Соңғы кезде қандай да бір тұрғын үй кешені пайдалануға беріл­геннен кейін, бірнеше жыл өтпей-ақ тұрғындардың құрылыс сапасына сын айтқан бейне жазбаларын жиі кезіктіретін болдық.
Сапасыз құрылыс сарсаңға салмасын
691
оқылды

Мысалы, жақында елордамыздағы Park Family тұрғын үй кеше­нінің тұрғындары соңғы қабаттағы төбеден су аққанын, кәріз жүйелеріндегі судың жауын-шашында қайта жоғары көтерілеті-нін айтып шағымданса, Dastur тұрғын үй кешінінде көлбақалар қаптап кеткенін көрдік. Сарапшылар мұндай олқылықтарды ке­піл­дік мерзімі аяқталмай жатып құрылыс компаниясынан өндіріп алмаса, іс әрі қарай сотқа ұласып кететінін алға тартады. Оның өзінде пәтер иелері мұндай кемшіліктерді заң жүзінде дәлелдей алуы қажет. Ол үшін түрлі сараптама мен зерттеу жасалады. 

Ғимаратты сараптамадан өткізу кешенді жұмыс. QRG Standart ЖШС-­­ның жетекшісі Әсет Ғаббас­тың айтуынша, он­дағы негізгі мақсат – құрылыс ныса­ны­н­ың тех­ни­­ка­лық жағдайын баға­лау, ақаулар мен зақым­дануларды анықтау, қауіпсіздігі­не көз жеткізіп эксплуатацияға беру. 

Қандай келеңсіздіктер бар?

– Құрылыс кезінде көптеген ақаулар кездесіп жатады. Мысалы, кейде ғимарат­тың іргетасы дұрыс таңдалмайды. Соның әсерінен оның іргетасы отырады, тіпті механикалық тұрғыда зақымдалады немесе физикалық тұрғыда тозулар пайда болады. Кейде ғимарат орналасқан орта агрессивті болуы мүмкін. Тұрғын үйлерге келер бол­сақ, көп жағдайда гидроизоляция дұрыс жасал­ма­ғанын көреміз. Шатыр жабындарына қатыс­ты да сапасыз орындалған жұ­мыстар кезедеседі. Қарапайым номартивтер сақтал­майды. Жоба бойынша барлығы керемет болғанымен, іске келгенде қара­жатты үнем­деу үшін немесе қаржыны дұрыс есептемейтін жайттарға куә болып жатамыз. Оның кері әсері 1-2 жыл немесе 5 жыл өткеннен кейін байқалады. Мұның барлығы құрылыс-монтаж жұмыстары мен құрылыс материал­дарының сапасына тікелей байланысты. Біз осындай салғырттықтың әсері­нен тұрғын үйлерде су кету және тұр­ғын үй кешенінің ішіне су кіретін жағдай­ларды жиі кездестіреміз. Мұндай нысан өте көп, – дейді ол. 

Оның айтуынша, тәуелсіз сараптама жасауға көбіне құрылыс компаниясынан осындай қателіктері үшін өтемақы өндіруге ниетті немесе салған мекеменің сол қате­ліктерді түзетіп беруіне мүдделі азаматтар хабар­ласады. 

– Бірақ мұндай жағдайларды кепілдік мерзімі аяқталмастан бұрын жүргізген абзал. Өйткені мерзімі өткен соң әрі қарай іс сотта қаралады да жұыстар созылып кетеді. Кейде келіспеушіліктер туындаған жағдайда құрылыс компанияларының өздері де осын­дай тескерістер жүргізуге тапсырыс беріп жатады. Мысалы, Қарағанды қала­сын­да ең жиі кездескен жайттың бірі – ғи­мар­ат­тың жылу жоғал­туы артқан. Біз нысанға арнайы барып, тепловизор көмегі­мен жылудың қай жерде сыртқа кетіп жат­қан­ын анықтадық, –  дейді ол.

Құрылыс инжинирингі саласында қыз­меттердің толық спектрін ұсынатын ірі компаниялардың бірі «Астана Технадзор» маманы да құрылыс кезінде қандай кемшіл­іктер кездесетінін айтып берген болатын. Оның пікірінше, көптеген құрылыс компаниялары бекітілген гидроизоляция техноло­гияларын сақтамайды. 

– Жоба бойынша міндетті түрде сапалы гидроизоляция технологиясы қарастырыла­ды. Ал іс жүзінде оны сапалы етіп жасайтын – біріншіден, маман жоқ, екіншіден, асығыс­тық қыла­­ды. Ыл­ғал­дан қор­ғай­­тын материал әбден кепкен іргетасқа жабыстырылуы керек. Ашып айтсақ, бізде бетонның кебуін күтпейді. Барлық норма сақталмаған­дықтан, ортасында бос кеңістік пайда болып, ол жерге конденсант толып қалады. Кон­денсант суық ауа райы кезінде мұзға айналып гидроизоляция материалын жыртып жібереді де, сол жерлерден кейін жерасты сулары өтеді. Жауын-шашын көбей­генде ғимараттың жертөлесі мен төменгі қабаттарын су шайып кететіні содан. Себебі бұл маңдағы жерасты сулары­ның деңгейі біріншіден, жоғары екіншіден, химиялық құрамы жағынан өте агрессивті, яғни тұзды деуге болады. Одан кейін ғи­марат­тың іргетасындағы тайротикалық тесіктер бітелмейді. Ол бастапқыда іргетас қалыбын берік ұстап тұру үшін қажет. Тех­нологияға сәйкес, қалыпты шешкеннен кейін ол тесіктер бекітілуі керек. Бірақ құры­лысшы­лар асы­ғыс­тық танытып, мұндай кішігірім жайттарды ескермейді. Бұл судан қорғайтын жабындар жақсы жасалса да, ғимараттың ішіне су кіруіне үлкен себепші, – дейді техникалық қадағалу инженері Түлкібай Қошанұлы.

Ал Әсет Ғаб­бас­тың айтуынша, негізі заң бойынша тұрғын үй эксплуа­тацияға берілмес бұрын оның бар­лығы техникалық және авторлық ба­қы­лау арқылы жіті тексерістен өтуі қажет. 

– Ал қазір кез­десіп жатқан ақау­лар­дың барлығы әр адамның жеке жауапкершілігіне келіп тіреледі. Өйткені заңда құрылыс нормалары бойынша барлық стандарттар қарастырылған, жазылған. Түптеп келгенде елде жоқ бірегей құрылым емес, қаншама жыл бойы тұрғызылып келе жатқан қарапайым тұрғын үй құрылысы. Сондықтан оған қатысты нормалар мен стандарттардың барлығы заңда қарастыр­ылған, – дейді маман. 

Мықты мамандар тапшы

Сарапшы бұл олқылықтардың болуына мамандардың кәсіби біліктілігінің жетіс­пеуі себеп дейді. Себебі мұндай технологияны жасайтын сапалы маман­дар­дың жұмыс ақысы қымбат. Сондықтан құрылыс компаниялары қаражатты үнемдеу мақсат­ында білікті маман емес, қарапайым жұ­мыс­шы­ның көмегімен ылғалдан қорғай­тын қабат­ты аяқтауға тырысады. 

– Құрылыс компаниялары пәтерлерді қымбат сатқанымен, көп табыс табу үшін нысанның өзіндік құнын төмендетуге тыры­сады. Арзан жұмыс күші бұл үнемдеуге болатын алғашқы амалдардың бірі. Әрине, олардың біліктігі төмен болады, – дейді тех­ни­калық инженер.

Қазақстан құ­ры­лысшылар ода­ғы (ҚҚО) төр­ал­қасы­ның төр­ағасы Тал­ғат Ерға­л­иев те маман та­п­шы­лығы мә­се­лесі өзекті еке­н­­­ін айтып отыр.

– Біз алғаш­қылардың бірі болып сала­дағы бі­лікті мамандар та­­п­­­шы­лығы мәсе­ле­­сін көтерген едік. Ал билік біз 20 жыл бұрын жар салған бұл проблеманы енді ғана айта бастады. ЖОО-ға түсуші студенттер қатары жеткілікті болғанымен, жыл өткен сайын сапалы кадрлардың қатары сиреп келеді. Жас­тар қазір PR мен IT, маркетинг, менеджмент секілді жаңа мамандықтарды таң­дауы себепті, индустрияда мамандардың жетіспеушілігі қатты байқалады. Бірақ бұл бүкіл дүние­жүзінде сезіліп жатқан тенденция. Тіпті, 125 млн халқы бар Жапонияның, 1,5 млрд халқы бар Қытайдың өзінде де жас­тар индустрияға барудан бас тартып отыр. Өйткені олар құрылыс алаңында алатын ақшаны тапсырыс­тарды жеткізуші болып жүріп те таба алады. Сондықтан құрылыс саласында біліктілігі жоғары мамандарды сақтап қалу үшін еңбақы көлемін арттыру керек, ал ол құрылыстың өзін­дік құнының қымбаттауына әкеліп соқтыра­ды, –  дейді ол. 

Салғырттыққа не себеп?

Дегенмен сарапшылар құрылыс сала­сындағы бюрократия білікті маманнан да маңызды мәселе деген ортақ пікір айтып отыр. Өйткені нысан 1 жыл ішінде салынып бітпесе, жоспардағы табысқа қол жеткізу қиын. Ал қаражат жетіспесе, көп кемші­лік­тің туындауына түрткі болатыны айтпаса да белгілі. Бұл бір жабық шеңбер іспетті. Әсіресе, мемлекеттік бағдарлама бойынша тұрғызылатын құрылыс нысандары қағаз­бастылыққа көп ұшырайды. Ал Талғат Фай­зул­лаұлының айтуынша, бұл салада сапаға әсер ететін басты фактор – ол уақыт.

– Сметалық құнға енгізілген жобалар мемлекеттік сараптамадан өткенше және оны мемлекеттік бағдарлама бойынша кон­курсқа шығарғанға дейін 1-1,5 жыл кетеді. Ал бұл уақыт ішінде құрылыс материалдары қымбаттайды да, аталмыш нысанның құрылысына салынған сома жеткіліксіз болып қалады. Тиісінше, тендерді жеңіп алған құрылыс компаниясы бәрін үнем­дейді: арзан жұмыс күші мен нашар материалдар алады. Нәтижесінде, сапа сыр беруі мүмкін. Сон­дықтан бұл бюджеттік саясатқа, құнын қайта қарау процедурасына тікелей байланысты деп ойлаймын, – дейді ол.

Маманның пікірінше, құнын қайта қарау процедурасының өзі бюрокатияға толы – 1 жылға жуық уақыт алады. Көпте­ген құрыл­ысшы сметалық жобада көрсетіл­ген жоба құнын түзету қажеттілігін әлі де дәлелдей ал­май келеді. 

– Өйткені түзетсең бітті барлық жұ­мысты басынан бастайсыз, атап айтқанда сметалық құнын қайта есептеу қажет. Ол кем дегенде 2 ай уақыт алады. Бюджеттік комисия, одан бөлек басқа да қыруар құжатты қайта келісімнен өткізеді. Тіпті, смета құнын түзетіп жүр­генде баға тағы да өсіп кетеді. Демек, бұл жерде батыстағы секілді рәсімдеуді жеңілдету жолдарын қарастырған жөн. FIDIC (Халық­аралық инженер-кеңесшілер федерациясы) қағида­ларына сүйеніп жасаған дұрыс болар еді. Бірақ FIDIC біздегі бюджет саясатына тура келмейді, яғни бір-біріне қарама-қайшы ұғымдар, – дейді ҚҚО төралқа төрағасы.

Құрылыс саласында біте қайнасып жүр­гендіктен болар техникалық қадағалаушы инженер маман кей құрылыс тым асығыс жүзе­ге асырылатынына алаңдайды. Өйткені құрылыс компаниялары мемлекеттен құрыл­ыс­ты бастауға рұқсат беретін құжат­тары болмаса да, нысанды тұрғызуды бастап кет­етін көрінеді.

– Мысалы, Астана қаласында салынып жатқан құрылыстардың көбі рұқсат қағазы болмаса да салынып жатыр. Жер бос болмай, жобасы аяғына дейін жетпей қалатын жайт­тар кездеседі. Ал ғимараттың сапасына келетін болсақ, қыстыгүні қаладағы кептеліс әсерінен бетон кешігеді. Соның әсерінен болашақта құрылыс нысанының сапасы төмендейді, өйткені қыстың суық ауасында сұйық бетон қатып қалады немесе қоюланып кетеді, – дейді ол.  

Мұның бір ұшы жиі дау-дамайға ұшыр­айтын үлестік қатынаспен салынып жатқан тұрғын үй кешендеріне келіп тіреледі. Тірнектеп жиған табысын баспанаға құйған кей азамат жылдар бойы соттан сотқа сабылады. ҚҚО төрағасы Талғат Ерғалиев оның себебін заңнамадан іздеген абзал дейді. Оның пікірінше, нарықтың жақсы жұмыс істеуіне кепіл болуы қажет нормалар «Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» заңда толық қамтылмаған.

– Үлескерлер туралы 2016 жылы шыққан заң әлсіз, өйткені оны Мәжілісте емес Сенатта қарады. Мүмкін Сенатта депутаттар корпусы тарапынан да, қоғамдық бірлестіктер тарапынан да өзгерістер енгізуге қау­қарлы сар­ап­шылар болмаған шығар. Сон­дықтан ол министрлік ұсынған қалпын­да, қабылданып кетті. Яғни, «Тұр­ғын үй құрыл­ысына үлестік қатысу туралы» заң нарықта жақсы жұмыс істеуі үшін қажетті өзгерістер мен түзетулер ешқандай қосымша зерттеуден өткен жоқ. Егер заң құрыл­ысшы­ларды да, үлескерлерді де қорғаса, ортақ жауапкершілік болса, үлес­кер­лерді тарту бойынша нарықта жұмыс істеу мүмкіндігі градиенттік тәсілмен жүзеге асырылар еді. Яғни, тәжірибесі жоқ құрыл­ыс ком­паниясы үш қабаттан артық құрылыс сала алмайды. Осы жобадан кейін ғана одан да күрделі нысандар салуға мүм­кіндік алады. Оның бәрі тәжірибемен келуі керек. Ал заңда мұндай «жеңілден күрделіге бағыттал­ған» градиенттік тәсіл жоқ, – дейді төралқа төра­ғасы.

Заңды өзгерту керек деген сарапшы сонда ғана нарыққа тек тәжірибелі адамдар кіре алады деп есептейді. Оның пікірінше, әзірге заң нарық қағидаларына сәйкес емес. Бұл тәжірибелі құрылыс компанияларының үлес­тік қатынаспен тұрғын үй салуға құлық­сыз болуының басты себебі.

– Сондықтан рәсімдеу шараларына өз­г­еріс қажет деп есептеймін. Яғни, компания жайындағы маңызды мәліметтерді қамту арқылы процедураны цифрландыру керек. Мысалы, компанияның нарықта жұмыс істеген мерзімі, үлестік қатысу туралы заң талабына сәйкес салған нысан көлемі шартты түрде 10-30 мың шаршы метрден көп болуы, мемлекеттен бөлінген жер учаскесі, эскиздік жобалар, Мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылауы басқарма­сынан хабарлама мен сараптама қорытын­ды­лары. Егер осы деректер болса, құрылыс компаниясы бағдарла­маға қатыса алады. Сонымен қатар қандай да бір аяқ астынан туындайтын жағдайдан сақтан­дыру үшін ҚТК-ға қосымша сметалық құнның 1 пайызы енгізілсін. Бұл ертең құрылысқа жұмса­ла­тын кепілдік қаражат бол­мақ. Осының өзі құрылысшының бірден жұмысқа кірісуіне жеткілікті. Қазір мұның бәрі көп уақытты қажет етеді, сондықтан көптеген тәжіри­белі компания үлестік қатысу арқылы жұмыс істей бермейді. Себебі олар үшін жобаны жүзеге асыра алатын уақыт өте маңызды. Мұның бәрі заңнамада қамтылса, әрине біздің құрылысшылары­мыз да көбірек нысандар салып, баға да арзандайтын еді, – дейді Талғат Файзул­лаұлы.

Кәмила ЕРКІН