Көктем келісімен барша жұрт «Таза Қазақстан» акциясына ерекше ынта-ықыласымен кірісіп кеткені рас. «Туған жерді түлетіп, оны көркейтуге үлес қосу – әркімнің парызы» екенін айтқан Президент шараның тәлімдік мәніне де тоқталып, оның мемлекеттік маңызы бар іс екенін алға тартты. «Шын мәнінде, елімізді көгалдандыру, абаттандыру үлкен мемлекеттік маңызы бар іс. Бұл бүгін шығып, ертең ұмытып кететін бірреттік науқан емес. Аталған жұмыс тұрақты түрде жүргізіледі. Туған жерімізді таза ұстауымыз керек. Бұл – жалпыұлттық мәселе. Қазақ халқы «Артыңда мал қалғанша, тал қалсын» деп текке айтпаған. Табиғатпен біте қайнасқан халқымыздың осы бір дәстүрі берекелі бастамаларға ұласуы тиіс», – деген болатын Президент Қасым-Жомарт Тоқаев.
Бұл бастаманы бірден іліп әкеткен «AMANAT» партиясы болды. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» демекші, осы күнге дейін партияластар талай аула мен саябақты тазартып үлгергені белгілі. Мұндағы мақсат – экологиялық мәдениетті қалыптастырып, азаматтардың қоршаған ортаға деген жауапкершілігін арттыру. Бастама қолға алынғаннан бері партия мүшелері жол бойындағы, өндірістік аймақтардағы, аудандардағы және әлеуметтік нысандардағы түрлі орынды қоқыстан тазартып келеді. Соңғы күндері акцияға қатысушылар өзен-көлдер мен жағалау аумақтарын, жайылмаларды қоқыстан тазарту жұмысында белсенділік танытқан.
«Мұндай ауқымды акция ел ішінде бұрын-соңды болмаған көрінеді. Үлкен іс айтылған шақтан бастап-ақ елдің түкпір-түкпіріндегі ұйымдар мен мекемелер, жастар орталықтары белсене кірісіп кетті. Расын айтқанда, ауланы қоқыстан тазарту арқылы адамның жаны тазарғандай кейіпке түседі екен, – дейді біз тілдескен Асылхан Төлепов есімді театр актері. «Біз жастар «Таза Қазақстан» экологиялық акциясын қолдаймыз. Бұл – экологиялық мәдениетті қалыптастыруға бағытталған шара. Бүгінде халықтың ыстық ықыласына бөленген бастама елдің белсенділігін туғызды. Қоғамда қазір «вандализм» дейтін дерт пайда болды. Президент заң мен тәртіп үстемдігі бәріне қатысты екенін айтып, вандализммен батыл күресу қажет екеніне назар аударды. Шын мәнінде, бұл бірреттік бастама болып қалмауы керек. Мұндай шара үнемі жалғасып отырса игі. Жазғы демалыста Бурабайға барып, жағдайдың оңалып қалғанын көріп қуандым», – дейді актер.
Бастамаға алғашқылардың бірі болып үн қосқан «AMANAT» партиясы жанындағы «Жастар Рухы» жастар қанатының белсенділері болды. Бүгінде ел жастарының басын қосқан ұйым мүшелері шара ауқымын кеңейтуде.
«Жастар Рухы» жастар қанатының төрағасы Ақерке Ескендірова бастаманың маңыздылығы ерекше екенін айтып отыр. «Біз Президент бастамасын қолдап, ел ішіндегі белсенді шараға бірден кірісіп кеттік. Жаз келе Астана – Алматы тасжолының бойын, жол бойындағы елді мекендерді тазарту ісін қолға алдық. Бастамаға күллі ел жастары мен «AMANAT» партиясының 2 мыңға жуық белсенді волонтері үн қосты. Эстафетаға қатысушылар 100 тоннадан астам қоқыс жинады. Бұл тек күре жол бойынан жиналған қалдықтар. Партияның жастар қанаты әрқашан экологиялық мәселелерге бейжай қарамайды. Біз тек қоқыс тазалап қана қоймай, жергілікті жерлерде түрлі кездесу өткізіп, экологиялық маңызы бар іске қолдау көрсету керегін насихаттап отырамыз. Негізінен, азаматтарымыздың қоршаған ортаға деген көзқарасын өзгертуге, жаңа экологиялық мәдениет пен мінез-құлық қалыптастыруға бағытталған», – деді «Жастар Рухы» жастар қанатының төрағасы Ақерке Ескендірова.
Президенттің пәрменімен басталған «Таза Қазақстан» акциясын алдағы бес жыл бойына жалғастыру үшін салаға қатысы бар министрліктер бірлесіп тұжырымдама әзірлеп жатыр. Басталған ауқымды іске қазірдің өзінде халық өте белсенді қатысуда. Бас-аяғы 4 айдың ішінде еліміз бойынша 2,5 млн адам қоқыстан тазарту жұмыстарына атсалысқан екен.
Көктем басталғалы шара барысында жүздеген мың аула мен 20 мыңнан астам әлеуметтік нысанның аумағы мен өзен-көлдердің айналасындағы 5,8 миллион шаршы метр жер тазаланған. Осылайша, барлығы 900 мың тоннадан астам қоқыс шығарылған екен. Жаз бастала қалалар мен елді мекендер аумағындағы өзен-көлдердің жағасы суға шомылатын жағажайларға айналып шыға келетіні рас. Кейде осындай жағажайларға бара қалсаңыз, маңайдағы қоқыстан аяқ алып жүре алмайсың. «Таза Қазақстан» акциясының барысында мұндай жердің біршамасының тазарып қалғанын көрдік. Тіпті, қоқыс салуға арналған үлкен қапшықтар қойған ауылдар бар екен. Мұндай игілікті Астанадан 70 шақырым жердегі Ақмола облысы Ерейментау ауданына қарасты Майлан ауылының әкімдігі жасаған. Аталмыш ауылдың тұрғыны Мамырбек Сиезханұлы да ауыл тұрғындарымен бірге маңайды тазартуға атсалысқанын айтып отыр. «Жазда ауыл әкімдігі бас болып біршама тұрғын ауылымыздың маңайы мен суға шомылатын орындарды тазарттық. Шынымен, қоқыс өте мол шықты. Көбі пластик қалдықтар мен полиэтилен пакеттер. Күннің ысыған шағында ауылға келіп суға шомылушылардың қарасы да көбейді. Сөйтіп, тазартылған аумақ қайтадан қоқысқа тола бастады. Мұны көрген ауыл белсенділері әкімдікпен бірлесіп, ақылдаса келе осындай үлкен қапшықтар іліп қойды. Бұл шынымен де тамаша бастама болды. Қазір жағалаудағы қапшықтар толып кеткен кезде әкімдік арнайы көлік шығарып, қапшықтарды босатып қояды. Әрі таза әрі ыңғайлы», – дейді ауыл тұрғыны.
Қоршаған ортаның ластануы елдегі өзекті проблемаға айналып бара жатқанын айтып дабылдатқан экологтердің жанайқайына үн қосылғандай. Әсіресе, «тазалық ережелерін балабақша мен мектеп бағдарламаларына да енгізуді ұсынып отырмыз», – дейді астаналық эколог Елдос Абақанов. «Қалдықтарды қалдық ретінде емес, тауар ретінде қарастыруды үйренуіміз керек. Адамдарға қоқысты қайта қолдануға болады деген секілді ойларды жеткізу арқылы экологиялық мәдениетті балалардың бойына сіңірумен бірге ересектердің де санасына дарытуды көздейміз», – дейді ол. Расымен, қалдыққа қоқыс деп емес, тауар ретінде қарау әлемнің дамыған елдерінде қалыпты үрдіске айналғалы қашан?
Жуықта «Қазақстан Ғарыш Сапары «ҰК» АҚ Экология және табиғи ресурстар министрлігімен бірлесіп, 46 мекен мен 290 мың шаршы шақырымнан астам аумақты қамтитын ғарыштық мониторинг жүргізіп, жұмыстың алғашқы нәтижелерін жариялады. Анығы барлық облыста белгілі деңгейде рұқсат етілмеген қоқыс төгу аймақтары анықталған. Басты орында Астана қаласы тұр. Бақылау бойынша елордасында 414 рұқсат етілмеген қоқыс орны анықталған. Одан кейінгі орында – Қарағанды облысы. Мұнда 303 орын анықталса, үшінші орында Қостанай облысы тұр екен. Мұндағы қоқыс тасталған жер «174» деп көрсетілген.
Ғарыштық мониторинг көрсеткен нәтижелер бойынша енді қандай жұмыстар атқарылып жатқанын білмек ниетпен Экология және табиғи ресурстар министрлігіне қарасты Қалдықтарды басқару департаментінің басқарма басшысы Аблай Әлмухановпен арнайы хабарластық. Департамент басшысы бүгінде қалдықтарды заңсыз төгу біршама реттеліп келе жатқанын айтады. «2000-жылдары еліміз бойынша заңсыз төгілген қалдықтардың ошағы шамамен 8000 болса, қазір орта есеппен 5000, не одан да аз тіркелуде. Бұл, әрине, оң көрсеткіш. Біз «ҚазҒарышпен» бірлесіп қала мен облыс орталықтарының маңайын 50 шақырым радиуста бақылаймыз. Дегенмен тұрғындарды әлі де болса мәдениеттілікке үйрете түсу қажет. «Таза Қазақстан» акциясы бұған үлкен дәлел болып отыр. Қазір министрлік арнайы заң жобасын әзірлеп, Парламентке ұсынды. Егер заң қабылданар болса, жағдай бұдан да тәуір болады деген сенім мол. Себебі қазіргі қолданыстағы заңнамада заңсыз қалдық тастаған тұлғаларға қойылар талап пен айыппұл жеңіл. Сондықтан кәсіпорындар қалдықты қоқыс алаңына тасығаннан гөрі айып төлеп, құтылуды жеңіл санайды. Енді бұлай болмайды. Заң бұзған тұлға қомақты көлемде айып арқалап қана қоймай, мүлкін тәркілеу арқылы жазаланбақ. Бұл – әлемде дамыған елдерде де қолданылатын тәсіл», – дейді басқарма басшысы.
Қазір Президенттің тапсырмасына сәйкес Үкімет жоғарыда атап өткендей, халық арасында экологиялық мәдениетті дамытудың 2024-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын пысықтауға кіріскен. Құжат биылғы 1 қыркүйекке дейін дайындалып, Парламенттің төменгі палатасына ұсынылмақ. Алдын ала белгілі болғандай, тұжырымдаманы жүзеге асыру үшін әкімдіктер алдағы 5 жылға арналған тиісті өңірлік жоспар қабылдайды. Сөйтіп, 5 жыл бойына тазалық мәселесі басты орында болмақ. Біз 5 жылдық жоспар әзірлеп жатырмыз, бұл да дұрыс шығар. Ал әлемде тазалық мәселесін болашақтағы 100 жылға межелеген елдер де бар екен.
Сонымен, сарапшылар алдағы 100 жылды межелеп қойған елдер мен қалалардың тізімін жасағанда Германияның бірнеше қаласы, Швейцария, Швеция, Жапония, Норвегия, Сингапур, тағы басқалар ерекшеленген.
Германиядағы Гамбург мегаполисінде тұрғындарының экологияға жанашырлығы сонша, олар өздерінің жеке көліктерінен бас тартқан. Осылайша, қала халқының 85 пайызы қоғамдық көлікке ауысқан. Тіпті, көшеде көлденең жатқан бір тал шөп болмайтын көрінеді. Бізде қала таза болуы үшін деп көшелерге қоқыс салатын арнайы жәшіктер орнатып жатамыз. Ал Гамбург қаласының әкімшілігі қала таза болуы үшін деп қоқыс жәшіктерін түгел алып тастаған. Бір қызығы, бұл жағдайдан соң қала тазалығы тағы да 17 пайызға жақсарған екен. Сонымен қатар ғалымдар жоғарыдағы таза деген тізімге енгізілген қалалар мен елдерде өмір сүру ұзақтығы әлем бойынша ең жоғары көрсеткішке ие болатынын айтады. Мысалы, жапондар арасында ұзақ жасаушылардың орташа жасы 82 болса, Швейцарияда 81 жас деп белгіленген.
Президенттің бас болып ең алдымен тазалықты қолға алуымыздың мәні бекер емес. Бүгінгі буын мен өскелең ұрпақ табиғи өнімді тұтынып, таза ауамен демалып, сапалы су ішкенін қаласақ, экологиялық сана мен мәдениетті қазірден қалыптастыруымыз керек.
Бердібек ҚАБАЙ