Бүркеншік аты: Камелия
ТЫЛСЫМ ОРМАН
тарих іздерімен
БІРІНШІ БӨЛІМ. ЕЖЕЛГІ АҢЫЗДАР: ОРМАН СЫБЫРЫ
Күн еңкейіп, тау қойнауына қонған ауыл кешкі тыныштыққа оранған еді. Көкжиекке төніп келе жатқан қызғылт-күлгін шапақ аспанды бояп, ауаның салқын самалы еркін есіп тұрды. Ауылдың жанындағы кең өзен баяу ағып, су бетінде күміс жолақтар жылтырайды. Ал таулардың алыстағы асқар шыңдарына күннің соңғы сәулелері түсіп, айналаға сұлулық пен бейбітшілік сыйлап тұрғандай көрінетін.
Ауылдың өзі қазақтың дәстүрлі киіз үйлерімен көрікті. Әрбір үй ауызбіршілікті, жайлылықты бейнелегендей — үлкен ақ шаңқан киіз үйлер бір-біріне жақын, шеңберлене орналасқан. Төбелерінде ұлттық өрнектермен безендірілген туырлықтары желмен баяу қозғалады. Ауылдың айналасын қоршаған кең жазық дала мен жусанды төбелерді малдың тыныш мөңіреуі мен қойлардың әлсін-әлсін шыңғырған дауыстары жандандырып тұр. Таулардан төмен қарай аққан мұздай бұлақ суы жартастарды сыбдырлата өтіп, ауылдың өмірін нәрлендіреді.
Ерасыл осы көрініске қарап, өзен жағасында отырды. Оның жанында ұсақ тастар шашылып жатқан, ал ол сол тастарды бірінен соң бірін суға лақтырып, ойға батып кеткен. Жас шамасы онға келген Ерасылдың тұнық қара көздері орманның алыстағы ағаштарына қадалған. Оның бойындағы тыныштық пен жұмбақ көзқарас бірден байқалатын еді. Ерасылды Ежелгі Орманның құпиялары қатты қызықтыратын. Бұл орман ауылдан алыс емес, тау етегінде созылып жатқан, бірақ ол жаққа ауылдың адамдары жиі бармайтын. Бала күнінен әжесі Ерасылға осы орман жайлы түрлі аңыздар айтып беретін, әсіресе, сол аңыздардағы Көк Бөрі — қазақтардың қасиетті рухы, оларды қорғаушы қасқыр жайлы әңгімелер оның қиялына қанат бітіретін.
— Ерасыл, сен тағы да орман туралы ойлап отырсың ба? — деген дауыс оның ойын бөліп жіберді.
Бұл Аружан болатын. Аружан — ауылдың ең батыл әрі білімқұмар қызы, оның ұзын, қалың өрілген шаштары және қырағы жасыл көздері айналасындағыларды таңдандыратын. Ол үнемі байсалды көрінетін, бірақ оның бойындағы білгірлік пен зеректік әрбір сұхбатынан сезіліп тұратын. Аружан көне кітаптарды оқып, тарихты, аңыздар мен ертегілерді жақсы көретін, оның ішінде Ежелгі Орман мен Көк Бөрі жайлы ерекше қызығатын.
— Иә, — деп жауап берді Ерасыл баяу ғана, көзін орманнан алмай. — Кеше түнде желдің мені шақырғандай болғанын сездім. Ол шын мәнінде менің атымды сыбырлағандай естілді. Мүмкін, орман бізге бірдеңе айтқысы келетін шығар.
— Жел сенің атыңды айтты дейсің бе? — деп таңдана сұрады Аружан, көздері жарқырай түсті. — Бұл маңызды белгі болуы мүмкін. Әжем айтушы еді, орманның әрбір шөп басы, ағашы тірі рухтарға толы деп. Мүмкін, біз сол рухтардың назарын аударған шығармыз.
Ерасыл ойланып қалды. Ежелгі Орман оған әрдайым тылсым әрі құпиялы көрінетін, бірақ ол ешқашан қорқынышты болмаған. Керісінше, орманның тереңіндегі сыбырлар мен таңғажайып оқиғалар оны өзіне тартып тұратын.
— Біз орманға баруымыз керек, — деді Ерасыл шешімді түрде. — Мен бұрын да бұл туралы ойлағанмын, бірақ қазір орманның бізді шақырып тұрғанына сенімдімін. Ол бізге бір құпияны ашқысы келеді.
— Ертең барамыз, — деп келісе кетті Аружан. — Бірақ дайын болуымыз керек. Ежелгі Орман жеңіл жер емес. Оның ішіне ену үшін жүрек тазалығы мен рухтың беріктігі керек.
— Мен дайынмын, — деп қосты Темірлан. Ол Ерасылдың жанында үнсіз тұрған еді. Темірлан — мықты, қайратты бала, оның тектілігі мен сабырлылығы әрдайым өзгелерге үлгі болатын. Оның қолында кішкене балта мен арқан бар еді — Темірлан әрқашан жолға дайындалып шығатын. — Егер орманда қауіп болса, мен сендерді қорғаймын.
Ерасыл досының сенімді сөзіне қарап жымиды.
— Ертең таң атқанда жолға шығамыз, — деді ол. — Орман бізді күтіп тұр, біз сол шақыруды қабылдаймыз.
Сол күні кешке әрқайсысы өз үйлеріне тарасты. Ерасыл киіз үйдің төбесіне қарап, жұлдыздарға көз тастады. Аспан ашық, жұлдыздар жарқырай түскендей. Оның жүрегі әлі де орманның сыбырын естігендей болып тұрды. Ал сырттан ескен жұмсақ самал желдің сыбырлағаны: «Ерасыл...».
Ертеңгі күн олардың өмірлеріндегі ең үлкен саяхаттың бастамасы болатынын бәрі де сезді. Бұл саяхат оларға тек орманның құпияларын ашып қана қоймай, өмірлерін мәңгілікке өзгертеді.
2-БӨЛІМ. ТАҒДЫР ДОҒАСЫ: САЯХАТ БАСТАЛАДЫ
Таң енді ғана ата бастағанда, күн сәулесі таулардың асқар шыңдарының ар жағынан сығалай берді. Ауылдың үстінде таза, салқын ауа мен тып-тыныштық орнаған. Ерасыл, Аружан және Темірлан ауылдың шетіне жиналды. Олар таң атқаннан бері жолға шығып, Ежелгі Орманның шетіне жетуге дайындалып жатқан еді. Ауада таудың таза самалы есіп, алысқа созылған шексіз дала баяу оянғандай көрінді.
— Сендер дайынсыңдар ма? — деп сұрады Ерасыл, дос-дұшпанның сынын қабылдауға дайындалып, сергек дауыспен.
Темірлан, өзінің салмақты да байыпты кейпінде, беліне байланған арқан мен қолындағы шағын балтаны тексеріп тұрды. Оның қараторы жүзінде сабырлы, бірақ сенімді көзқарас байқалды.
— Мен әрдайым дайынмын, — деді ол салмақты дауыспен. — Орманда не күтсе де, біз оны бірге еңсереміз.
Аружан кішкентай дорбасын иығына іліп, ішіндегі карталар мен кітаптарын тексеріп жатты. Оның әжесі қалдырған кітаптарда орманның ежелгі тарихы туралы деректер мен сыры ашылмаған жұмбақтар жазылған болатын. Аружанның көздері ұдайы жарқырап тұратын, ал оның жүрегінде әрқашан жаңа білімге деген құштарлық пен орманның құпияларын ашуға деген ынта жататын.
— Біз бұл жолы орманның нағыз жұмбақтарына жолығамыз, — деді ол күлімсіреп. — Бірақ абай болуымыз керек. Ежелгі Орман тек әдемі аңыздар мен әңгімелер ғана емес, оның ішінде қатерлі құпиялар да бар.
Олар орманға қарай бет алды. Алдарында ұзыннан-ұзақ созылған жасыл орманның сұлбасы көріне бастады. Биік, аспанмен таласқан ағаштар мен қалың жапырақты бұтақтар орманның ішіне кірген сайын қараңғылық пен жұмбақтықты арттырып тұрды. Орманның шекарасында жел күшейіп, ағаш жапырақтары бір-біріне сыбдырлап, сыбырласқандай болды. Бұл сыбырлар Ерасылға тағы да таныс үндердей естілді.
— Біз жақындап қалдық, — деді Ерасыл бір сәтке тоқтап, орманның ішіне үңіле қарап. — Жел бізді осында шақырып тұрғандай.
Аружан қолындағы картаны ашып, бір сәтке ойланып тұрды. Картада орманның тереңіне жасырынған есік көрсетілген еді. Бұл есік туралы көптеген аңыздар айтылатын: ежелгі арқа орманның ішіндегі жұмбақ жолдардың бастамасы болып, оның артында Ежелгі Орманның басты құпиялары жасырылған деседі.
— Міне, құпия есік жақын жерде болуы керек, — деді Аружан. — Бұл есік туралы менің әжемнен естігенмін. Ол ежелгі заманнан бері орманды қорғаушы рухтар орнатқан нысан деп айтылатын. Оның сырын түсінсең, орманның барлық жолдарын ашуға болады.
Олар орманның ішіне тереңдей түсті. Ағаштар биіктеп, ал жарық біртіндеп жоғалып бара жатты. Қалың жапырақтар мен мүк басқан бұтақтардың астында аяқ астындағы жердің жұмсарып, басылған дыбыстар күңгірттеніп қалғандай көрінді. Кенеттен, олар алдарында мүктермен қапталған ежелгі арқаны көрді. Есікке кірер жол тастан тұрғызылған, ал оның әрбір бөлігіне күрделі оюлар салынған. Оюлардың арасында руникалық таңбалар жарқырап, жасыл сәулемен жалтылдап тұрды.
— Міне, ол, — деді Ерасыл таңданып, арқаға жақындап. — Бұл өте ежелгі және ерекше құрылыс екен.
— Иә, бұл есік — орманның қақпасы, — деді Аружан, арқаға жақындап, оның бетіне қолын тигізді. — Бұл жерде ежелгі таңбалар салынған. Бұл руна таңбалары табиғат пен рухтардың күштерін бейнелейді. Ежелгі қазақ даласының рухани мұрасы. Бұл таңбалар бізге бағыт беріп тұр.
— Қауіпсіз бе? — деп сұрады Темірлан сақтықпен. Ол арқаға жақындап, мұқият қарады. Оның жүзіндегі алаңдаушылықты сезуге болатын еді. — Мүмкін, бұл тек сынақ емес, бірдеңе жасырылған шығар. Орман бізді сынап жатқан жоқ па?
— Бұл сынақ болуы мүмкін, бірақ ол қорқынышқа емес, жүрекке арналған, — деді Аружан байыппен. — Орман тек шынайы, таза жүректі адамдарды ғана ішіне жібереді.
Ерасыл арқаға бір сәт қарап тұрып, өзінің ішкі түйсігіне құлақ асты. Ол әжесінің айтқан сөздерін еске алды: әрбір жол шешімді талап етеді, бірақ жүрегіңнің үнін естісең, сол жол сенің болашағыңды көрсетеді.
— Орман бізді шынымен шақырып тұр, — деді ол ақырын, қолын арқаға тигізіп. — Бұл жерде қауіп жоқ. Бұл тек сынақ. Біз өтеміз.
Ол алға қадам басып, арқаның астынан өтті. Сол сәтте оған жылы леп тиіп, желдің жұмсақ лебімен оралған сияқты болды. Бұл жел оны қарсы алғандай, оның жүрегіндегі шешімін қолдағандай көрінді.
— Келіңдер! — деп шақырды ол достарын. — Біз дұрыс жолдамыз.
Аружан да арқаның астынан өтті. Оның өтуімен руникалық таңбалар одан да жарық, одан да жарқырай түсті. Темірлан оларды соңынан еріп, арқаға жақындады. Бірақ ол бір сәтке кідіріп қалды, оның бойында белгісіз сезім пайда болғандай болды. Бірдеңе оны бақылап тұрғандай сезілді.
— Сендер де сездіңдер ме? — деп сұрады ол сыбырлай.
— Орман оянды, — деп жауап берді Аружан, қоршаған ортаға назарын сала. — Бұл ежелгі рухтар, бізді сынап жатқан күштер.
Олар үшеуі арқадан өтіп, орманның ішіне енгенде, айнала тіпті өзгеріп кетті. Енді орман оларды қабылдағандай, мүлдем басқаша күйге енді. Ағаштар биіктеп, олардың арасы тарыла түскендей, ал орманның қою жапырақтары күн сәулесін жібермей, қою көлеңкеге айналған. Бірақ олардың қадамдары біртіндеп орманның құпияларына жақындатып келе жатты.
— Енді не істеу керек? — деп сұрады Темірлан айналаға абайлап көз салып.
— Біз желдің сыбырына ерейік, — деді Ерасыл сенімді түрде. — Ол бізге жол көрсетеді.
Аружан қалтасынан ежелгі амулетті шығарды. Бұл амулетте Көк Бөрінің таңбасы бейнеленген еді. Оның әжесі осы амулетті әрдайым өзімен алып жүретін, ол оны қорғаушы рух деп санайтын.
— Көк Бөрі бізге белгі береді, — деді Аружан байсалды түрде. — Ол дұрыс бағытты көрсетеді.
Темірлан балтасын қолына мықтап ұстап, алға бір қадам басты.
— Егер орман бізді сынағысы келсе, оны көрейік. Біз дайынбыз.
Олар әрі қарай жолға шықты. Орман тереңдеп, олардың алдарында жатқан сынақтар жақындай түсті. Ежелгі құпиялар мен шындықтар енді ғана ашылуға дайын болатын.
3-БӨЛІМ. ОРМАННЫҢ ТЕРЕҢ ҚҰПИЯЛАРЫ
Олар орманның ішіне ене түскен сайын, айналадағы табиғат өзгере берді. Алғашында күн сәулесі ағаштардың арасынан сығалап түсіп тұрғанымен, уақыт өте келе жарық сиреп, көлеңкелер қалыңдай бастады. Орманның ауасы салқын әрі қою тартып, жапырақтардың сыбдыры алыстағы белгісіз дауыстарға ұқсап кетті. Ерасыл, Аружан және Темірлан енді бұрынғыдай жай серуендеушілер емес, орманның нағыз сынақтарына тап болған саяхатшыларға айналғандай сезінді.
— Мына жер тым тыныш, — деп сыбырлады Темірлан, айналасына сақтықпен көз тастап. Ол қайратты болса да, орманның бұл тылсым тыныштығы оның жан дүниесін алаңдатты. Орманның әрбір шөбі мен ағашының арасында бір тылсым жасырынғандай көрінді.
— Тыныштықта үлкен сыр жатады, — деді Аружан жай ғана. Оның көзіне орманның әрбір бұтағы мен бұтасы бұрынғыдан да ерекше көрініп тұрды. — Мына жердің рухтары бізді байқап тұр. Әжем осы орман туралы айтқанда, «осында бірдеңе оянып жатқан сияқты» дейтін. Біз қазір сол рухтардың назарындамыз.
— Мүмкін, бірақ біз мұнда құпияны табу үшін келдік, — деді Ерасыл батылдықпен. — Орман бізді өзіне шақырды, енді біз оның үнін тыңдауымыз керек.
Алыстан сыбырлаған жел үні естілді. Бұл үн тікелей Ерасылдың құлағына жеткендей болды. Желдің жұмсақ, бірақ анық сыбдыры орманның ішінен терең шақырып тұрды.
— Ерасыл… Ерасыл… — деп жел сыбырлағандай көрінді.
— Сендер де естідіңдер ме? — деп сұрады ол кенеттен, айналасына қарап.
— Не естідің? — деп сұрады Темірлан, алаңдап.
— Жел мені шақырып тұр. Ол менің атымды сыбырлап тұр! — деді Ерасыл сеніммен. Оның көздері оттай жанып, жүрегі орманның сырына жақындағандай сезілді.
— Бұл белгі, — деп ойланды Аружан, қолындағы Көк Бөрі амулетіне көз тастап. — Орман бізге бірдеңе айтуға тырысып жатыр. Мүмкін, біз жақында орманның шынайы құпиясына жолығамыз.
Олар әрі қарай жүре берді. Орманның ішіне тереңдеген сайын айнала бұрынғыдан да құпиялы әрі таңғажайып бола түсті. Биік ағаштардың бұтақтары аспанды жауып, айналадағы жарықты біртіндеп сіңіріп алғандай болды. Жолдың бойында мүк басқан тастар мен бұлақтар шымырлап ағып жатты. Ағаштардың кейбірінің қабықтары көне жазбалар мен суреттерге толы сияқты еді. Бұл жазбалар орманның ежелгі тұрғындары немесе рухтары қалдырған белгі ме деп ойлады Ерасыл.
— Мына жазбалар бізге бірдеңені айтуы мүмкін, — деді Аружан, қабықтағы өрнектерге үңіліп. — Бұлар кездейсоқ емес. Әжемнің көне кітаптарында осындай руникалық таңбалар туралы айтылатын. Олар ежелгі дәуірдегі қазақ жерінің рухани күштерін бейнелейді.
Ерасыл жазбаларды қолымен сипап, олардан қуат алғандай болды. Бұл белгілер оның жүрегіне жақын әрі таныс еді. Ол бұл жазбалардың маңызын түсініп, олардың орманның жұмбақтарын ашуға жол көрсетерін сезді.
— Бұл таңбалар бізге бағыт береді, — деді ол. — Оларды дұрыс оқысақ, орманның сырларын аша аламыз.
— Бірақ біз тек сыртқы көрінісіне қарап, бәрін біле алмаймыз, — деді Темірлан байсалды түрде. — Бұл орманның ішінде не бар екенін әлі де білмейміз. Алда қауіпті сынақтар болуы мүмкін.
— Дұрыс айтасың, — деп келісті Аружан. — Орман тек физикалық тұрғыдан емес, рухани тұрғыдан да сынайды. Біздің жүрегіміз де, санамыз да таза болуы керек.
Олар әрі қарай жылжыды. Бір кезде алдыларында үлкен ашық алаң көрінді. Бұл алаңның ортасында ежелгі киіз үйдің қирандылары жатыр еді. Киіз үйдің жұрты әлі күнге дейін мүктермен қапталып, табиғатпен біртұтас болып кеткендей. Оның айналасында көне тастардан тұрғызылған шеңбер бар, ал оның ішінде ерекше бір жарқыраған тас тұрды.
— Бұл не екен? — деп сыбырлады Темірлан, көзін жарқыраған тасқа қадап. — Бұл жер бұрын адамдар мекендеген сияқты.
— Бұл тас киіз үйдің ошағы болуы мүмкін, — деді Аружан, оның ежелгі тарихын зерттегендей. — Ежелгі қазақтар киіз үйлерін осындай қасиетті тастармен салған. Ал бұл тас киіз үйдің жүрегі болуы керек.
— Мен сезіп тұрмын, — деді Ерасыл жай ғана. — Бұл тас біздің жолымызды ашатын кілт болуы мүмкін. Орман бізді осында әкелгені кездейсоқ емес.
Ерасыл тасқа жақындап, оның бетіне қолын тигізді. Сол сәтте ол өз бойында ерекше бір жылы толқынды сезді. Тас оның қолында жарқырай түсіп, жұмсақ жылу таратып тұрды. Бұл жылу тек физикалық емес, рухани бір байланыс сияқты болды.
— Бұл тастың күші бар, — деді Ерасыл терең ойға шомып. — Ол бізге орманның сырларын ашуға көмектеседі.
— Мен сенемін, — деді Аружан. — Бұл киіз үйдің қирандылары бізге ежелгі қазақтардың рухани мұраларын еске салып тұр. Біз бұл жерден білім аламыз.
Темірлан да тасты қолымен ұстап, оның күшін сезді.
— Біз дайынбыз, — деді ол сенімді түрде. — Орманның бізге не дайындағанын көрейік.
Олар тас шеңбердің ортасына жиналып, оның күшімен байланыс орнатты. Сол сәтте айналадағы ағаштардың жапырақтары сыбдырлап, желдің үні қайта естілді. Бұл үнде тек табиғаттың ғана емес, ежелгі рухтардың да сыбыры бар еді.
— Орман бізбен сөйлесіп жатыр, — деді Ерасыл сыбырлап. — Ол бізді сынауға дайын.
— Біз де дайынбыз, — деп қосты Аружан. — Алға қадам басайық.
4-БӨЛІМ. РУХТАРМЕН КЕЗДЕСУ
Орманның тереңіне тереңдей берген сайын, Ерасыл, Аружан және Темірлан алдымен байқамаған, бірақ айқын бір өзгерісті сезді. Айналадағы ағаштардың жапырақтары енді қозғалған сайын сыбдырламай, біртүрлі үн шығарып, ескі қазақ әндеріндей күмбірлеп тұрды. Бұл әндер алыстан естілгендей, әлсіз, бірақ жанға жылы тиетін үн болды. Олардың жүректері бұл орманның жай ғана орман емес екенін терең түсінді. Мұнда ғасырлар бойы жасырылған рухани күштер жатқанын сезіп тұрды.
— Орман тірі екен, — деді Аружан сыбырлап. Оның дауысы бұрынғыдан да жұмсақ шықты, себебі ол орманның қасиетті екендігінен сескеніп тұрғандай. — Әжем бұл орман туралы айтқанда, «осында ежелгі рухтар жасырылған» дейтін. Олар орманның тынысын сақтап тұрғандай.
— Мен де сезіп тұрмын, — деп қосылды Ерасыл. Оның жүрегі тез соғып, орманның рухтарымен байланыс орнатқандай сезінді. — Біздің әрбір қадамымызды сезініп, байқап тұр.
Темірлан, өзіне тән сақтығымен, бұл жұмбаққа терең үңілді. Ол әрдайым сабырлы, бір қадам алда жүруге тырысатын. Оның бойында өзіне деген сенім күшейіп, ол кез келген сынаққа дайын тұрғандай болды.
— Біз дайын болуымыз керек. Рухтар бізді тексеріп жатқан сияқты, — деді Темірлан сабырлы түрде, қолындағы балтаны мықтап ұстап.
Айналадағы табиғат оларға жақындай түскендей көрінді. Ағаштардың арасынан жұмсақ жарық сығалай түсіп, бұтақтардың арасында жылтылдап тұрғандай болды. Бұл жарықтар рухтардың белгілері ме, әлде табиғаттың өзі оларға жауап беріп тұрғандай ма, олар бұл жұмбақты шеше алмады. Бірақ бұл құпияға толы көрініс олардың ішкі сезімдерін оятып, әрбір сәтті тереңірек түсінуге шақырды.
— Қараңдар! — деп сыбырлап, Ерасыл алға қарай нұсқады.
Алыстан, тұманның арасынан бір көлеңке көрінді. Бұл көлеңке орманның рухы сияқты жылжып бара жатты. Оның қозғалысы тыныш әрі сабырлы еді, ал денесін күміс түстес сәуле қоршап тұрды. Бұл көрініс тек табиғаттың ғана емес, адамзаттың да бір бөлігі сияқты болды. Бұл рухты көргенде олардың жан дүниесінде тыныштық орнап, өздерін қорғаудағы сезім пайда болды.
— Бұл… бұл орманның рухы! — деді Аружан толқып. Оның көздері үлкен таңданыспен жарқырап тұрды. — Мен әжемнің әңгімелерінен осындай рухтарды естігенмін. Олар орманды қорғаушылар, ежелден бері осы жердің тыныштығын сақтап келеді.
— Бірақ ол бізді неге қарсы алып тұр? — деп сұрады Темірлан сақтықпен, көлеңкені мұқият бақылап. — Бұл бізге бірдеңе айтқысы келетіндей.
Көлеңке жақындай түскен сайын, оның пішіні анықтала бастады. Бұл киіз үй киіп, қазақтың ежелгі батырларындай киінген бір адам бейнесіне ұқсайтын рух болды. Оның бет-әлпеті қартайған, бірақ өте дана, салмақты еді. Көздерінен даналық пен сабырлылық байқалып тұрды. Ол жұмсақ қадамдармен жақындай түсіп, үшеуінің алдына тоқтады.
— Жас саяхатшылар, — деді рух, даусы терең әрі сабырлы шығып. — Сіздер орманның жүрегіне қарай келе жатырсыздар. Бірақ бұл жол тек батылдарға, шыншылдарға арналған. Сіздерге осы жолдың құпияларын ашуға дайынсыздар ма?
Ерасыл рухтың даусын естігенде, өзінің ішкі түйсігі оған жауап беруге нұсқап тұрды. Бұл дауыстың ар жағында тек сұрақ емес, сынақ бар еді.
— Біз дайынбыз, — деді ол батылдықпен. — Біз орманның құпияларын ашу үшін келдік. Бұл орман бізді шақырды, және біз оның сырларын білуге лайықпыз деп сенеміз.
Рух Ерасылға терең қарады. Оның көздерінде өткеннің даналығы мен болашақтың жұмбағы жасырынып тұрды. Ол бұл үш саяхатшының жүрегін байқағандай болды.
— Сіздердің жүректеріңізде батылдық бар, бірақ бұл жеткіліксіз, — деді рух ақырын. — Сіздер ақиқатқа жету үшін тек батылдық емес, даналық, сабырлылық, өзара сенім қажет. Орман сіздерді сынайды. Егер сіздер осы сынақтан өтсеңіздер, оның шынайы құпияларын ашасыздар.
— Бұл сынақ қандай? — деп сұрады Темірлан байыппен.
Рух оның сұрағына бір сәт үнсіздікпен жауап берді, содан кейін жұмбақтап сөйледі:
— Сынақ әрдайым іште жатыр. Орманның шынайы жолы сіздерге ішкі әлеміңізде ашылады. Әрбір адымдарыңыз тек физикалық емес, рухани сапар. Жүректеріңіздегі күмән мен қорқынышты жеңу арқылы сіздер шындыққа жетесіздер.
Аружан рухтың сөздеріне терең оймен қарады. Оның әрбір сөзі әжесінің айтқандарының жалғасы сияқты көрінді.
— Біз бұл сынақтан өтеміз, — деді ол сенімді түрде. — Орман бізді сынауға құқығы бар, және біз осы жолдың шынайылығын қабылдаймыз.
Рух оларды сынай қарады, сосын басын жеңіл изеді.
— Жолдарыңыз оң болсын, жас саяхатшылар. Алда сіздерді үлкен құпиялар мен сынақтар күтеді. Бірақ сіздердің жүректеріңіз таза болса, орман сіздерге өз сырын ашады.
Рух біртіндеп тұманға сіңіп, жоғала бастады. Бірақ оның сөздері әлі де олардың құлақтарында жаңғырып тұрды. Олар енді тек орманның қақпасынан өтіп қана қойған жоқ, оның шынайы рухани сынағына да қадам басқандарын түсінді.
— Бізді үлкен сапар күтіп тұр, — деді Ерасыл сыбырлап. — Бұл орманның жүрегіне жету оңай болмайды.
— Бірақ біз дайынбыз, — деді Темірлан сенімді түрде. — Біз бірге болсақ, кез келген сынақты жеңеміз.
Аружан да олардың сөзіне қосылды.
— Біз тек физикалық қадамдар жасамаймыз, біз рухани жолға түсеміз. Орман бізді сынайды, бірақ біздің даналығымыз бен сеніміміз оны жеңуге көмектеседі.
Олар әрі қарай жүрді. Орманның рухтары енді тек алыста емес, олардың жанында жүргендей сезілді. Әрбір адым, әрбір шешім олардың болашағын анықтап, ішкі дүниелеріндегі шынайы сапардың бастауы болды. Енді олар тек саяхатшылар ғана емес, орманның шын мәніндегі құпияларын іздеушілер еді.
5-БӨЛІМ. ОРМАН РУХЫМЕН КЕЗДЕСУ: БАТЫЛДЫҚ СЫНАҒЫ
Балалар орманның терең түкпіріне енген сайын айналадағы дыбыстар бәсеңдеп, тыныштық орнай бастады. Биік ағаштардың жапырақтары күн сәулесін әрең өткізіп, жерде тек жұқа жарық сәулелері ғана билеп тұрды. Орманның өзі тірі секілді сезілді: алыстан құстардың әні естіліп, жапырақтар сыбдыр қағып жатты, бірақ бұл дыбыстар сыбырлағандай бәсең еді — құпияны жасырған орманның тынысы іспетті. Ерасыл, Аружан және Темірлан кішкентай алаңқайға келгенде, жүректері лүпілдеп, ерекше бір оқиғаның жақындап қалғанын сезді.
Кенет орманның түкпірінен жұмбақ гүріл естіліп, балалардың алдында ғажайып бір бейне пайда болды. Ол кәдімгі жан иесіне ұқсамайтын, ежелгі орманның өзі іспетті болатын. Дене бітімі ескі, жылдар жонған ағашқа ұқсап, бұтақтары қолдарына айналған. Мүктер мен шырмауықтар оның денесін безендіріп, ал көздері жасыл шырақтай жарқырап, сан ғасырлық даналыққа толы еді. Оның қимылы ауыр да сабырлы, дауысы терең, жаңғырықтай шығып, жүректі жылытарлық мейірімге толы болатын.
— Сендердің бұл жерге келулерің жай емес, — деді рух, оның даусы самал желдің сыбдырына ұқсайтын. — Мен сендерді білемін: Ерасыл, Аружан және Темірлан. Орман сендерді өмірге келген сәттен бастап бақылап келеді. Енді сендердің жүректеріңнің шынайы күшін көрсететін уақыт келді.
Балалар бір-біріне қарап, әрі толқыныс, әрі құрмет сезімін бастарынан өткерді. Әрдайым батыл әрі қорғаушы болуға тырысатын Темірлан алға шығып, рухқа тура қарады.
— Біз мұнда Көк Бөріні іздеп келдік, — деді ол қаймықпай. — Біз оның даусын естідік және ол сақтаған сырды білгіміз келеді.
Рух сабырлы жүзбен басын изеді, ал оның аяқтарын көмкерген тамырлар жаймен сыбдырлап, жерге тереңірек сіңіп кеткендей көрінді.
— Көк Бөрі сендерді бақылап жүр, — деді ол. — Бірақ оған жол ашық емес. Оған тек жүректері мықты, ақылдары ұшқыр, достықтары берік жандар ғана жете алады. Алдарыңда сендерді сынайтын бірнеше ауыр сынақ күтіп тұр. Егер соларды еңсере алсаңдар, Көк Бөрінің ақиқатын білуге лайық боласыңдар.
Аружан рухтың әр сөзін ұйып тыңдады. Ол бала кезінен аңыз-әңгімелерге қызығып, ежелгі даналықты білгісі келетін. Бірақ оның түйсігі бұл сынақтардың оңай болмайтынын аңғартқан еді. Дегенмен, қыз бір сәтке де жүрегінде үрей ұялатқан жоқ.
— Бізді қандай сынақтар күтіп тұр? — деп сұрады Аружан, рухтың жауабынан көбірек мәлімет алғысы келіп.
Рух сәл кідіріп, терең ойға шомғандай болды. Оның әр сөзі мән-мағынаға толы екені сезілді.
— Орман ешқашан тура жауап бермейді, — деді рух ақырын. — Ол жүрегі таза адамдарға ғана жол көрсетеді. Сендердің сынақтарың сан түрлі болады: біреулері батылдықтарыңды, біреулері ақылдарыңды сынайды. Ал ең маңызды сынақ — достықтарыңның беріктігі. Сендер тек бірге әрекет еткенде ғана жеңіске жете аласыңдар.
Рухтың денесі самал желмен тараған тұман секілді біртіндеп жоғала бастады. Оның артында тек қылқан жапырақты ағаштар арасында өрілген, тар, жұмбақ бір сүрлеу қалды. Бұл сүрлеу орманның ең тереңіне, мүмкін, Көк Бөрінің паналаған жеріне алып барар жол еді.
— Ал, не істейміз? — деп Темірлан жөткірініп алды да, сабырлы болуға тырысып, жанындағы достарына қарады.
— Алға жүрейік, — деп сенімді үнмен жауап берді Ерасыл. — Біз бәрін бірге жеңеміз.
Аружан дос-жарандарына жылы жымиып қарады. Бұл сапардың қиын болатынын біле тұрса да, ол жанындағы адамдарға сенді. Олар әрдайым бір-біріне тірек болып келді, енді де солай боларына сенімін жоғалтпады. Балалар қол ұстасып, сүрлеуге қадам басты.
Олар алға жылжыған сайын орман тіріліп, өзінше тіл қатып тұрғандай көрінді. Жел жапырақтарды тербеп, ағаштардың арасынан сәлем жолдағандай. Тіпті алыстан тағы да Көк Бөрінің айбынды үні естілгендей болды. Бұл үн балаларды алдағы сынақтарға шақырып тұрды — батыл жүрекпен қарсы алатын, шынайы достықпен еңсеретін жол еді\
6-БӨЛІМ. ТҰМАНДЫ САЙДЫҢ СЫНАҒЫ – ҚОРҚЫНЫШ ЖОЛЫ
Балалар орманның ішіне тереңдей түскен сайын айнала қоюлана түсті. Кенет олардың алдынан қалың тұман басқан терең сай шықты. Сайдың түбін көру мүмкін болмады, ал оның үстін қарашұбар тұман бүркеп тұрды. Бұл тылсым әрі қорқынышты көрініс олардың жолын бөгегендей.
— Бұл — батылдық сынағы, — деп сыбырлады Ерасыл, көзін тұманнан алмай. — Біз бұл сайдан өтуіміз керек. Қорықпай алға жүрсек қана тұман сейілетін сияқты.
Аружан ең бірінші болып қадам жасады. Ол сенімсіздікке берілмей, тек алға қарай ұмтылу керектігін сезінді. Қыздың аяғы жерге тиген сәтте, айналасындағы тұман сәл ыдырағандай болды — оның жолы көріне бастады.
— Бізге бір-бірімізге сену керек, — деді ол достарына қарап. — Егер бірге жүрсек, жол ашылады.
Балалар қол ұстасып, сайдың ішіне кірді. Тұман олардың аяқтарының астынан жаймен шегініп, олар алға басқан сайын, ар жағынан тар сүрлеу көріне бастады. Әр қадам сайын олардың жүректеріндегі қорқыныш сейіліп, бір-біріне деген сенім нығая түсті.
Сайдың ортасына жеткенде балалар біраз бөгеліп қалды. Тұман бірден қоюланып, олардың көз алдында әртүрлі үрейлі көріністер пайда бола бастады. Олар ата-аналарын жоғалтқандай, аулынан алыстап кеткендей күйге түсті. Бірақ Темірлан достарына демеу берді.
— Бұл біздің қорқыныштарымыз ғана, — деді ол. — Біз бұған бой алдырмаймыз. Біз біргеміз, сондықтан ештеңеден қорықпаймыз.
Балалар қолдарын қыса ұстады, бір-біріне демеу беріп, сеніммен алға қарай жүрді. Сайдың екінші жағына жеткен сәтте тұман толығымен тарады. Олар айналасынан жарық күн сәулесін көрді. Сайдың қиын өткелі артта қалды — олар өздерінің батылдықтарын дәлелдеді.
7-БӨЛІМ. ДОСТЫҚТЫҢ СЫНАҒЫ
Орманның тереңіне сіңген сайын балалардың алдынан жаңа сынақтар шыға берді. Бір кезде олар кең алаңқайға тап болды. Бұл жерде бәрі тыныш, мүлгіген тыныштық орнағандай еді, бірақ дәл ортасында үш түрлі жол айқын көрініп тұрды. Әр жолдың басында ерекше белгілер тұрды: біріншісі жарыққа апаратын, екіншісі қараңғылыққа жетелейтін, ал үшіншісі гүлдерге толы еді. Осы таңдауға қарап, балалар еріксіз тоқтап қалды.
Кенет айнала тылсым күшке толып, бұлыңғыр сағымнан үлкен қасқырдың бейнесі пайда болды. Бұл Көк Бөрінің бейнесі еді, бірақ нағыз Көк Бөрі емес — бұл сынақтың бір бөлігі болатын. Қасқырдың көздері даналық пен сынаққа толы еді. Ол балаларды сынау үшін келгендей көрінді.
— Алдарыңда үш жол тұр, — деді қасқырдың бейнесі сабырлы, бірақ әмірлі үнмен. — Сендер тек біреуін таңдай аласыңдар. Әр жол сендерге әртүрлі тағдыр әкеледі. Дұрыс таңдау жасау үшін бірлік пен сенімділік керек. Бұл сынақ сендердің достықтарыңды тексеретін болады. Ортақ шешімге келмесеңдер, алға жылжи алмайсыңдар.
Балалар үнсіз ойланып қалды. Олар бір сәттік шешімнің болашаққа әсерін сезінгендей болды. Үшеуі де әртүрлі жолды таңдағысы келсе де, олар бір-бірінің пікірін тыңдап, ортақ келісімге келуі керектігін түсінді.
Темірлан бірінші болып сөз алды. Ол қараңғылыққа апаратын жолға қарап:
— Қараңғы жол қиын сияқты, бірақ мүмкін, біз нағыз сынақтан осылай өтетін шығармыз? Кез келген қиындық батыл жүрекпен жеңіледі, — деді ол сенімді түрде.
Аружан жарыққа апаратын жолға назар аударды, бірақ оның жүрегіне күмән ұялады.
— Жарық жолы тым жеңіл көрінеді. Шын мәнінде, ең оңай жол әрдайым дұрыс бола бермейді. Мүмкін, бұл жолда біз өзімізді алдармыз, — деді ол, ойлы көздерін жолға қадап.
Сол кезде Ерасыл гүлдерге толы жолға қарап, сабырмен сөз бастады:
— Гүлдер — өмір мен тепе-теңдіктің белгісі. Қараңғы жол тым қауіпті, ал жарық жолы жеңілдік сыйлайды. Бірақ бізге керек нәрсе — екеуінің арасындағы тепе-теңдік. Бізге бір-бірімізді тыңдап, ақылмен шешім қабылдау қажет. Мен осы гүлдерге толы жолды таңдауды ұсынамын, — деді ол достарына қарап.
Аружан мен Темірлан оның пікірін мақұлдағандай бас изесті. Ерасылдың айтқаны дұрыс секілді еді: жол таңдауда тек батылдық немесе жеңілдікке қызығу жеткіліксіз, бастысы — тепе-теңдікті табу.
— Біз бұл жолды бірге өтеміз, — деді Темірлан достарына сенімділікпен қарап. — Досқа сену — ең бастысы.
Балалар гүлдерге толы жолға түсті. Жолдың бойы жайлы әрі әдемі көрінгенімен, олар бұл жердің де өз сыны барын сезді. Әр қадам сайын жолдың түбінде қиын сәттер мен сынақтар кездесетінін түсінгендей болды. Бірақ олар бірге, бірлікпен жүрудің арқасында алға жылжи берді.
Жолдың ортасына жеткенде балалар әрқайсысының ішінде жасырын қорқыныштар мен күмәндар бас көтере бастады. Бір сәтке олардың әрқайсысы өз ойын айтуға батылы жетпей, кідіріп қалды. Бірақ Аружан алғашқы болып сөз алды:
— Біз осы сынақтан өту үшін бірге әрекет етуіміз керек. Біздің достығымызға сынақ түскен кезде ғана сенім нығаяды. Қорқыныштан бұрын, сенімге жол беруіміз қажет, — деді ол.
Ерасыл мен Темірлан оның сөзін құптап, бір-біріне қарады. Олар бір-біріне сенгенде ғана кез келген қиындықты жеңе алатынын түсінді. Олар алға жүрді. Әрбір қадам сайын жол жеңілдей берді, ал гүлдер әдемірек жайқалып, олардың жүрегіндегі ауырлық жоғалды.
Кенет қасқырдың бейнесі қайта пайда болды. Оның көздерінде мақтаныштың белгісі бар еді.
— Сендер достықтың шынайы күшін көрсеттіңдер. Бір-біріңді тыңдап, сеніммен әрекет ете білдіңдер. Ортақ мақсатқа жету үшін әркімнің дауысы маңызды екенін ұмытпаңдар. Енді сендер әрі қарайғы сынақтарға дайынсыңдар, — деді қасқырдың бейнесі сабырлы түрде.
Осылайша, балалар достық пен бірлік сынағынан сүрінбей өтті. Олар тек батылдық пен ақылды ғана емес, бір-біріне деген сенімді нығайта білді. Бұл сынақ олардың жүрегінде мәңгі сақталды, себебі олар осы жолда нағыз достықтың құндылығын түсінді.
Гүлді жолдың соңы үлкен ағаштардың арасынан жарқырап көрінген ашық алаңқайға әкелді. Балалар өздерінің жаңа сынақтарға дайын екендерін түсінді. Олардың достықтары осы жолда нығайып, бір-біріне деген сенімдері берік болған еді. Енді олар алдарында қандай қиындық тұрса да, бірге жеңіп шығатынына сенімді болды.
8-БӨЛІМ. АЙ КЕЗДЕСУІ. КӨК БӨРІ.
Балалар орманның түкпіріне қарай батыл жүріп отырды. Жүректері бірде қорқынышқа, бірде үмітке толы еді. Достық сынағынан сүрінбей өткеннен кейін олар жаңа мақсатқа ұмтылып, Көк Бөрі туралы аңыздың шынайылығын тексеруді көздеді. Қоршаған табиғат та өзгере бастағандай: ағаштардың жапырақтары сыбырласып, бұлақтың сылдыры жұмбақ әнге айналғандай еді. Кенет алдарынан ашық алаңқай көрінді, ал оның ортасында қасқырдың тылсым бейнесі жарқырап тұрды.
— Бұл сол! Бұл — Көк Бөрі! — деп сыбырлап жіберді Ерасыл, таңданысын жасыра алмай.
Алып қасқырдың денесі ай сәулесінде күмістей жарқырап, көзі жұмбақ әрі мейірімге толы жылтырады. Оның жүзі қатал болғанымен, балаларды үрейлендірген жоқ. Керісінше, оның көзқарасынан жылы қабылдау мен дана көзқарас сезілді.
— Сендер мені іздеп келдіңдер, — деді Көк Бөрі жұмсақ әрі әмірлі дауыспен. Оның даусы жаңғырық болып, орманның әрбір ағашы мен бұтасына сіңіп кеткендей еді. — Сендер сынақтардан өттіңдер, бірақ нағыз мақсаттарың әлі алда.
Балалар демдерін ішіне тартып, тыңдап тұрды. Олардың жүрегінде Көк Бөрінің сөздерінің салмағы сезілді.
— Мен сендерге кездейсоқ көрінген жоқпын, — деді Көк Бөрі терең көздерімен әрқайсысына қарап. — Әр халықтың рухани қорғанысы болады, ал мен сендердің халқыңның рухы мен қорғаушысымын. Менің міндетім — сендердің бойларыңнан даналық пен батылдықты оятып, сенімдеріңді нығайту. Бірақ мені көрудің өзі жеңіс емес. Нағыз жеңіс — халқыңа қызмет етіп, табиғат пен дәстүрді сақтау.
Темірлан қасқырға бір қадам жақындап:
— Біз сенен не істеуіміз керектігін сұрағымыз келеді, — деді ол қайсарлықпен. — Біз орманның құпиясын ашқымыз келеді және сенің даналығыңды тыңдауға дайынбыз.
Көк Бөрі үнсіз қалды да, аспанға қарап, айдың жарығын бір сәт бойына сіңіргендей болды. Сосын басын қайта бұрып:
— Бүгінгі әлемде адамдар өздерінің тамырларынан ажырап, табиғаттан алшақтап барады. Ағаштар қурап, өзендер тартылып, жануарлар мен адамдар арасындағы байланыс үзіле бастады. Сендерге артылған міндет — осы байланыстарды қалпына келтіру. Бұл міндет оңай емес. Сендер табиғатпен үндесіп өмір сүрудің не екенін адамдарға қайта үйретулерің керек.
Аружан ойланып, сабырлы дауыспен сұрақ қойды:
— Біз мұны қалай жасаймыз? Біз әлі кішкентаймыз, үлкен адамдар бізді тыңдай ма?
Көк Бөрі жымиды, оның жүзі мейірімге толы болды.
— Нағыз ерлік пен даналық жасқа қарамайды, — деді ол. — Тек шынайы жүрекпен айтылған сөз ғана өзгелердің жүрегіне жетеді. Өз достықтарың мен батылдықтарыңды үлгі етіңдер. Бір адам табиғатқа қамқорлық жасаса, басқалар да оны көріп, ілесе бастайды. Осылайша, сендердің әрекеттерің үлкен өзгерістерге бастау болады.
Ерасыл, Аружан және Темірлан Көк Бөрінің сөздерін тыңдап, оның айтқандарын жүректеріне түйіп алды. Олар өздерінің алдында үлкен міндет тұрғанын сезді, бірақ қорқыныштан гөрі, іштерінде үміт пен сенім ұялады.
— Сендер бір-біріңе сенуді үйрендіңдер, енді өздеріңнің халқыңа сенім артуды үйреніңдер, — деді Көк Бөрі. — Тек осылай ғана табиғат пен адамның арасындағы тепе-теңдікті қайтара аласыңдар.
Балалар қасқырға бас иіп, оның айтқандарын қабылдады. Көк Бөрі оларға тағы да бір сәтке көз салып тұрды да, күміс нұрға айналып, орманның тереңіне еніп кетті. Оның бейнесі ғайып болғанымен, балалардың жүрегінде мәңгілікке сақталды.
— Ол бізге сенді, — деді Ерасыл. — Енді біз де өзімізге сенуіміз керек.
— Иә, — деп қостады Аружан. — Біздің алдымызда қиын жол бар, бірақ біз бірге болсақ, оны жеңеміз.
Темірлан қолын сермеп:
— Көк Бөрі бізді таңдаған болса, біз оның сенімін ақтаймыз, — деді жігерленіп. — Енді кері шегінуге жол жоқ!
Балалар бір-біріне қолдарын қойып, алдағы мақсатқа дайын екендерін білдірді. Олар орманның басқа да құпияларына тап болатынын білді, бірақ енді олар әрбір қиындыққа дайын еді. Көк Бөрінің рухы олардың бойларына батылдық пен күш берді.
Осылайша, балалар алдағы сындарға дайын күйде орманның тереңіне қарай қайта бет алды. Олар тек Көк Бөрі үшін ғана емес, өз халқына, табиғатқа және болашаққа деген жауапкершілікпен қадам басты.
9-БӨЛІМ. ОРМАННЫҢ ЖҮРЕГІ - ӨМІРДІҢ АҒАШЫ
Көк Бөрі балаларды алып, оларды орманның жүрегінде өсіп тұрған Өмір ағашына әкелді. Ағаштың алтын жапырақтары баяу тербеліп, айналаға жылулық пен тыныштық сыйлап тұрды. Алайда, оның тамырлары әлсіреп, күші сарқылып бара жатқаны байқалды.
— Бұл ағаш — сендердің ата-бабаларыңның рухы мен табиғаттың байланысының символы, — деді Көк Бөрі. — Ағаштың әлсіреуі адамдардың табиғатты ұмытып, бірліктен алыстап кеткенінен туындап отыр. Егер оның өмірін қайта жалғастырмасақ, орман мен халықтың болашағы да бұлыңғыр болады.
Балалар бұл тапсырманың қаншалықты маңызды екенін ұқты. Олар ағашты құтқару үшін бірлесе жұмыс істеуі керек болды. Темірлан тас қабаттарын ашып, тамырларға жол ашты. Ерасыл су бұлағын тауып, тамырларға су жеткізді. Аружан ежелгі таңбаларды пайдаланып, ағаштың рухын оятты.
Ағаш біртіндеп тіріле бастады. Оның алтын жапырақтары жарқырап, тамырларына жаңа өмір нәрі құйылды.
— Міне, нағыз бірлік пен қамқорлықтың күші, — деді Көк Бөрі. — Сендер халықтың үмітін қайта ояттыңдар. Енді бұл аманатты сақтап, болашақ ұрпаққа жеткізу сендердің қолдарыңда.
Балалар бір-біріне қарап, осы жауапкершілікті қабылдауға дайын екендерін түсінді.
10-БӨЛІМ. ҚАЙТА ТУЫЛҒАН ТАБИҒАТ
Өмір ағашының тамырына тіршілік қайта оралғанымен, балалар алдарында әлі де үлкен сынақ бар екенін түсінді. Ағашты бір рет жандандыру жеткіліксіз еді — оны қорғау және толық қалпына келтіру үшін бар күшті салу қажет болды. Дәл осы сәтте орман ішінен салқын жел соғып, айнала қараңғыланып кетті. Қалың бұтақтардың арасынан сыбдыр естілді, және балалар өздерін бақылап тұрған зұлым рухтардың жақындай бастағанын аңғарды.
— Зұлым рухтар ағашты құртпақшы! — деп сыбырлады Аружан үрейленіп. — Олар табиғатты жек көреді, өйткені оның күші адамдар мен жануарларға бақыт сыйлайды.
— Біз мұны болдырмаймыз! — деді Темірлан батылдықпен. — Бұл ағаш бізге сеніп тапсырылды, енді оны қорғау — біздің міндетіміз.
Көк Бөрі балалардың жанына келіп, оларға өзінің күшін бөліскендей болды. Оның көздерінде қайрат пен үміт сәулесі жарқырады.
— Сендер тек достық пен бірлік арқылы жеңе аласыңдар, — деді Көк Бөрі байыпты үнмен. — Ағашты құтқару үшін жүректерің таза, ойларың берік болуы керек. Ешқандай қорқыныш сендерді тоқтатпасын.
Зұлым рухтар ағашқа шабуыл жасауға дайындалып жатқанда, балалар тез шешім қабылдады. Олар өзара көзқараспен түсінісіп, бір-біріне сенім білдірді.
— Аружан, сен ағаштың діңіндегі таңбаларды күшейт, — деп ұсынды Ерасыл. — Бұл таңбалар оны зұлымдықтан қорғайды.
Аружан ағаштың діңіне жақындап, ежелгі таңбаларды қайталап сызып шықты. Әр таңба оның қолында жанып, ерекше жарық шашты. Бұл таңбалар тек қорғаныс қана емес, табиғаттың күшімен үйлесімде өмір сүретін халықтың даналығын бейнелейтін символдар еді.
Ерасыл мен Темірлан да қарап тұрмады. Темірлан ағаштың айналасындағы ауыр тастарды жинап, олардан қорғаушы шеңбер жасап қойды. Бұл шеңбер зұлым рухтардың жақындауын тежейтін еді
— Тастар табиғаттың бір бөлшегі. Олар біздің қорғанымыз болады, — деді Темірлан сеніммен.
Ерасыл болса, ағаштың тамырына су жеткізу үшін бұлақтың арнасын кеңейтіп, су ағымын күшейтті. Су тек ағашқа ғана емес, айналадағы өсімдіктер мен жануарларға да жаңа өмір сыйлады. Ол қолын ағаштың тамырына қойып, жүрегімен оның күшін сезді.
— Табиғат бізге сенеді, — деді Ерасыл. — Егер біз оған қамқор болсақ, ол бізге күш береді.
Осылайша, балалар бірлесе әрекет етіп, ағашты қорғау үшін барлық күштерін жұмсады. Аружанның символдары жарқырап, Темірланның тастары берік қорғанға айналып, Ерасылдың бұлағы тіршілік нұрын таратты.
Зұлым рухтар ағашқа жақындаған сайын, олардың күші азая түсті. Балалардың бірлігі мен еңбекқорлығы рухтардың зұлымдықтарын сейілтті. Көк Бөрі де бұл күресте белсенді қатысты. Оның рухы аспанға көтеріліп, түн қараңғылығын жарып өткен ай сәулесіндей жарқырап, айналаны нұрға бөледі.
Көп ұзамай зұлым рухтар әлсіреп, орманның түкпір-түкпіріне тарап, жоғалып кетті. Балалардың әрекеттері нәтижесінде Өмір ағашы бұрынғыдан да күштірек жайқала бастады. Оның жапырақтары таза самалмен тербеліп, тамырлары тереңге жайылып, жерді қайтадан құнарлы етті. Ағаш енді тек символ ғана емес, бүкіл табиғаттың жаңаруының белгісіне айналды.
— Біз ағашты қорғадық! — деп қуанды Аружан, жапырақтардың арасынан сәуле шашып тұрған аспанға қарап.
— Иә, бірақ ең маңыздысы — біз бірлігіміздің күшін дәлелдедік, — деп қосты Темірлан. — Бұл ағаш енді біздің халықтың символы болып қала береді.
Көк Бөрі балалардың алдында тұрып, оларға ризашылықпен көз тастады.
— Сендер өздеріңнің нағыз күштеріңді таптыңдар, — деді ол мақтанышпен. — Бұл күш — достық, бірлік және табиғатқа деген құрмет. Енді сендер өз халқыңа бұл туралы айтуға тиіссіңдер. Халық сендерден үлгі алып, табиғатпен үндестікте өмір сүрудің маңыздылығын түсінуі керек.
— Біз бұған уәде береміз! — деді Ерасыл сеніммен. — Біз бұл ағашты, осы орманды және табиғатты қорғауды ешқашан ұмытпаймыз.
— Бұл — біздің халқымыздың болашағы, — деп қосты Аружан. — Өмір ағашы енді бізге ғана емес, бүкіл халыққа тиесілі.
— Әрбір адам осы ағашқа қарап, өз жүрегіндегі табиғатқа деген махаббатты сезінетін болады, — деді Темірлан.
Көк Бөрі оларға қоштасу белгісіндей қарап, аспанға қарай көтеріліп кетті. Балалар енді өздеріне үлкен жауапкершілік жүктелгенін толық сезінді. Олар тек бір сынақтан өткен жоқ, олар жаңа өмірге қадам басты. Енді әрбір іс-әрекеттері табиғат пен халықтың бірлігіне бағытталуы тиіс еді.
Балалар ағаштың түбінде бір сәт үнсіз тұрды. Олар өздерінің бұл сапардан қаншалықты өзгергендерін түсінді. Енді олар тек балалар ғана емес, өз халқына жол көрсетуші жас тұлғалар еді.
— Бұл тек бастамасы, — деді Ерасыл. — Біз бұл жолды жалғастыруымыз керек.
— Әрқашан бірге болсақ, бәрін жеңеміз, — деп күлді Темірлан.
— Біз табиғатпен үйлесімді өмір сүрудің мәнін түсіндік, — деп қосты Аружан. — Енді осы білімді халқымызға жеткізейік.
Осылайша, балалар Өмір ағашының түбінен алыс сапарға қайта жол тартты. Олар енді өздерінің миссиясын толық түсінді — табиғатты қорғау және халқын бірлікке шақыру. Аспандағы ай ағаштың алтын жапырақтарына сәуле шашып, балаларға алда жарқын болашақ күтіп тұрғанын меңзегендей болды
СОҢҒЫ БӨЛІМ: ОРМАНДЫ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ СОҢҒЫ СЫНАҚ
Өмір ағашы қайта тірілгенімен, балалар зұлым рухтардың толықтай жойылмағанын сезді. Ағаштың жаңаруы оларды біржолата жоя алмайтынын білген рухтар енді кек қайтару үшін шоғырланып келе жатты. Көк Бөрі балаларға бұл сынақтың ең қиыны болатынын ескерткен еді: тек бірге болу, жүректеріндегі сенім мен мейірімділік қана орманды құтқарып, рухтарды жеңуге көмектесетінін айтты.
— Ағашты қорғау — тек бастама, — деді Көк Бөрі терең дауыспен. — Сендер бұл орманның және табиғаттың шынайы сақшылары болуға тиіссіңдер. Ең соңғы шайқас жақын.
Балалар енді соңғы рет бар күш-жігерлерін жинауы қажет екенін түсінді. Олар бір-біріне үмітпен қарады — достықтары мен бірліктері ғана оларды бұл қиындықтан аман алып шығуы мүмкін еді. Ерасыл, Темірлан және Аружан үнсіз келісіп, дайындалуға кірісті.
Қараңғы түндегі шайқас
Сол күні түн ерекше қараңғы болды. Айналаны қою тұман басып, орман іші тыныштыққа шомғандай көрінді. Бірақ бұл тыныштықтың астында жақындап келе жатқан қауіп сезіліп тұрды. Түн ортасы ауғанда, бұтақтардың арасынан сыбдыр естіліп, балалардың көз алдында қара көлеңкелер пайда бола бастады. Бұл зұлым рухтар еді — олар өмір ағашына және балаларға қарсы шабуыл жасауға дайындалып келген болатын.
— Енді басталды, — деді Темірлан қолындағы ағаш бұтағын қару ретінде қысып ұстап.
— Қорықпаңдар! Біз бірге болсақ, жеңеміз! — деп жігерлендірді Ерасыл достарын.
Рухтар шабуылдай бастағанда, айнала суық және қорқынышты болып көрінді. Бірақ балалар тізе қосып, бірігіп қарсы тұрды. Аружан өзінің жүрегіндегі махаббат пен үмітті оятып, ағаш діңіне қайтадан ежелгі таңбаларды бейнелеп сала бастады. Әрбір таңба жарқырап, орманға нұр шашты. Бұл таңбалар рухтарға қарсы мықты қалқан секілді еді.
— Бұл — бізді табиғатпен байланыстырған даналықтың күші, — деді ол сеніммен.
Темірлан болса, қолындағы ауыр тастарды зұлым рухтарға қарсы лақтырды. Оның күші мен батылдығы арқасында рухтар артқа шегінді.
— Тек алға! Біз олардан күштіміз! — деп айқайлады ол.
Ерасыл бұлақтың суын ағаштың тамырына қарай бағыттап, судың күшімен рухтарды әлсіретті. Су тек ағашты қорғай қана қоймай, зұлымдықты жуып, табиғатты тазартқандай болды.
Соңғы жарық: Көк Бөрінің көмегі
Дәл осы сәтте аспанға Көк Бөрі рухының бейнесі көтерілді. Оның ақшыл жүні ай сәулесіне шағылып, айналаны нұрға бөлеп жіберді. Балалар оның жанында өздерін қауіпсіз сезінді. Көк Бөрі оларға:
— Бұл сендердің соңғы сынақтарың. Егер сендер жүректеріңдегі мейірімділік пен достықты жоғалтпай, бірге әрекет етсеңдер, жеңіске жетесіңдер. Орман сендерге сенім артып отыр! — деді.
Балалар тізе қосып, соңғы күштерін біріктірді. Олар бір-біріне қол созып, мықтап ұстады. Сол сәтте олардың достығының күші орасан зор жарыққа айналып, айналадағы түнекті сейілтті. Жарқыраған жарықтан зұлым рухтар қорқып, жан-жаққа тарап кетті. Орман қайтадан тыныштыққа бөленді.
Ағаштың жүрегіндегі аманат
Жеңістен кейін Өмір ағашының діңінде алтын түсті жарық пайда болды. Ағаштың жүрегінде ежелгі аманат сақталып келген екен. Ол аманат халықтың табиғатпен үйлесімде өмір сүруінің, достық пен бірліктің құпиясы еді.
Көк Бөрі балаларға қарап:
— Сендер бұл аманатты халықтарыңа жеткізуге тиіссіңдер. Бұл тек бір сынақтың соңы емес, жаңа дәуірдің бастамасы. Енді сендер өздеріңнің жауапкершіліктеріңді түсіндіңдер. Орманды қорғау — бұл тек бүгінгі міндет емес, болашақ ұрпаққа қалатын үлгі, — деді.
Балалар ағаштың түбінде біраз үнсіз отырды. Олар енді өздеріне артылған аманатты толықтай сезінді.
— Біз бұл аманатты халқыма жеткіземіз, — деді Ерасыл сеніммен. — Табиғатпен үйлесімде өмір сүру — біздің болашағымыз.
— Бұл ағаш біздің бірлігіміздің символы болып қала береді, — деп қосты Аружан. — Біз оны қорғауды ешқашан тоқтатпаймыз.
— Енді біз халыққа оралып, оларға бұл аманатты жеткізейік, — деді Темірлан. — Әр адам табиғатты қорғауға атсалысатын болса, болашағымыз жарқын болады.
Жаңа дәуірдің бастауы
Көк Бөрі оларға қоштасу белгісі ретінде басын иіп, аспанға көтеріліп кетті. Балалар енді бұл сапардың тек бастамасы екенін түсінді. Олар аулға қайта оралып, өз бастарынан өткен оқиғаларды халыққа жеткізуге дайын еді.
Олар жүректерімен сезінді: бұл жеңіс — тек ағашты қорғау емес, бүкіл табиғатты қорғау миссиясының бастауы. Әрбір адам осы жауапкершілікті сезінсе, әлем мейірімді әрі жарқын болады.
— Біз әрқашан бірге боламыз, — деді Ерасыл күлімдеп.
— Иә, біздің достығымыз мәңгі, — деп қосты Темірлан.
— Орманның күші бізбен бірге, ал біз оның қорғаушысымыз, — деді Аружан мақтанышпен.
Осылайша, балалар жаңа сапарға дайындалып, табиғат пен халық арасындағы тепе-теңдікті сақтауға бел буды. Ай аспанда жарқырап, Өмір ағашының алтын жапырақтарына сәуле шашып, алдағы жарқын болашақтың белгісіндей болды.