Қараусыз қалған Қарақұм

Ел аузында «Қарақұм де­ген­ше, қарағым десей­ші» деген сөз тіркесі осы киелі ме­кенге қарата айтылуы бекер бол­маса керек. Өйткені қыс қыс­тау, жаз жайлауын жағалаған ауыл халқының ризық-несібесі әсте бір кеміген емес. Бағзыдан мал жайын білетін ағайын әлі күн­ге дейін атакәсібінен қол үз­бе­ген. Дастарқанынан құрт-ірім­шігі, айран-шұбаты үзіл­мей­ді. Жерінің құнарлығы малшы қауы­мына бақ болып тұр. 

Дейтұрғанмен, соңғы жыл­да­ры берекелі мекеннің күйі қа­­шып тұрғанға ұқсайды. Тұр­ғы­лықты халқы ауылдың тір­ші­лі­гі тұралап, ажары қаша бас­та­ғанына ашынып жүр. Соның ішінде өркениет көшінен кеш қа­лып, әлі де көмір жағу тауқы­ме­тінен арыла алмай отырған­да­рына наразы.

Көгілдір отынды күтумен күн­дерін өткізіп жүрген дүйім жұрт­тың көксегені бүгін-ертең орын­далатын түрі жоқ. Талай мәр­те құзырлы орындарға қолқа сал­ғанымен нәтижесі болар емес. Ел­ді мекен халқы бізге осы­лай деп мұңын шақты. 

Негізінен, бүгінде Қара­құм ауыл­дық округінің ор­талығы саналатын Абай ауы­лын­да 3 мыңға жуық жан тұрмыс ке­шіп жатыр. Бұрынғы Қарақұм қой совхозының орталығы бол­ған бұл елді мекеннің байырғы ата­кәсібі мал шаруашылығымен ты­ғыз байланысты. Аталмыш ауыл Арал қаласынан 100 ша­қы­рым, ал облыс орталығынан 500 ша­қырым қашықтықта қоныс­танған. 

«Төрт түлігін түлетіп отырған тұр­ғылықты халық ел қатарлы күн кешіп жатыр. Материалдық жағ­дайымыз жақсы, оған шү­кір­шілік етеміз. Тек жергілікті жұрт­­­­шы­лықты алқымнан алып тұр­ған негізгі мәселе көгілдір отын­­ға қатысты болып тұр. Іл­ге­ріде тұрғылықты халық ауыл ше­тіндегі сексеуілді шауып, жан бағу­шы еді. Қазір оны да кесуге заң­мен шектеу қойылды. Ал кө­мірдің бағасы күн санап қым­бат­тап барады. Жергілікті жет­кізу­ші, тасымалдаушылардың ақы­сы аспандап кетті. Соның сал­дарынан бүгінде ауылымызда 1 тонна көмірдің бағасы 35-37 мың аралығында бағаланып тұр. Мә­селен, бір үй ең кемі 5 тонна кө­мір жақты делік, сонда бергісі 175 мың, арғысы 300 мыңға дейін ақша жұмсайды. Оған та­мы­з­ық отынды қосыңыз. Соны­мен қатар қымбатшылық қыс­па­ғы халықтың аудан орта­лы­ғына үдере көшуіне де әкеп соқтырып жатыр. Ауылымыздың іргесі сө­гіліп барады. Сондықтан да құ­зырлы орындар тарапынан ауы­лы­мызды газдандыру мәселесін бір сәтке қаперге алса дейміз. Ел қа­тарлы біздің елді мекен де кө­гілдір отынға қосылса деген ті­ле­гіміз бар», – дейді ауыл тұрғы­ны Абай Әбішев. 

Халықтың пікіріне сәй­кес, негізінен Арал ауда­нын­да 20-ның үстінде ауылдық округ бар екен. Ал осы елді ме­кен­дердің газға қосылғаны сау­сақ­пен санарлық. Соның сал­да­ры­нан, аталмыш ауылдардың ба­сым көпшілігі көгілдір отын­ның игілігін көре алмай жүр.

Сонымен қатар 2013 жылы «Же­з­қазған – Бейнеу» теміржол же­лілері негізінде аталмыш ауыл­ға теміржол қатынасы жол­ға қойылды. Бұған дейін өзге ай­мақтармен жол қатынасы қиын­дық туғызып келген елді ме­кен халқы үшін бұл күтпеген то­сынсый болды. Нәтижесінде, қо­сымша жұмыс көздері ашы­лып, 50-60 адам нәпақасын тауып келеді. Алайда ауыл хал­қы­ның «әттеген-ай» дейтін тұс­та­ры әлі де жетерлік. 

«Ауылымыздан өзге өңір­лер­ге еш қиындықсыз қатынауға мүм­кіндік жасалғанына қуа­ныш­тымыз. Күнара ауыл үстінен «Қызылорда – Павлодар» бағы­тын­да пойыз қатынап тұр. Осы орайда айта кеткен абзал, ха­лық­тың пойызға мініп-түсуі үл­кен қиындық туғызып келеді. Се­бебі станса алдына перрон са­лынбаған, не болмаса қиыр­шық тас төселмеген. Әсіресе, бұл түн мезгілінде, қысқы тайғақ кез­дерде адам өміріне үлкен қауіп туғызуда. Сонымен қатар ауы­лдан 1 шақырым жерде те­мір­жол өткелі бар. Бұрын сол өт­келде 4-5 адам кезекшілікте тұ­ра­тын. Ең бастысы теміржол өткелінен өтетін көліктер мен өріс­тен қайтатын малдардың қауіп­сіздігіне алаңдамайтын едік. Кімнің нұсқауы екенін қай­дам, бертін кезекшілікті қыс­қартып тастады. Қазір жұ­мыс­сыздық есебінен бірнеше адам өткелге кезекшілікке қойы­лады. Оның өзі қауіп­сіз­дік­ті қамтамасыз етіп тұр деп айта алмаймыз. Соның салдарынан, ауыл малдарын пойыз басу фак­тілері жиілеп кетті. Тіпті, малды бақылаусыз жіберуге қорқып отыр­мыз. Құзырлы орындарға бұл жайында сан мәрте айт­қа­нымызбен, бізді қырық сыл­тау­мен шығарып салады. Соған орай аталмыш олқылықты қа­лып­қа келтіруді сұраймыз», – деп ойын толықтырды ауыл тұрғы­ны. 

Тұрғылықты халықтың тағы бір базынасы – мәдениет сала­сы­на қатысты өрбіді. Көпшілікті ауыл­дық клубтың келешегі ой­лан­­тады. Халықтың пікіріне сүйен­сек, ауыл бір клубқа мұқ­таж. Іргесі 1985-жылдары қалан­ған бұрынғы ауылдық клуб ғи­мараты бүгінде құлау қаупінде тұр. Ол жерде мерекелік, мәде­ни-көпшілік іс-шараларды өт­кізу адам өміріне қауіпті. Сәт сайын жамап-жасқап, баға­на­лар­мен тіреп, өлместің күйін ке­шіп келеді екен. Осы жайында тиіс­ті орындарға қаншама рет айт­қанымен, әзірге жаңа ғи­ма­рат салуға асықпай отырғанын ай­тып, ашынады.  

Бір сөзбен айтқанда, құм қой­­­науында төрт түлігін тү­летіп, мамыражай тұрмыс ке­шіп жатқан ауылдағы ағайын­ның бүгінгі жағдайы мәз емес. Әй­теуір жоқтан бар жасап, әу­пі­рім­деп күн кешіп келеді. Ауыл тұр­мысын ой таразысына сала оты­рып, осыны аңғардық.

Ауыл халқы аудан әкімі ауы­лы­мызға арнайы келіп, тыныс-тір­шілігін көзбен көріп, кемші­лік­терді жоюға күш салса деген та­лабын қойып отыр. Өз кезе­гін­де жергілікті әкімдік жазыл­ған жайға орай үн қосар деген үміт басым. 

Ербақыт ЖАЛҒАСБАЙ,

Қызылорда облысы