Әсіресе, жерден нәсіп тапқан ақмолалық аграрлық шаруашылықтардың жағдайы күн сайын күрделеніп барады. Астық мол болғанымен, бидайдың бағасы тым төмен. Ал шаруалар жылға жуық уақыт бұрын түсуі тиіс субсидия қаражатын күні бүгінге дейін ала алмай жүр. Бүгінде облыс аумағында ауылшаруашылық тауар өндірушілер алдындағы субсидиялық қарыздың көлемі 37 миллиард теңгеден асып жығылған. Құрғақ уәдеден жалыққан шаруаларға «келер жылы мүлдем субсидия болмайды» деген министрдің сөзі тіпті ауыр тиді. Бюджеттің бүйірінде шаруаның жыртығын жамайтын субсидия төлейтін қаражаттың табылмауы онсыз да шығынға белшесінен батқан фермерлерді қу тақырға отырғызса қайтеміз?
Ақмолалық аграрлық шаруашылықтар қазір субсидияны күтіп сарыуайымға батып отыр. Көктемде алдағы егін орағынан түскен кірістен төлеймін деп келісіп алған несиелік қарыздары қос өкпесінен қысып, бітпейтін шырғалаңға айналған субсидияға қол жеткізе алмаған шаруалар шаш етектен шығынға батқан. Зеренді ауданына қарасты «Бекқожа» шаруа қожалығының жетекшісі Сәбира Бекқожина да субсидия болмауынан несиелерін төлеуде қиындық туғанын, қиналса да қалтасынан көтергенін айтады.
– Бізге төленбеген субсидиямен барлық қарызымызды жабуға болар еді. Сомасы өте үлкен. Әзірге бұл қаражат бізге жеткен жоқ. Тіпті, қашан келетіні де белгісіз. Субсидия бірінші кезекте гербицид шығындарын, екіншіден, алған несиелеріміздің пайыздарын жабуға тиіс едік. Сонымен қатар инвест-субсидиямен екі бірдей трактор алғанбыз. Оның бәрін де өзіміз жауып отырмыз. Ешкім несиені төлей алмай мерзімінен кешіктіріп банктің пайызын арқалағысы келмейді, – дейді кәсіпкер Сәбира Бекқожина.
Ал мемлекет келер жылдан бастап субсидия мүлдем төлемейтінін айтқан Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаровтың мәлімдемесі шаруалардың төбесінен жай түсіргендей әсер еткен. Министрдің сөзіне сенсек, субсидияның орнына ендігі кезекте бес пайыздық несиелер берілмек.
«Пайыздық мөлшерлемені субсидиялаудың орнына шаруаларға жеңілдетілген қаржыландыру беріледі. Яғни, шаруа таза 5%-бен несие алып, бұрын субсидиялармен өтелген пайыздық мөлшерлемелер тікелей қаржы институттарына жіберіледі», – деген еді министр.
Ауыл шаруашылығы министрлігі қолданысқа енгізілетін жаңа жүйе шаруаларға берілетін көмекті жеңілдетеді деген сенімде. Яғни, министрлік фермер, банк және мемлекеттік органдармен жасалатын үшжақты келісімшарт едәуір ыңғайлы екіжақты келісімшартқа ауыстырылып қолданылатынын айтады. Бұл аграрлық шаруашылықтарды қағазбастылықтан құтқарып, ақша алуды жеделдетеді деген пайымда. Бірақ уәденің орындалуына кепілдік бар ма? Өзгерістер шаруалардың көңіліне күдік ұялатпаса, қуанта алмай тұр. Шаруалар несие мөлшерлемелері ғана емес, жалпы астық өсіру жыл сайын қиындап бара жатқанын алға тартады.
– Элеваторлар аузы-мұрнынан шығып толып тұр. Билік тікелей сатып алу болады деп бидайды класстары бойынша белгілеген. Бірақ негізінен бәрімізде төртінші класты бидай. Үшінші класты бидай өте аз. Нарықтағы баға да төмен. Біз гербицидке субсидияға өтінім бергенбіз. Өтінім қабылданып қол қойылғанымен, гербицид үшін төлем әлі жоқ. Біреулер алып, біреулер әлі күтіп жүр. Біз әлі күтудеміз. Қазір бидайымызды сата алмай отырмыз. Түскен өнім үшін төлем жүргізу де қиын. Қандай да бір бөлігін өзіміз төлесек, бір бөлігін субсидиямен төлейтінбіз. Техника сатып алуға инвест-субсидиялар да түскен жоқ. Өтінімдер қабылданғанымен, әлі күтіп отырмыз, – дейді Ақкөл ауданындағы «Урюпинский» ЖШС-ның басшысы Геннадий Бочин.
Облыс әкімінің орынбасары Мұрат Балпан жағдайдың аса күрделі екенін мойындап, мемлекеттің отандық ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін қолдауға барлық шараны қабылдап жатқанын атап өтті.
– Расында да, биыл біз өте жақсы өнім алдық. Бірақ енді оны сату мәселесі туындап отыр. Бүгінде нарық тоқтап тұр. Шаруалар өсірген өнімін сататын баға жоқ. Бұл біздің елден шетелдіктердің сатып алуымен де тікелей байланысты. Ең бастысы, баға іс жүзінде аса төмен болып тұр. Аграрлық шаруашылықтардың қарыздары, несиелері бар. Оларға әрі қарай жылжу үшін қолдау керек. Осыған байланысты мемлекет тікелей сатып алуға 10 миллиард теңге бөлді. Яғни, ұсақ және орташа ауылшаруашылық тауар өндірушілерден астық сатып алынбақ. Өтінімдер қабылданып жатыр, – дейді Мұрат Балпан.
Әкім орынбасарының айтуынша, Мемлекет басшысының тапсырмасымен 1 желтоқсаннан бастап «Кең дала-2» бағдарламасы бойынша жеңілдікті несиелер берілмек. Ақмола облысында қазірдің өзінде 32 миллиард теңгеге өтінім жасалып қойған.
– Біз Премьер-Министрдің атына орталық мемлекеттік органдарға келесі жылдың наурызына дейін несиелерді төлеу немесе мерзімін ұзарту үшін хат жолдадық. Орталық аппараттан келіп бірқатар шаруашылықты көріп, олардың несиелеріне пролонгация берілетін болды, – деп толықтырды Мұрат Балпан.
Дегенмен шаруалар үшін ең басты әрі толғақты мәселе субсидия болып отыр. Әкімдік шаруалардың алдындағы субсидия қарызының аса ірі көлемде екенін мойындады. Бүгінде субсидия қарызы 37 миллиард теңгеге жетіп жығылған. Барлық өтінім жолданып, кезең-кезеңімен қаржыландыру күтілмек.
Жыл сайын Азық-түлік келісімшарт корпорациясы іс жүзінде «Көкше» ӘКК кепілдемесімен шаруалардан астықты форвардтық әдіспен сатып алады. Алайда астық мол шыққанымен, бидайдың бағасы төмен болғандықтан, мемлекет алдындағы қарызын өтеуге көп шаруаның қауқары жетпейді. Мәселен, ақмолалық шаруалардан биылғы форвардтық сатып алуға 9 миллиард теңгеден астам қаржы қарастырылса, оның тек 70 пайызы ғана кері қайтарылғаны белгілі болды.
– Иә, қазір қабылданған міндеттемелерді қайтару жүріп жатыр. «Көкше» ӘКК-і кепілдік еткен. Бүгінде облыста барлық берілген несиенің тек 50 пайызы ғана кері қайтарылған. Кері қайтару әлі жалғасып жатыр. Жауапкершілікке келсек, әр аудан әкімі несиелер мен қарыздар беру үшін кепілді міндеттемелер ұсынған. Сондықтан аудан әкімдеріне де жауапкершілік жүктеледі. Қайтару міндеттемелері мерзімі аяқталғаннан кейін ақшаны қайтармаған аймақтардың басшыларына қатысты да тәртіптік сипаттағы шаралар қабылданатын болады, – дейді облыс әкімінің орынбасары Мұрат Балпан.
Шаруалар өз қарыздарын астықпен өтеуді ұсынған. Бірақ бұған бағдарлама мүмкіндік бермейді. Шаруалардың көпшілігі бұл жағдайдан кейін банкротқа ұшырауы мүмкін екенін айтып зар илеп отыр. Ал жергілікті билік өкілдері шаруаларға қарызды қайтаруда мемлекеттің барынша түсіністік танытып отырғанын айтады.
Егер қарызды ақшалай алса, ақшалай қайтаруға тиіс. Біз келесі жылдың 31 қаңтарына дейін қарыз мерзімін ұзарту жөнінде хат жолдадық. Яғни, аграрлық шаруашылықтардың әлі екі айға жуық уақыты бар. Бірақ ешкімді бұл мәселемен жеке өзін қалдырып жатқан жоқ. Мемлекет қолдау жасайды, – деп толықтырды облыс әкімінің орынбасары.
Жалпы, бүгінде облыстың егістік алқаптарының 90 пайыздан астамына бидай егіледі. Өңірде өткен алғашқы шаруашылық форумында облыс әкімі аймақта негізінен бидайдың монокультураға айналғанын ескеріп диверсификация жүргізуді тапсырған. Нақты есеп-қисап өңірде тиімділігі жоғары дақылдардың небәрі 260 мың гектарды құрайтынын көрсеткен. Сондықтан облыс әкімінің орынбасары диверсификация өткізіп, едәуір тиімді дақылды егуге көшу қажет екенін айтты.
P.S.
Қалай дегенмен де шаруалардың шатқаяқтаған жағдайын реттеуде құзырлы министрлік пен әкімдік тиісті шараларды дер уақытында қабылдамаса, мыңдаған шаруаның банкротқа ұшырау қаупі ықтималдығы жоғары болып тұр.
Абзал АЛПЫСБАЙҰЛЫ,
Ақмола облысы