Билік басындағылар мұндай көлемдегі өнімді күтпесе керек, зауыттардың қуатты күшінен жаңылып, тіпті қырғыз ағайындарды жағалап кетті. Міне, осы қызылша жинау науқанының басталғанынан бері екі ай өтті. Не өзгеріп, не оңалды? Шаруалардың жанайқайы шенділердің құлағына жетті ме?
Жамбыл облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Қайрат Көшеновтің сөзіне сүйенсек, өңірлік қазынадан қаралатын 3 млрд теңге қант қызылшасын зауыттарға өткізген 70-75 шаруашылыққа субсидия ретінде төленетін болыпты. Ал субсидия өтінімдері ақпараттық жүйе арқылы жүргізіледі. Яғни, шаруалар кезекке қалай тұрды, субсидия сол кестемен берілмек.
– 3 млрдқа дейін 400 млн теңге және одан кейін 172 млн теңге бөлінген болатын. Нәтижесінде, бас-аяғы қант қызылшасы субсидиясын төлеуге 3,5 млрд теңгеден астам қаржы бөлініп отыр. Бұл шаралардың барлығы шаруаларға қолдау көрсетіп, қант қызылшасын барынша кәдеге жарату бағытында қолға алыну-да, – дейді облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Қайрат Көшенов.
Жамбыл облысы әкімінің орынбасары Әбілхайыр Тамабектің айтуынша, бұл қаржыға шарулар алдындағы қарызды толықтай өтей алмайды екенбіз.Сондықтан Үкіметтен бөлінеді делінген ақшаға үлкен үміт артылуда.
– Облыстық қазынадан қаралатын қаржы Ақсу және Меркі қант зауыттарынан беріледі. Ақсу тарапына 1 млрд теңге белгіленсе, Меркіге 2,4 млрд теңге бөлінеді. Үкіметтен тағы 8-9 млрд теңге күтіп отырмыз. Желтоқсан айының алғашқы онкүндігінде беріледі деген хабар бар. Сол қаржы бөлінсе биылғы қызылшаның қарызының бәрі жабылады.
Біздің есебіміз бойынша желтоқсан айының аяғына дейін өнімін өткізеді деген шаруаларға қарызымыз 12-12,5 млрд теңге болады деп жоспарлануда. Соның әзірге 3,5 млрд теңгесі ғана жабылады, – дейді облыс әкімінің орынбасары.
Демек, Үкіметтен қаржы қаралмаса, шаруалар алдындағы қарыздан құтыла алмасымыз анық.Оған қоса, ол қаржының өзі желтоқсан айының аяғына дейін қабылданатын тәтті түбірге есептелгенін ескерсек, одан кейін қабылданған қызылшаға тағы қарыз болғалы тұрмыз. Бұл – санаға салмақ салатын мәселе.
Қанша қызылша қабылданды? Қызылшаның қар астында қалмауы үшін қандай шаралар атқарылуда?
– Желтоқсан айының 15-іне дейін күн жылы болады деп күтілген. Әзірге облыстағы қант қызылшасының 78,5 пайызы жиналды. Яғни, 8 284 гектардың өнімі терілді. Енді қалып отырғаны – 2642 гектар. Екі қант зауытының қабылдағаны – 331 мың тонна. Оның ішінде, Меркі қант зауыты – 302 мың тонна, Ақсу қант зауыты – 29 мың тонна қабылдады. Жалпы, Меркі қант зауыты 450 мың тонна қабылдайды деп күтіп отырмыз. Қалғаны Ақсу қант зауытына жөнелтіледі.
Қазір шаруаларға қызылшаны қардың астында қалдырмай, егістіктің шетіне жинап қоя беріңдер деп жатырмыз. Одан кейін қар жауады, мұз болады, өнімді міндетті түрде тасып бітіреміз. Шу, Жуалы, Талас аудандарында шамамен қызылша өнімі жиналып бітті. Ал Жамбыл ауданында бұл көрсеткіш 83 пайыз, Меркі ауданы 75 пайызға жетті, – дейді облыс әкімінің орынбасары.
Әбілхайыр Тамабектің пікірінше, әлі жиналмаған 2 642 гектардың барлығы жарамды деуге де келмейді екен. Арасында өнбей қалғандары да бар көрінеді. Мысалы, «Арас» шаруа қожалығындағы Мақсұт Несіпбаевтың 400 гектарға егілген қызылшасы сәбіздің көлеміндей ғана болып өніпті. Сол себепті жергілікті билік өкілдері 1 желтоқсаннан бастап шаруалармен бірге қалған егістіктерді аралап шықпақ. Сол сәтте қанша өнім тасуға келетіні, ал қаншауы жарамсыз екені нақты айтылмақ.
Жамбылдық шаруалар жанайқайын білдіргенде, билік басындағылар Меркі қант зауыты маңынан екі қосымша алаң ашып берген болатын. Алайда бұл кезек мәселесін шешті дей алмаймыз. Себебі тәтті түбірді қабылдайтын машинаның саны алтау ғана. Сондықтан мамандар кезек қысқармайтынын ашып айтуда. Ақсу қант зауытында да кезек ұзындығы 8 шақырымға дейін жетеді екен. Зауыттың күнделікті өндіру қуаты 2 200 тонна болса, ал кіріп жатқан өнім 6 мың тоннаны құраса, кезектен құтылу мүмкін емес екені айтпаса да түсінікті шығар.
Қош, биыл ары тарт та бері тартпен әйтеуір бұл қиындықты да еңсерерміз. Ал келер жылы қайтпекпіз? Жылда бармақ тістеп, сан соғып отырмаймыз ба?
– Келесі жылы Жамбыл облысындағы екі қант зауытын модернизациядан өткізу күтілуде. Меркі қант зауыты Қазақстан даму банкінен 16 млрд теңге несие сұрап отыр. Егер осы қаржы берілсе, келесі жылы зауыт қуатын 500 мың тоннаға жеткізуге мүмкіндік тумақ.
Ал Тараз қант зауытының басшылығы қызылшаға 2026 жылы ғана өтеміз деп отыр. Бірақ біз бұған келіспедік. Қазір зауыт құрылымын өзгертіп жатыр. Осы 10 айдың ішінде ол зауыт қызылшаға қосылатын болса, келесі жылы 15-16 мың гектар қызылша егуге болады. Егер олар бас тартатын жағдайда, онда қызылшаны 7 мың гектардың айналасында егу жоспарлануда, – дейді облысы әкімінің орынбасары Әбілхайыр Тамабек.
Иә, билікке сұранысқа қарай өнім егу қағидасы енді жеткендей. Зауыттардың қуаттылығын зерделеп барып, қанша гектарға қант қызылшасын егуді жоспарламақ. Бұл – қос қолдап қолдайтын жүйе.
Әбілхайыр Ғалымұлының айтуынша, Жамбыл облысы 2023 жылы әртүрлі бағдарлама бойынша берілетін субсидияға 12 млрд теңге қарыз болып шыққан. Биыл бюджеттен сол қарыздар жабылған. Ал бұрыннан келе жатқан инвест субсидияға 8 млрд теңге, пайыздық ставкаға 2,2 млрд, тыңайтқышқа 2,4 млрд теңге қарызымыз бар. Бұл берешектің орны қалай өтелері әзірге белгісіз. Бір анығы биыл төленбейді. Осылайша, қарыз жылдан-жылға бір-біріне жамалып келеді. Былтыр Үкімет еліміз бойынша субсидияға 90 млрд теңге қарыз болса, биыл сол қарыз 314 млрд теңгеге жеткен. Яғни, үш есе көбейіп кетіп отыр. Сондықтан өзгеге көз тігіп, үміт артуымыз да бос бекершілік болып қалуы мүмкін. Сол себепті сұлу статистиканы қумай, көрпемізге қарай көсілейік. Әйтпесе, ертең шаруалардың қарызы қайтпай, арты тағы дауға ұласуы бек мүмкін.
Саятхан САТЫЛҒАН,
Жамбыл облысы