Айталық, Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев соңғы он күнде екі мемлекеттік сапарға шығып, бір саммитке қатысты. Ресми кездесулер мен ірі басқосуларда 6 елдің президентімен, бір елдің премьер-министрімен жолықты. Біздің пайымдауымызша, Мемлекет басшысының әр сапары Қазақстанның дамуын жеделдетіп, ел ішіндегі һәм аймақтағы тұрақтылықты сақтауға бағытталған қадам болса керек.
Атың барда желіп жүріп жер таны
Әрине, Мемлекет басшылары шетелге сапарға жер тану үшін шықпайды. Асын беріп ел тануды да мақсат тұтпайды. Алыс-жақын шетелдерге аттанатын басшылардың өз масқаттары болады. Елдің мүддесі үшін әрекет етеді. Қазақстан да дәл осы ережеден ауытқымақ емес.
Аптаның басында Қасым-Жомарт Тоқаев Францияға мемлекеттік сапармен барған болатын. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты мүшесі, ядролық қаруы бар, атом энергетикасы саласында әлемдегі жетекші елдер қатарына кіретін Франция – Қазақстанның стратегиялық серіктестерінің бірі. Ірі инвестор әрі жаһандық саясатта өзіндік орны бар мемлекет ретінде Франция еліміздің көпвекторлы ұстанымда айрықша орын алады. Мамандар Францияның Қазақстанға салған инвестициясының көлемі 2025 жылдың басына қарай 20 млрд долларға жететінін болжап отыр. Одан бөлек, биылғы 9 айдың өзінде өзара тауар айналымы 4,2 млрд долларға жеткен. Осы жолғы сапар барысында тараптар жалпы сомасы 2,2 миллиард долларды құрайтын 24 ведомствоаралық келісім мен коммерциялық шартқа қол қойды. Бұл келсімдердің игілігін бұқара алдағы жылдары көреді.
Франция Қазақстаннан мұнай, астық, фосфор сияқты өнімдер алса, біз француздар өндіретін техникаларға мұқтажбыз. LSM сайты Қазақстан бір жыл ішінде Франциядан 11 ұшақ, 820 дана бульдозер, жүк көтеру техниксы тәрізді өнімдерді, 1 100 трансформатор, 195 трактор алғанын жазды. Қазақстанға Франциядан жеткізілген косметика өнімдерінің салмағының өзі 921 тонна болыпты. Одан бөлек, Франциядан дәрі-дәрмек те сатып аламыз. Елімізде француз капиталы бар 200-ден астам бірлескен кәсіпорын жұмыс істейді.
Қ.Тоқаев Франция президенті Э.Макронмен кездесуінде осы жайды айтқан еді.
– Қазір мемлекеттеріміз арасында белсенді және сенімді саяси диалог бар. Қазақстан мен Франция халықаралық сахнада тығыз байланыс орнатып, көпжақты құрылымдар аясында бейбітшілік пен орнықты даму қағидаттарын ілгерілетуде. Франция – біздің аса ірі сауда серіктестеріміздің бірі. Сіздің еліңіз – Қазақстан экономикасына мол инвестиция салып отырған жетекші елдердің қатарында. Бүгінде Қазақстанда француз капиталы бар 200-ден астам компания мен бірлескен кәсіпорын жұмыс істеп жатыр. Қазақстанда белсенді жұмыс істеуге ынталы француз бизнес өкілдеріне шынайы ризашылығымды білдіремін, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Олардың арасында Alstom, Total Energies, Air Liquide, Orano, Vicat, Danone, Lactalis секілді алпауыт компаниялар бар. Әдетте, азаматтық өнеркәсіп салаларында жұмыс істейтін осынау компаниялармен қатар, Қазақстан қауіпсіздік саласында да француз кәсіпорындарымен ынтымақтастық орнатауға мүдделі. Осыған дейін Thales компаниясымен бірлесіп радиолокациялық стансалар құрастырылған еді. Бұл бағыттағы ынтымақтастық да жалғасатын сыңайлы. Айталық, Президент сапары барысында Қазақстанның Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Жаслан Мәдиев Парижде бұлттық технологиялар саласындағы жетекшілердің бірі – Clever Cloud, ғарыш және авиа технология саласындағы алпауыт Airbus, жасанды интеллект бағытында жұмыс істейтін Synchrotron Soleil тәрізді компаниялардың өкілдерімен кездесті. Бұл кездесулерде көбіне қауіпсіздік саласына қатысты мәселелер талқыланған еді. Бір сөзбен айтқанда, Президенттің Францияға сапары Қазақстанның дамуына ғана емес, қауіпсіздігіне де қызмет ететін келісімдерге қол жеткізуге мүмкіндік берді деген сөз. Әрі ресми Астана жақтайтын халықаралық жобалардың толық жүзеге асуына да ықпал ететіні сөзсіз.
Халықаралық жобалар дегеннен шығады, Қазақстан үшін бүгінде Орта дәліз аталатын транзиттік бағыттың маңызы орасан зор болып тұр. Қытайдан басталатын заманауи «Жібек жолы» Қазақстан жері арқылы Әзербайжанға, одан әрі Еуропаға жетуі керек. Осы бағытты «Орта дәліз» деп атап жүрміз. Қ.Тоқаевтың Францияға сапары кезінде «Орта дәліздің» өзектілігі де ескерілгені анық. Айталық, француздарға уран керек. Ал оны Орталық Азияның бірнеше елі, соның ішінде Қазақстан өндіреді. Біздің уран өндірісіміздің үлесі өзгелерден біршама жоғары екені тағы бар. Осы өнімді Францияға жеткізуде «Орта дәліз» айырықша рөл ойнайды. Ал «Орта дәліздің» бойында түркі мемлекеттері орналасқан. Содан да шығар Президент ұшағы Парижден тікелей Бішкекке қарай ұшты.
коллаж: Елдар ҚАБА
Бішкекте Түркі мемлекеттері ұйымының ХІ саммиті өткен еді. Түркілер бас қосқан жиында да «Орта дәліздің» маңыздылығы назардан тыс қалған жоқ. Қазақстан Президенті ТМҰ-ны дамыту, ынтымақтастықты тереңдету, ортақ ақпараттық кеңістік қалыптастыру тәрізді мәселелерді көтерген. Әріптестерінің түрлі ұсынысын да тыңдады. Жалпы, ішкі өнімі 1,9 трлн долларға жеткен ТМҰ-ға мүше елдерінің мүмкіндігі зор екенін Мемлекет басшысы жақсы біледі. Ынтымақтастық арқылы инвестицияны ұлғайтуға, жаңа жұмыс орындарын ашуға, өндірілген тауарды шетелдерге оңай сатуға болады. Сонымен бірге бауырлас халықтардың арасындағы рухнаи жақындықтың өзі өзекті. Қазақ аңызында айтылатын, Шыңғыс қағанның ұлдарына жебе сындыртатын тәмсіліндегідей, берекенің маңызын осындайда көреміз.
Айтпақшы, Президенттің он күн ішінде барған елдерінің бірі – Моңғолия еді. Томаға-тұйық күй кешіп жатқандай болғанымен, тарихи тамырластығы бар елде 100 мыңнан астам қандасымыз мекен етеді. Саясаттанушы Асхат Қасенғали ондағы қазақ саны 120 мыңнан асуы мүмкін екенін де жазған еді. Әрі стратегиялық тұрғыда бұл ел де Қазақстан үшін маңызды екенін атап өткен. Ал Қазақстан басшысы бұл елге 16 жылдан соң мемлекеттік сапар жасапты. Осы сапарда Қазақстан мен Моңғолия арасында стратегиялық серіктестік орнату туралы декларацияға қол қойылды. Арадағы сауда-саттықты 150 млн-нан 500 млн долларға жеткізу мақсаты да айтылды. «Ол үшін алыс-берістегі тауар түрін көбейту керек. Сондай-ақ экономикалық ықпалдастықты тежейтін кедергілерді жою қажет. Екі ел Үкіметі нақты шаралар қабылдайды. Сауда-экономикалық байланысты арттыру жөніндегі Жол картасына қол қойдық», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Сарапшы Айбар Олжаев Президенттің Моңғолияға сапары Қазақстан үшін пайдалы екенін атап өтті. «Қазақстан алдағы уақытта Моңғолияда вакцина өндірісін ашпақ. Бұл қазақтың ветеринарлық вирусология саласындағы үлкен жеңіс. Сонымен бірге Моңғолияның қазба байлықтарына есік ашылды. Біздің көздеп отырғанымыз боксит еді. Енді отандық инвесторларға Моңғолияда жұмыс істеу жеңілдемек», – деп жазды ол.
Қысқасы, он күн ішінде Қазақстан басшысы жасаған сапарлар мемлекет қазынасына қосымша қаржы түсіретін, елдің халықаралық сахнадағы ықпалын арттыратын мүмкіндік жасап берді. Кей сарапшылар бұл сапарлардың пайдасы 3 млрд доллардан асуы мүмкін екенін айтады.
Дипломатия олжа салады
Негізі, кез келген мемлекеттің басшысы шетелдерге бағытталған сапарларға мұқият назар аударады. Қазақстан да солардың қатарында Қасым-Жомарт Тоқаевтың шетелге сапарларын, халықаралық жиындарға қатысқан сәттерін ой елегінен өткізгенде сыртқы саясаттың жүйелілігі бірден көзге түседі. Президент БҰҰ-ны реформалау идеясын қолдайтынын бірнеше мәрте байқата жүріп, осы ұйымдағы жетекші елдермен қарым-қатынасты да нығайтуға барын салып келеді. Шығыстағы Қытай да, теріскейдегі Ресей де, осы аптаның басында ат ізін салған Франция да – БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінде шешуші рөл атқаратын мемлекеттер. Олардың ешқайсысымен жүз шайысуға мүдделі емеспіз. Айталық, осы айдың ішінде Ресей президенті В.Путин мемлекеттік сапармен Қазақстанға келеді. Ал келесі аптада Бакуде COP29 деген атпен БҰҰ-ның климат жөніндегі саммиті өтеді. Қазақстан тарапы бұл саммитке қолдау білдіретінін бірнеше мәрте мәлімдеген. Тіпті, басқосуға Президент те баруы мүмкін. Біздің пайымдауымызша, мұндай басқосуларда ресми немесе бейресми кездесулердің, әңгімелесудің болуы қалыпты дүние. Әрі мұндай жиындарды қолдау арқылы Қазақстан БҰҰ-ны реформалап қана қоймай, оның жұмысын жетілдіруге мүдделі екенін де байқатады. Мұны Қазақстан сыртқы саясатындағы басымдықтардың бірі ретінде бағалаған дұрыс.
БҰҰ нормаларының сақталуын жақтау сөзден ғана емес, нақты істен де көрініп тұруға тиіс. Айталық, Қазақстан БҰҰ-ның әр мемлекеттің аумақтық тұтастығына кепілдік беретін ұстанымын қолдайды. Демек, өзінің сыртқы саясатында бұл нормаларды бұзатын қадамдарға бармауы керек. Дипломатия деген осы. Ал дипломатия қазір Қазақстанға олжа салып тұр. Әрі ел дамуына да, мемлекеттің қауіпсіздігіне де қызмет етіп келеді.
Ардақ СҰЛТАН