Теңіз төскейіндегі тоқыраған тіршілік

Сыр бойын жағалай қо­ныс­танған шалғай ауыл халқының да мәселесі шаш-етек­тен. Жергілікті әкімдіктер та­ра­пы­нан ауқымды жұмыстар ат­қа­рылып жатыр деп сөз күйін­де ай­тылғанымен, алақандай ауыл­да тү­тін түтетіп отырған дүйім жұрт­тың талабы таудай. Соның ішінде об­лысқа қарасты Арал ауданында басы ашық мәселе көп. 

Бір кездері теңіз төскейін тө­рт түлігімен түлетіп, су мар­жа­ны­мен жан баққан өңір жұртының бү­гінгі тіршілігі тоқырай бас­та­ған. Жыл артына жыл салып күр­меуі күрделене түскен түйт­кіл­­­дір көптің өзегін өртеп тұр. Бұл тұрғыда шалғай ауылда тұр­мыс кешіп жатқан халықтың күн­­­делікті қажеттілігі реттелмей, та­лаптарын ескерер жан бой көр­се­тер емес. Жергілікті жұрт­шы­лық­тың мұңы осыған саяды. 

Аудан аумағында теміржол то­рабында тұрмыс кешіп жатқан Сек­сеуіл аталатын шағын ғана кент бар. Бұл елді мекеннің аума­ғы ат шаптырым жерді құраса да, мә­селесі бір түйеге жүк боларлық. Кент халқының басты сұранысы кө­гілдір отынға келіп тіреледі. Қан­ша жерден Сыр өңірінде газ­дан­дыру жұмыстары жоғары дең­гейде жүргізіліп жатыр деп ауыз толтырып айтқанымызбен, мұндай бақыт сексеуілдіктердің бағына әзірге бұйырар емес. 

Сонымен қатар ауыл халқы бір ауруханаға жарымай отыр. «Ба­сы ауырып, балтыры сыз­да­ған» халық қайда, кімге қара­ла­рын білмей әбігерге түседі. Ауыл­дан еміне шипа таппағасын, ау­дан­ға, облыс орталығына, одан қал­ды Алматы мен Астана сияқ­ты ірі қалаларға ат сабылтып бару­ға мәжбүр. Оның өзін бірінің қал­та­сы көтерсе, келесісіне қол­же­тім­сіз. Әйтеуір, әупірімдеп күн ке­шіп жүр. 

Жалпы, аталмыш кентте 20 мың­­­­ға жуық халық тұрады. Кент ау­­дан орталығынан 60 шақырым қашықтықта қоныстанған. Ауыл халқының негізгі тіршілік көзі те­­міржол депосымен тығыз бай­ла­нысты. Сонымен қатар ойсыл­қа­ра тұқымын өрістетіп, дәмі тіл үйі­ретін шұбатымен көпке мә­лім. 

«Сексеуілдің мәселесіне тоқ­талар болсам, ауылымыз 1938 жыл­дан бастап қала типтес елді ме­кен санатына кірді. Бүгінде тұр­ғылықты халықтың қарасы қа­лың. Нақты айтқанда, 20 мың­ға таяу халық мекендейді. Солай бо­ла тұрса да, кентте аурухана мә­селесі көп жылдан бері қор­да­ла­нып келеді. Себебі Кеңес ке­зеңін­­де кірпіші қаланған бұрын­ғы емхана ескіріп, жарамсыз күй­ге жеткен. Заманында бұл ғи­­­ма­ратта 40 орындық емхана мен пер­зент­хана жұмыс істейтін. Бертін келе перзентхана ғимараттың ескір­ген­дігіне байланысты жабылды. Бүгінде жүкті әйелдер аудан ор­та­лығына қатынайды. Ал 40 орын­дық емханада халық әу­пі­рім­­деп ем алып жүр. Соңғы 5 жыл­дықтың шамасында, тура­сын айтқанда, 2019 жылы жаңа емдеу мекемесін салу ісі қолға алын­ған болатын. Бірақ баянды бас­тама бес жылдай созбалаңға са­лынып, «сақалды құрылысқа» ай­налды. Себебі құрылыс ны­са­ны жемқорлықтың құрсауында қал­ды. Естуімізше, жыл аяғына дейін осы емдеу орнын пай­да­ла­ну­­ға беру жоспарланып жатыр екен. Әуелгіде халық бұған қуан­ған болатын. Бірақ тағы бір «әт­те­ген-ай» дейтін тұстары көрініп қа­лып жатыр. Тарқатып айтар бол­сам, бұған дейін 40 төсектік бо­лып жоспарланған емдеу орны 25 төсек-орны болып қысқартыл­ған деген қауесет бар. Себебі ғи­­мараттың бір бөлігіне жедел жәр­­дем, келесі бөлігіне перзент­ха­на ашу көзделген. Ал үшінші бө­­лігіне 25 орындық аурухана ашы­­латын көрінеді. Бірақ жоға­ры­да айтып өткенімдей, 20 мың­ға жуық халық тұратын кент­ке 25 орындық емдеу меке­ме­сі аздық ететіні сөзсіз. Сонда «Бастапқы жо­балық құжатта көрсетілген 40 тө­сек-орны қайда қалды?» деген сұ­рақ туындайды. Әзірге бізге се­бебі беймәлім. Сондай-ақ жаңа ауруханамызға жаңадан еш­қандай медициналық құрал-сай­мандар, төсек-жабдықтары алын­байтын көрінеді. Ескі емха­на­дағы құрал-жабдықтар кө­ші­рі­­­ле­ді екен. Сонда әу баста емдеу ор­нына қажетті құрал-жаб­дық­тар жоба-сметалық құжаттамаға ен­гізілмегені ме? Осы сауал көп­тің көңілін күпті етіп жүр», – деп мұ­ңын шақты кент тұрғыны Ға­бит Мырзашев.

Кент тұрғындарының тағы бір арманы – көгілдір отын­ның игі­лігін көру. Негізінен, об­лыс бойын­ша Арал ауданы газ­ға ал­ғаш болып қосылды. Дей­тұр­ған­мен, кейбір ауылдар әлі де пеш жағып отыр. Соның ішін­де сексеуілдіктердің көгілдір отын­ға қосылу сәтін күткеніне көп болған. 

Халықтың пікіріне сәйкес, кент­ті газдандыру мәселесі ең ал­ғаш 2022 жылы қолға алынып­ты. Алайда түрлі себеппен әлі күн­ге пайдалануға берілер емес. 

«Көгілдір отын төңірегінде де түйткіл көп. Ең алғаш кентті газ­дан­дыру мәселесін 2022 жылы сол кездегі аудан әкімі Серік Сер­­­­­мағанбетов ауылымызға жұ­мыс сапары барысында жұрт­шы­лық­қа сүйіншілеп жеткізген бо­ла­тын. Сол кездесуде халыққа жо­­­баны орындаушы мердігер ме­кеме StroyGazCompany ЖШС-ны таныстырған еді. Әкім­нің сол кездегі уәжіне құлақ түр­сеңіз, игі бас­тама сол жылдың күз айларын­да пайдалануға бе­рі­луі көзделіп отырғанын мәлім­де­ді. Бірақ сол кез­дегі әкімнің уәдесі құрғақ сөз күйін­де қалды. Кейіннен жобаны іске асырушы мекемемен екі жыл­ға келісімшарт жасалғанын біл­дік. Содан бермен қарай екі көк­тем, екі күз артта қалды. Сол кез­дегі уәде берген әкім облыс ор­талығына басқа қызметке ауы­сып үлгерді. Орнына жаңа әкім кел­ді. Бірақ әлі де жағымды жаңа­­­­лық ести алар емеспіз. Жы­лы крес­лоға жайғасқан жаңа әкім де жобаны жалғастыруға асық­пай­тын сияқты», – деп сөзін сабақ­та­ды кент тұрғыны. 

Бүгінде көгілдір отынды кү­ту­мен көздері талған сексеуілдік­тер ашынып отыр. Ең болмаса бас­таған жобаны аяқтауға құлық­сыздық танытып отырған жер­гі­лік биліктегілердің әрекетіне нара­зы. 

Елді мекен халқын жұмыс­сыз­дық мәселесі де есең­гіретіп отырғанға ұқсайды. Кент хал­қы негізінен теміржол депо­сы­мен жан бағып отыр. Екі қолға бір күрек таппай сенделіп жүрген жастар өте көп.

Ауданға қарасты Беларан ауыл­дық округі Құланды елді ме­кені халқының да айтар базы­на­сы аз емес. Аудан орталығынан 300 шақырым қашықтықта ор­наласқан алақандай ғана ауылда ауызсу мен жолға қатысты мә­се­ле көп жылдан бері қордаланып тұр. 

«Біздің ауылда ауызсу мәсе­ле­сі өте өзекті. Күнделікті тұты­на­тын тіршілік нәрін су таситын ар­найы көлікпен тасып құяды. Бұ­ған дейін ауылымызға ұңғы­ма­­­­дағы суды тұщытатын қон­дыр­ғы орнатылды. Соның негі­зін­де үй үйге ауызсу тарту жұ­мыс­тары жүргізілетіні айтылды. Соңғы жылдары бізден 90 ша­қы­рым жердегі Ақбасты деген ауыл­ға қаладан ауызсу тарту жұ­мыс­тары бастау алған болатын. Атал­мыш жоба таяу күндері ел игі­лі­гіне пайдалануға беріледі деп кү­тілуде. Ал құландылықтар та­са­­да қалып тұр. Сонымен қатар жол мәселесі де жүйкені жұқарт­ты. Құланды ауылынан 35 ша­қы­рым жерде газ құбыры өтіп жа­тыр. Сол маңнан үлкен трасса са­­­­­лынған. Сол трассадан ауылға дейін тасжол салу мәселесі жиі кө­теріледі. Бұған дейін ауданның бұрынғы әкімі мәселені көзбен кө­ріп, жол салып беруге уәде ет­кен болатын. Бірақ нәтиже жоқ», – дей­ді Құланды ауылының тұрғы­ны Жасұлан Дәулетов.

Жалпы, облыс орталығынан шал­ғайда орналасқан Арал өңі­рін­де ахуалы алаңдатарлық ауыл­дар аз емес. Бірі жол азабын тарт­­са, екіншісі аяқсу мен ауыз­су­ға шөліркеп отыр. Көгілдір отын­ның игілігін көру арманға ай­налған ауылдардағы ағайын­ның жыры өз алдына бір төбе. 

Негізінен, ауыл десе елең­де­мей­тін қазақ жоқ. Біз де өз кезе­гін­де ауылдағы ағайынның ахуа­лын бағамдап көрдік. Қос ауыл­дың өзінде шешімін күткен мә­се­ле бар екенін білдік. Ағайын­ның ішкі жан қалауын сезіндік. 

Ең бастысы, ауылды көр­кей­туге күш саламын деген әрбір аза­мат бастаған ісін аяқсыз қал­дыр­маса игі. Ауыл дамыса, мем­ле­кет те дамиды деп әсте бекер ай­тылмаса керек. 

Ербақыт ЖАЛҒАСБАЙ,

Қызылорда облысы