Дәл осы күні «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заң күшіне енді. Заң Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі 1990 жылдың 25 қазанында қабылдаған Мемлекеттік егемендік туралы декларацияның қағидалары негізінде әзірленген болатын.
Ғасырға бергісіз бір жыл
Тәуелсіздік күні – бабалар аңсарын ақиқатқа айналдырған байтақ еліміз үшін теңдесі жоқ тарихи күн! Осынау тәуелсіздіктің арқасында қазақтың тарихы түгенделіп, тілі, діні және ділі қайта жаңғырды. Мемлекеттің ұлттық рәміздері қабылданып, ұлттық салт-дәстүрі жанданды. Халықаралық қауымдастық алдында беделіміз орнықты. Ендеше тарихи жылдар тізбегінде тәуелсіздікке ресми түрдегі алғашқы қадам 1990 жылдан басталғанын әділетті түрде атап өткен абзал. «Егемен болмай – ел болмас» демекші, бүгінде Республика күні боп атап өтілетін мереке – 25 қазан күні тәуелсіздік құқы қалпына келтірілді. Сол кезде елдің қалыптасуына негіз болған бағалы құжат, алғашқы заңнамалық акт жарияланды. Биліктің үш тармағын бекіткен, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, демократия және заң үстемдігі қағидаларын растайтын «Егемендік туралы декларацияға» қол қойылды. Осы идеологиялық-құқықтық құжаттың ережелері Конституцияны әзірлеу процесінде іргелі бастама болды. Осылайша, Қазақстан үшін ғасырға бергісіз бір жылдың хроникасы басталды.
Қысқаша тоқталып өтер болсақ, 1991 жылдың 24 тамызында Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі «Ағымдағы жағдайды бағалау және Республика егемендігін нығайту шаралары туралы» Қаулы қабылдады. 29 тамызда Қазақ КСР Президентінің «Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы» Жарлығы шықты. Қазақ жерінде 40 жылдан астам уақыт бойы сынақ жүргізілген ядролық қаруға нүкте қойылды. Ал 2 қазан күні қазақтың тұңғыш ғарышкері Тоқтар Әубәкіров Байқоңырдан «Союз ТМ-13» кемесімен ғарышқа ұшты.
10 желтоқсанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі «Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының атауын өзгерту туралы» заңды қабылдады. Осы заңға сәйкес жаңа құрылған тәуелсіз мемлекет Қазақстан Республикасы деп аталды. 12 желтоқсан күні «Қазақстандағы 1986 жылғы желтоқсанның 17-18 күндері оқиғаларға қатысқаны үшін жауаптылыққа тартылған азаматтарды ақтау туралы» ҚР Президентінің Жарлығы шықты. Ал 16 желтоқсан күні «Қазақстан Республикасының мемлекеттік Тәуелсіздігі туралы» ҚР заңы қабылданды. Осы күні Қазақстан Республикасының мемлекеттік Тәуелсіздігі жарияланды. Әлем картасында жаңа мемлекет пайда болды.
Әрине, тарихи оқиғаларды орнымен атап өту, түгендеп отыру – парызымыз. Ендеше бұған дейінгі азаттық жолындағы ұмтылыстарымызды естен шығаруға еш хақымыз жоқ. Жаугершілік замандағы жоңғар мен қалмақ қыспағына қарсы тұрған Қазақ хандығы, одан бергі орыстың отаршылдығына қарсы тұрған Кенесары, Сырым Датұлы, Исатай-Махамбет, Иса-Досан, Оспан батырлардың көтерілістері, кешегі Желтоқсан оқиғасы тарихымыздың ажырамас бөлшегі боп қала бермек.
Шоқтығы биік жылдар шежіресі
Биылғы 33 жыл – бір ұрпақ ауысатын уақыт. Жаһандану үдерісімен, жаңа технологиялар көшімен көптеген құндылықтың өзгергені рас. Бірақ өзгермейтін жалғыз құндылық бар. Ол – тәуелсіздік! Тәуелсіздіктің арқасында Қазақстан ядролық қарудан бас тарта алды. Жарты ғасырға созылған сынақтардан құтылды. Өзінің аумағын айқындап, шекарасын шегендеді. Мемлекеттік құрылымдарды негіздеп, алтын арқауы үзіліп қалған елдік дәстүрді қайта жалғап, оны берік орнықтырды. Елтаңбасын айшықтап, күн астында алтын қыраны қалықтаған көк байрағын желбіретіп, Әнұранын шырқатты. Ұлтаралық келісім мен діни түсіністікке негізделген бірегей қоғам қалыптастырды. Елдігімізді еңселі еткен дүниежүзі қазақтарының құрылтайларын өткізді. Тағдырдың талайымен әлемге тарыдай шашылып кеткен қандастарымызды құтты қара шаңыраққа қайта жинады. Әлемдік үйлесімнің, этностар арасындағы жарасымның бірегей үлгісіне айналған Қазақстан халқы Ассамблеясын құрды.
Алғашқы жылдардағы қиындықтарға қарамастан қарулы күштерін жасақтап, экономикасын нарық рельсіне ауыстырды. Бұрын-соңды болмаған реформалар жасап, демократияға батыл бет бұрды. Соның ішінде екі палаталы заңнамалық орган – Парламент пен биліктің сот тармағы қалыптасты. Осы жылдар шежіресіндегі шоқтығы биік маңызды оқиғалардың бірі жаңа Астана салғанымыз болды.
Тәуелсіздік бізге халықаралық векторды сыйлады. Мемлекеттің сыртқы саясатында Қазақстанның дипломатиялық миссиясының жетістіктері жоғары бағаға ие. Бүгінде Қазақстан 120-дан астам мемлекетпен республиканың егемендігі мен тәуелсіздігінің кепілдіктерін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекетаралық қарым-қатынастар орнатты. Бұған Қазақстанның БҰҰ-ның толық мүшелігіне кіруі, әлемдік ықпалды ұйымдармен, соның ішінде Еуропалық одақ, Халықаралық валюта қоры, ЮНИСЕФ, МАГАТЭ, ЮНЕСКО және Қызыл Крестпен белсенді ынтымақтастығы дәлел болмақ. Осы ықпалды халықаралық ұйымдармен ынтымақтасумен қатар Қазақстан 40-тан астам көпқырлы конвенция мен декларацияларды ратификациялап, 700-ге жуық екіжақты шарт бекітті. Дүниежүзілік сауда ұйымына кірді, Еуразиялық экономикалық одаққа бірікті, Әлемдік жетекші экспорттаушылардың елулігі қатарына қосылып, 43-орынды иеленді. Бұл ретте Қазақстан Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының тізгінін ТМД және Азия елдерінің ішінен алғашқы боп қолға алғанын атап кеткен жөн. Әлемдік деңгейдегі мұндай мәртебелі миссия қазақ баласына бұрын-соңды сеніп тапсырылып көрген емес еді.
Патшалықтың, төңкеріс дүмпуі мен тоталитаризмнің барлық ауыртпалығы мен қиыншылықтарына қарамастан, біздің еліміздің аумағында тұратын қазақтар және басқа да халықтардың өкілдері өздерінің мәдени ерекшеліктерін сақтай алды. Тәуелсіздік арқылы мәдениетіміз құлашын кеңге жайып, қарқынды дамуға зор мүмкіндік алды. «Мәдени мұра» бағдарламасы қабылданып, шетелдерден қазақтың тарихы мен мәдениетіне қатысты бес мыңнан аса қолжазба мен көшірме әкелінді. Осы жылдарда көптеген тарихи жәдігер табылып, 800-ден астам тарихи ескерткіш қалпына келтірілді. Қазақтың мың әні, қазақтың мың күйі жарыққа шықты. Одан да басқа атқарылып жатқан жұмыстар ұшан-теңіз.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: Тәуелсіздік – Ұлы даланы мекен еткен аталарымыздың асыл арманы еді. Біз осы асқақ арманға қол жеткіздік. Тәуелсіздік – баға жетпес байлық. Бәріміз оны көздің қарашығындай сақтауымыз керек. Мемлекетіміздің егемендігін, еліміздің амандығы мен жеріміздің тұтастығын қорғау – әр азаматтың қастерлі борышы.
Нұрлан ҚОСАЙ