Мамандар есепсіз несиенің алынуына негізгі себеп – қаржылай сауаттың болмауы деп отыр. Қарыздың көбею себебін анықтап, салдарымен күресу мақсатында «AMANAT» партиясы былтыр «Қарызсыз қоғам» жобасын іске қосты. Бұл бастама нәтижесін берді ме? Қарыз қамытынан құтыла алмай жүрген кімдер? Осы мәселе төңірегінде «AMANAT» партиясы «Қарызсыз қоғам» жобасының Атырау облысы бойынша менторы Ақан Қайырғалиевпен тілдестік.
– Статистика 8,5 миллионнан астам азаматтың несиеге өмір сүріп жатқанын көрсетті. Кредитке тәуелділік неден пайда болды?
– Елімізде 20 миллионнан астам халық тұрады. Оның 10 миллионы – экономикалық белсенді азаматтар. Соңғы ресми деректерде, елімізде қазір 8,5 миллион адамның қарызы бар екені айтылды және олардың арасында студенттер мен зейнеткерлер бар. Бұған қоса, триллиондаған қарыздың 65 пайызы – кепілсіз несие. Мұның себебі неде? «AMANAT» партиясы жүзеге асырып жатқан «Қарызсыз қоғам» пилоттық жобасының аясында осы мәселені зерттей бастадық. Қызылды-жасылды жарнамаға тәуелді қазіргі қоғамда адамдарға тән жаман әдет бар – біз бәрін бірден сатып алуды қалап тұрамыз. Көзсіз кредитке кіре беруімізге осы әдетіміз әсер етпей қоймайды. Әлеуметтік желідегі бәзбіреудің өмірін сүруге ұмтылатындар, әсіресе жастар көбейді. Талай жағдайға куә болдық, студенттер ата-анасынан жасырып микроқаржы ұйымдарынан қарыз алады. Табысы болмаған соң, онысын төлей алмайды, ал ата-анасы баласының қарызын коллекторлар хабарласқан кезде ғана біліп жатады. Зерттей келе, әлгі студенттің кофеханада кофе ішіп, әлеуметтік желіге әдемі сурет жүктеу үшін қарыз алғанын біліп жатамыз. Бұл, әрине жақсы құбылыс емес. Сондықтан қаржылық сауат мәселесі балабақшадан бастап үйретілуі керек.
– Қарызға батып жүргендердің арасында әйелдердің үлесі қандай? Әйелдер көп қарыз алады деген түсінік шындыққа жанаса ма?
– Қаржылық сауат – мүлдем несиесі жоқ адам деген сөз емес. Несиені екі жағдайда – бизнесті дамытуға және білімді кеңейтуге алуға болады. Өйткені кәсіп те, білім де адамның өзін дамытуға салған инвестиция. Бірақ білімнің соңынан қуып, есепсіз қарызға кіріп кеткендер де көп. Әсіресе, әйел заты түрлі психологиялық, мотивациялық және басқа да курстар сатып алып, қарызға батып кетеді. Адам өзінің қаржылық жағдайына қарай білім алуы және оны пайдаға асыра білуі керек.
Жалпы, қарыз алуға «ынта» барлығы эмоцияның қажеттілігін өтеуден туып отыр. Ересек адамдар жақсы біледі, 90-жылдары еліміз нарықтық экономикаға көшкен кезде дүкендерде сөрелер бос тұрды. Қазір жарнама, маркетинг саласы жақсы дамыған. Банк қосымшаларының да кері әсері тиіп жатады. Өйткені ақшаны қолға ұстамаған соң, кейде қалай жұмсап жібергеніңді білмей қаласың.
– «Қарызсыз қоғам» жобасының қорытындысы туралы не айтар едіңіз?
– «AMANAT» партиясының «Қарызсыз қоғам» жобасы Қазақстан бойынша 8 облыста жүзеге асырылды. Оның ішінде, Атырау облысы да бар. «Қарызсыз қоғам» жобасы аясында Атырау облысында 6 000-ға жуық адам оқытылды. Жоба аясында адам қаржылай сауатты болып шығады. Оның ішінде, несие, депозит, ақша жинаудың әдістері, алаяқтарға алданбау, қосымша табыс, мемлекеттік бағдарламаларға қатысу арқылы қаржылық жағдайды жақсарту, бизнес план жасау, грант мәселелері толықтай қаралады. Оқуды аяқтап, сертификат алғаннан кейін қатысушы заңгер көмегіне жүгінеді. Оның аясында, шоты банк тарапынан бұғатталғандар, ай сайынғы төлейтін несие суммасын азайтқысы келетіндер заңгердің тегін кеңесін алып, әрі қарай қаржылық жағдайын жақсартуға жұмыстана алады. Қазақстан бойынша қазір 1,5 миллион адам несиесін төлей алмай жатыр. «Қарызсыз қоғам» – оларды қарыз шұңқырынан шығаруға көмектесетін жоба деуге болады. Атырау облысы бойынша биыл жылжымайтын мүлігі бұғатталған 200 адамға көмек көрсетілді. Яғни, олардың мүлігі бұғаттаудан шығарылды. Сондай ақ есепшоттары бұғатталып, табысының 50 пайызын банктер ұстап отырған 228 адамға көмек көрсетілді, 34 адамға банкроттық жариялау бойынша көмек берілді. Олардың банк алдындағы жалпы берешегі 70 миллион теңгеден асады. Десе де, байқағанымыз, халыққа әлі де болса «Қарызсыз қоғам» туралы ақпарат жетпей жатыр. Әсіресе, ауылды жерлердің тұрғындары мұны бір реттік жиын деп ойлайды. Кейін тренингтен өткеннен кейін бір-бірін шақырып жатады.
Несие – есебін білетін адамға өте жақсы құрал. Сондықтан мүлде несие алмаңдар деп үгіттеуге болмайды. Бір кездері өзімнің де басымда кредитім болды. Қарызымнан толық құтылуды мақсат етіп қойдым. Сөйттім де, қолыма артық ақша түссе болды, бірден несиемді жаба бастадым. Қазір банк қосымшаларын ашқанда рахаттанамын. Тап-таза тұрады. Бұл жерде айтқым келгені, қарыз адамды баса береді. Ал ақша жинау тәртіпті талап етеді. Сондықтан азаматтарға табысының 10 пайызын жинап отыруға кеңес беремін. Бұл әдет бірден оңай болмайды. Бірақ орындауға болады. Ақшаны табу өз алдына, одан азғантай ғана болса да сумманы жинақтай отырып көбейте білу маңызды.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Баян ЖАНҰЗАҚОВА