Бұлай деуімізге Жамбыл облыстық мәслихатының депутаттары жүргізген зерделеу жұмыстары түрткі болып отыр. Тексеріс барысында жолаушылардың тағдырына жауапты жүргізушілердің барлығының бірдей тәжірибесі талапқа сай болмай шыққан. Яғни, автопарк басшылары жас жүргізушілерді жұмысқа аларда олардың тәжірибесіне мүлдем мән бермеген. Нәтижесінде, рөлде келе жатып жолаушыларға дөрекі сөйлейтін, артына қарап есеп айырысатын, ол аз десеңіз, ұялы телефонымен үйінде отырғандай емін-еркін сөйлесетін жүргізушілерге тұрғындар тарапынан шағым көбейген.
Бұдан бөлек, қоғамдық көлік жүргізушілерінің киім үлгісі автопарк басшылығы тарапынан бақылауға алынбаған. Тәртіп бойынша автобус жүргізушілеріне арналған бірыңғай киім үлгісі болуы керек болса, кейбір автопарктер қызметкерлерін шортимен жұмысқа шығарып жіберген.
– Зерделеу жұмыстары барысында аяқта тәпішке, бұтта шорти киген жүргізушілердің жұмысын тоқтатуымызға тура келді. Сондай-ақ алкотестілеуден өтпеген жүргізушілер де анықталды. Яғни, алкотестілеу құрылғысы үш күн бұрын бұзылып қалғандықтан, автопарк медбикесі жүргізушіні тексеріссіз жолға шығуға рұқсат берген. Алкотестілеу ауызша жүргізілгендіктен, медбикенің «кеше арақ іштіңіз бе?» деген сұрағына жүргізушілер «жоқ» деп жауап берген екен. Енді мұндай сауал арқылы жүргізушіге қоғамдық көлікті басқаруға қалай құқық беруге болады? Егер жүргізуші кеше ішкен болса, ол «арақ іштіңіз бе?» деген сұраққа «иә» деп жауап бермесі анық қой.
Автопарктерге жылда қазынадан миллиардтаған субсидия төленіп жатыр. Олар енді ең болмаса медициналық құралдарын жаңартып қойса болады ғой, – дейді облыстық мәслихаттың депутаты Бақытжан Қалымбетов.
Негізі, халық қалаулысының сөзі орынсыз дей алмайсың. Себебі биыл қоғамдық көлік шығындарын өтеуге бюджеттен 4,8 млрд теңге қаралған. Байқап тұрсаңыз, бұл аз ақша емес. Енді осы қаржының өтемі ретінде қоғамдық көліктердің сапасы сұралғаны заңды емес пе?
Жалпы, бұл Тараз қаласындағы қоғамдық көліктерге қатысты туындап отырған алғашқы жағдай емес. Былтыр да депутаттар автопарктердің жұмысын тексеріп дабыл қаққан болатын. Олардың сөзіне сүйенсек, бүгінде қолданыста жүрген автобустардың 25 пайызының пайдалану мерзімі 10 жылдан асқан екен. Әкімдік пен автопарктер арасында қоғамдық көліктерді жаңартып тұру туралы келісімшарт жасалса да, соңғы он жылдың бедерінде «Саяхат-99», «ДамРус», «ТаразПассТранс», ArsenTransCompany сияқты мердігерлер бірде-бір жаңа көлік алмаған. Ал «ДамРус», CityBus және ArsenTransCompany серіктестіктерінің жеке өндірістік техникалық базасы жоқ болып шыққан. Ал субсидияға келсек, мұнда да «бармақ басты, көз қысты» әрекет көп.
– Саланы нарықтық айналымға жіберіп, субсидияны тоқтатса, жолақы құны күрт көтеріліп, қарапайым халықтың қалтасын қағатыны белгілі. Сондықтан қала жұртының тұрмысы мен табысының төмендігін ескеріп, жергілікті билік амалсыздан тасымалдаушы компанияларға бюджеттен мол субсидия беруге мәжбүр болуда.
2022 жылы 9 тасымалдаушы компанияға 1 миллиард 198 миллион 689 мың 714 теңге субсидия есептелген. Бұдан бөлек, қалалық әкімдіктің жұмыспен қамту, әлеуметтік бағдарламалар бөлімі ай сайын жекелеген әлеуметтік санаттағы азаматтардың қоғамдық көлікпен тегін жүруі үшін 3-4 миллион теңге бөліп берген. Былтырғы жылдың он айының өзінде 30 миллион 250 мың теңге бюджет қаражаты тасымалдаушы компанияларға төленген, – дейді Тараз қалалық қоғамдық кеңестің құрылыс, энергетика, инфроқұрылымды және коммуналдық салаларды дамыту жөніндегі комиссиясының төрағасы Рахманқұл Байтелиев.
Негізі, былтырдан бері қалалық қоғамдық кеңес мүшелері қоғамдық көлік мәселесімен жіті айналысуда. Нәтижесінде, тасымалдаушы компаниялар жүргізушілерге төленетін еңбекақы мен жанармайдан бөлек негізсіз шығындарды есепке алғанын әшкере қылды. Мәселен, былтырғы маусым-тамыз айлары аралығында «ДамРус» ЖШС-на 10 миллион 717 мың теңге, «ТаразПассТранс» ЖШС-на 1 миллион 941 мың теңге, «Саяхат-99» ЖШС-на 8 миллион 232 мың теңге, «СапарТранс 2012» ЖШС-на 1 миллион 849 мың теңге көлеміндегі субсидиялық қаржы артық төленген. Сондай-ақ «СапарТранс 2012» ЖШС жалға алған 6 автобусының шығындарын өзінің жекеменшігіндегі автобустардың шығындарына негізсіз қоса есептеу нәтижесінде 1 миллион 849 мың теңге артық субсидия алған.
Рас, былтыр жергілікті биліктің араласуымен автопарктер көліктерін жаңарта бастады. Алайда бұл толықтай жеткілікті дей алмаймыз. Сондай-ақ соңғы жылдары қоғамдық көліктердің қатысуымен жол-көлік оқиғалары да жиілеп кетті. Мәселен, биылғы жылдың басында 47 жасар тұрғынды автобус қағып кетіп, марқұм сол жерде жан тапсырды. Сол кезде автобустар бір айда 700-ге жуық жол ережесін бұзғаны айтылған еді. Бұдан бөлек, күні кеше ғана тағы бір азаматша автобустың астында қалып кетті. Денесі екі дөңгелектің астында езілген әйелдің желіде тараған видеосы жұрттың жағасын ұстатты. Міне, кейінгі кездері болып жатқан осындай жағдайлар ойландырмай қоймайды. Сондықтан автопарк басшылары әрбір қоғамдық көліктің артында адам тағдыры тұрғанын ұғынса екен дейміз. Бәлкім, біліксіз жүргізушілерді қызметке алғаны үшін ең бірінші басшыларды жазалау керек шығар? Сол кезде тәртіп орнап, мемлекет қаржысы талан-таражға салынбай, әрбір автопарк қожайыны жауапкершілік жүгін сезінер?!
Саятхан САТЫЛҒАН,
Жамбыл облысы