басшысы ұлттық болмысымызды айқындайтын құндылықтарымызды халықаралық деңгейде насихаттау қажеттілігін айтып келеді. Осы бағыттағы жұмыстарымызды әлі де күшейтуіміз керек. Кейінгі жылдары Ұлттық домбыра күнінің аясы кеңейіп келеді. Атаулы датада өткізілетін іс-шараларға жұртшылық тарапынан қызығушылық артқанын байқап отырмыз.
Мәдениет және ақпарат министрлігі мен жергілікті атқарушы органдар тарапынан Ұлттық домбыра күніне баса назар аударылады. Оны ел астанасы мен барлық өңірде жыл сайын өтетін іс-шаралардың ауқымынан байқау қиын емес.
Төл өнерге деген қызығушылық қарқынды түрде артып келеді. Әсіресе, жастарымыздың құлшынысы, ұмтылысы көз қуантады. Қоғамдық түсінік те бұл арада үлкен рөл атқарады. Қазір ата-аналардың көбі балаларын жастайынан домбыра үйірмелеріне бергенді құп көреді. Әрине, мемлекет тарапынан да бұл сұранысты қанағаттандыруға үлкен қолдау көрсетіліп отыр. Еліміздің барлық өңірінде шығармашылық, оның ішінде домбыра үйірмелеріне қаржылық қолдау жасалғанын білесіздер. Бұл бастамалардың нәтижесі қазірдің өзінде байқалып отыр.
Ұлттың деңгейдегі жәдігеріміз – домбыраның маңызы әрқашан жоғары. Ал оны насихаттау, заман талабына сай түрлендіру және зерделеу – бүгінгі күннің мәселесі. Бәсекеге қабілетті жас буынның домбыраға деген бүгінгі көзқарасы мен ынтасы – ұлттық аспаптың қасиеті ешқашан төмендемейтінінің айқын көрінісі.
– Қазір талай өнерпазды түлеткен Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясын басқарып отырсыз. Академияда дәл осы ұлттық аспап түрін меңгеруге арналған кафедра бар ма? Студенттердің арасында қызығушылық танытушылар көп пе?
– Әрине, шығармашылық білім беру ісіндегі басты бағыттың бірі – дәстүрлі өнер. Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы кәсіби дәстүрлі өнерпаздарды даярлау ісін дамыту жолында ауқымды жұмыс атқарып отыр.
Академияда 2008 жылы «Дәстүрлі музыкалық өнер» кафедрасы ашылды. 2008 жылы кафедраның бірінші меңгерушісі қызметін Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Ержан Қосбармақов атқарған еді. Одан кейін де кафедраны тәжірибелі мамандар, соның ішінде Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Ақан Абдуалиев, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі Рамазан Стамғазиев, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Нұржан Жанпейісовтер басқарды.
Қазір «Дәстүрлі музыкалық өнер» кафедрасында домбыра аспабы бойынша ел көлемінде танылған, биік бағасын алған шеберлер дәріс береді. Олардың арасында Рамазан Стамғазиев ағамыз, Айгүл Қосанова, Мұрат Әбуғазы секілді мамандарымыз бар. Жоғарыда аты аталған өнер майталмандары киелі сахнада өнер көрсетіп қана қоймай, бойындағы білімі мен тәжірибесін бөлісетін, дәстүрлі өнерпаздардың жаңа буынын тәрбиелеп шығаруда аянбай қызмет ететін оқытушылар деп айта аламын.
Кәсіби дайындықтың, білікті оқытушының жұмысы әрдайым нәтиже береді. Академия дәстүрлі өнер бағытында үлкен жетістіктерге қол жеткізіп отыр. Қазірдің өзінде дәстүрлі өнер бойынша біздің студенттеріміз 40-тан астам халықаралық және республикалық байқаудың лауреаты атанған. Бұл – ұстаздарымыздың еңбегі және академиядағы жоғары бәсекенің көрсеткіші.
– «Дәстүрлі музыкалық өнер» кафедрасының бар екенін атап өттіңіз. Кафедрада білім алатын шәкірттеріңізді халықаралық масштабтағы байқауларға жиі шығарып тұрасыздар ма?
– Академия дәстүрлі өнер бойынша халықаралық және республикалық байқауларға студенттерді белсенді түрде жібереді. Мұндай байқаулар – нағыз тәжірибе алаңы, бәсекеге қабілеттілікті шыңдайтын таптырмас мүмкіндіктер. Көрсеткіштеріміз де жаман емес, алдыңғы сұрағыңызда да атап өттім, біздің дәл осы бағытта 40-тан астам лауреатымыз бар. Бұл – кафедра ашылған уақыттан бергі кезең үшін қанағаттанарлық көрсеткіш.
Сонымен қатар қазір академия ғылыми бағыттағы конкурстарға да баса назар аударады. Дәстүрлі өнер, орындаушылық өнер бағытындағы ғылыми байқауларда да топ жарған студенттеріміз аз емес.
Халықаралық «Академиялық ұтқырлық» бағдарламасы аясында кафедра студенті Серікбай Перизат Барнаул қаласындағы Алтай мемлекеттік өнер институтында (ред. Ресей Федерациясы) бір семестр көлемінде білім алып келді.
Академияның дәстүрлі өнер бағыты бойынша түлектері республикалық, өңірлік концерттік ұйымдар мен театрларда абыройлы өнер көрсетіп жүр. Біздің түлектерімізге жұмыс берушілер тарапынан сұраныс өте үлкен. Нарықтық өлшемдер бірінші кезеңге шыққан уақытта сұраныс көлемі әрдайым сапа көрсеткіші бола алады деп ойлаймын.
– Домбыра әлемде кеңінен тараған шертпелі аспаптардың қатарына енген. «Нағыз қазақ – қазақ емес, нағыз қазақ – домбыра» дейміз. Шынында, біз ұлттық кодымыз саналатын домбыраның құнына жете алдық па?
– Домбыра насихаты – ұлттық өнер мен танымның, тарих пен салт-дәстүрдің насихаты. Ұлт мәдениетінің биіктігін айшықтап, тереңдігін танытатын аспаптың маңызы халқымыз үшін әрдайым биік тұрады.
Ұлттық құндылық санатына домбыра әлдеқашан енген, қазір мемлекет тарапынан да, жұртшылық тарапынан да осы құндылықты айшықтау және насихаттау аса жоғары қарқынмен жүруде. Тіпті, мұны қандай да бір идеологиялық құралдардың көмегімен жасалған науқан деп емес, әлеуметтік табиғи құбылыс деп қарастыруға болатындай.
Біз домбыраны, күй өнерін, жыраулық өнерді, айтыс өнерін насихаттау мен зерттеу арқылы тұтас ұлт тарихына тереңдейміз, болмысымызды одан да терең түсінеміз. Міне, домбыраның, Ұлттық домбыра күнінің маңызы осында. Баршаңызды Ұлттық домбыра күнімен шын жүректен құттықтаймын! Домбыраның қоңыр үні бейбіт аспанымызда қалықтай берсін! Еліміз аман, іргеміз тыныш болсын!
– Әңгімеңізге рақмет! Ұлттық домбыра күні құтты болсын!
Сұхбаттасқан
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ