Ауыл-аймаққа сыйлы отбасында – қазақтың қарапайым зиялы шаңырағында дүниеге келуі соның айғағы. Әкесі Омаш ақсақал бар назарын бала тәрбиесіне аударған, олардың адал да еңбекқор, салауатты әрі саналы өсуіне өмірін арнаған екен. Әрқашанда орнымен ақыл-кеңесін айтып, өрендерінің зерек те ерек жетілуін әкелік парыз санапты. Мұның бәрі болашақ қаламгердің зиялы ғұмыр кешуіне бірден-бір сеп болғаны мәлім.
Жас та болса бас болатынын алғашқы аяқ алысынан-ақ аңғартты. Жасынан алғыр өскен ол алдымен білмекке ұмтылған. Сосын, кейін келе онысын іске асыруға талпынғанын байқар едік. Әрине, студент кездің өзінде кіл бір «сен тұр, мен атайын» қыз-жігіттер тобын бастап, кейін қатардағы оқытушыдан қара шаңырақ – университеттің проректорлығына дейінгі жолдан өту кім-кімге де оңай жүк артпасы анық. Осы меже биігінен қай орта, қай орында болсын абыроймен көріне білген Н.Омашұлы қашанда біліктілігін іскерлікпен ұштастыра алатын. Сондықтан да шығар әр кез сенім күшейген, міндет ұлғайған. Содан өзіне көрсетіліп жататын осындай бар сенім мен жауапкершілікті ынты-шынтысымен атқаруға бел буатын. Ондағысы – қолынан келгенінше ортақ істен аянбау. Ел үмітін үкілеу, шет жұртпен қатардан қалмай, терезесі тең, ауқымы кең байланыстар орнату. Әр істі бастағанда, қалай бітетіні әрі оңай шағылатын жаңғақ еместігі ә дегеннен-ақ аңғарылады. Дегенмен діттегеніне жетпей қоймайтын қағылездігінен де жұмысты ұтқырлықпен ұйымдастыра білген. Уақыт үдесіне сай іскерлік пен ілкімділік арқасында алдағы қандай да күрделі міндетті орындап шығатын.
Осы ретте дара ұстаз, академик, Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Зейнолла Қабдоловтың айтқан мына пікірі ол жайындағы ойды толықтыра түседі: «...Ұстаз деген ардақты атты кіршіксіз таза күйінде алып жүргендердің бірі, бірегейі десе де болады, ол – мына отырған менің Намазалы шәкіртім. Біреулер кресломен көркеюге барады, біреулер креслоны көркейтуге келеді. Шырағым, біз таныған қалпыңда тұр! Әрбір менің ұстаздық тәрбиемді алып, түлеп ұшқан шәкірт – қолымнан шыққан төлтума кітабым іспетті. Мен жазған кітаптардың ішіндегі классикасы – Намазалы Омашұлы!» Бұған алып-қосар жоқ. Ендігісі мұны дамыту ғана секілді.
Тарихтың омыртқасы хроника болса, жүрісінен жаңылмайтын – тек факті. Н.Омашұлының өмірбаянына үңілсеңіз, тым асығып, албыртыққа салынбайтын, тым баяу қатардан да қалмайтын қоңыраулы қоңыр қаламды серік еткен жорға жүрісті байқайсыз. Туа бітті болмысындағы осы бір сабыр мен саф ауадай тазалық өмір жолындағы іздерінде сайрап жатқаны анық.
Өзіндік қолтаңбасы бар Намазалы Омашұлының қарымы мен әр басқан адымы өзінше өрнек. Себебі «асықпай жүріп, анық басатын» табандылығы, алымдылығы жазғандарынан да айқын аңғарылатыны жайдан-жай емес-ті. Тынымсыз ізденістен туған «Толқындағы «тотияйын» атты іргелі монографиясынан, «Қазақ радио журналистикасы: тарихы, тәжірибесі, теориясы», «Белестер», «Жол үстінде – журналист» атты кітаптарымен әрбір ғылыми еңбек, мақала, ой толғаныстарында рухани бірізділіктің біте қайнасып жатқанын аңғару қиын емес.
Н.Омашұлының және бір қыры – журналистиканың теориясына қосқан қомақты үлесі, өз саласының білгір маманы екендігі. Бұл ретте, Н.Омашұлының 200-ден астам ғылыми-публицистикалық мақалалар, оннан аса кітап жазғандығын айтсақ та жеткілікті.
Ғалым зерттеуінің негізгі бағыты – радиотележурналистикасы және журналистика ғылымының мәселелері. Сөз ретінде ғалымның іргелі екі еңбегі аз-кем тоқталуды қажет етеді. «Толқындағы «тотияйын» монографиясы – алғашқы ғылыми ізденістің бірі. Негізінен, Қазақ радиосындағы фельетон жанрының қалыптасуы мен дамуын жете зерттейді. Жалпы, Қазақ радиосында сатиралық хабарлар елуінші жылдардың екінші жартысына қарай пайда болғанын ғылыми дәйектейді. Ал «Қазақ радио журналистикасы: тарихы, тәжірибесі, теориясы» атты оқу құралы – 1917-1941 жылдар аралығындағы Қазақ радио журналистикасының нақтылы тарихын, жинақтаған тәжірибесін, қалыптасқан теориясын сөз ететін көлемді зерттеу. Бұл еңбек ғалымның әлі белгісіз мұрағат құжаттарын, арнаулы әдебиеттер мен әр жылдарда шыққан мерзімді басылымдар жарияланымдарын, үнтаспадағы хабарлар түпнұсқаларын негізге ала отырып, Қазақ радио журналистикасының даму тарихын, алғашқы ширек ғасырлық тәжірибесін, қазақ радио хабарларының жанрлық, пішіндік өзгешеліктерін толыққанды ашып көрсеткендігімен құнды.
Н.Омашұлы Қазақстан журналистикасының өсіп-өркендеуі мен дамуына ұйытқы болған тұлғаның бірі екенін қадап айту ләзім. Өйткені ол 1995 жылдан әмбебап журналистер әзірлейтін республикадағы бірден-бір оқу орны – Журналистика факультетінің деканы ретінде көп еңбек етті. Бұл күнде әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Журналистика факультеті – республикадағы журналистік білім беру жүйесінің ғылыми-әдістемелік орталығы. Заман талабына сай жаңашылдықтың жарқын іздері байқалса, бұл істе, сөз жоқ, ұжым басшының еңбегі зор. Декандық қызметте Н.Омашұлы өзін іскер басшы, білікті ұйымдастырушы және жаңалық жаршысы ретінде көрсете білді. Ол жетекшілік еткен кезде Журналистика факультетінде бұқаралық ақпарат құралдарына қандай журналистер қажет екендігі ескеріле отырып, оқу бағдарламалары түгелдей дерлік жаңартылды.
Бір анығы жоғары оқу орнын ашатын да, жабатын да – СТУДЕНТ! Бұл қағидаттың растығы қазіргі таза бәсекеге құрылған жоғары оқу орындарына абитуриент тарту науқанында айқын байқалып жүр. Соңғы жылдары факультетте «Баспа ісі», «Бұқарамен байланыс» сияқты заман сұранысы тудырған жаңа мамандықтар мен «Халықаралық журналистика», ЮНЕСКО, «БАҚ және жарнама менеджменті» секілді кафедралар ашылды. Сондай-ақ факультеттің материалдық-техникалық базасы соңғы технологиямен жасақталды. Халықаралық байланыс жөнінен Журналистика факультеті университетте алдымен аталады. Оған жоғарыда атап кеткен шетелдердің ірі журналистік білім беру жүйелерімен халықаралық байланыс орнатылғаны дәлел. Н.Омашұлының өзі екі мәрте АҚШ-тың Оклахома мемлекеттік университетіне, сондай-ақ Парижде (Франция) және Монреалда (Канада) өткен ЮНЕСКО-ның Халықаралық конференцияларына барып, ғылыми баяндамалар жасап қайтты. 1996 жылдан құрылған халықаралық ЮНЕСКО ұйымының Орталық Азия мен Қазақстандағы журналистика және коммуникация жөніндегі кафедрада оқытушылар мен студенттер әлемдік деңгейдегі телеарналар хабарларын, Интернет байланысын пайдалана отырып, журналистік зерттеулер және талдаулар жүргізумен айналысады.
Сөз орайы келгенде айта кетейік, Н.Омашұлының талантты жастарға деген қамқорлығы ерекше тоқталуды қажет етеді. Қолынан жазу келетін талай ойлы өренді ғылымға баулып, жолдама берді. Ісіне мығым, білікті шәкіртін жасына қарамай басшылық орынға да қойды. Жалпы, адамның ісіне, талантына қарап бағалауы осы қадамдарынан аңғарылар еді. Жаңа уақыттың техника-технологиясы мен ілім-білімін тел емген жас ғалымға да, оқу орнына да қажет екенін жақсы түсінетін ұстаз кездескен кедергі-қиындыққа қарамай оларға жол ашты. «Ақыл жастан...» деп үлкен сенім білдірді.
Осылайша, «Жанам деген жігітке от беретін, шабам деген жігітке ат беретін» орта – Журналистика факультетінің барлық жағынан толысып, жетіліп, ең бастысы – жаңа уақыттың бар жақсы нышанына қарап бой түзеуіне берік іргетас қаланды. Ендеше мұны Н.Омашұлының қайраткерлік қыры деп қабылдауға толық негіз бар.
Соңғы ширек ғасырдың бедерінде университет бітірген, бүгінде қазақ журналистикасының қара қазанын қайнатып жүрген журналистердің барлығына ұстаз, ақылшы. Талай талантты шәкірттердің тұсауын кесіп, ғылымға деген жігерін жаныды. Және бұқаралық ақпарат құралдарына мыңдаған маман әзірлеуге үлкен үлес қосқан. Байқап қарасақ, аз уақыт, аз көрсеткіш емес. Бүгінгі бүтін бір ұрпақтың өмірі. Қазақтың «Елу жылда – ел жаңа, жүз жылда – қазан» деген нақылы тұрғысынан келсек, сонша мерзім шәкірт тәрбиелеу де мықтылықтың бір мысқал көрінісі. Н.Омашұлының талғамының биіктігі мен талабының күштілігін сезініп өскен шәкірт күні ертең сол деңгейден көрінуге дағдыланатыны бар. Өйткені еңбекке ерте үйренген ұстаздың жалқаулыққа жаны қастығына еш шәкірті шәк келтірмейді. Жөн сөз айтып, жөндем болуға шақыруда қарабайырлықпен емес, қарапайымдылығымен ерек.
2001 жылы Кембридждегі (Англия) Халықаралық биографиялық орталық журналистикадағы, білім берудегі және ғылымдағы ересен зор жетістіктері үшін Н.Омашұлына «Жылдың Халықаралық адамы» атағы мен медалін табыстады. Елдегі бұқаралық ақпарат құралдары мұны қазақ журналистикасы мен ғылымына әлемдік деңгейде берілген жоғары баға деп мәлімдеді. Шындығында солай, ерінің ғана емес, елінің де жеңісі еді.
Намазалы Омашұлы ағамыз еліміздің маңдай алды оқу орындарындағы қызметтері – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Журналистика факультетінің деканы, Тіл және тәрбие жұмысы жөніндегі проректоры және Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің журналистика мәселелерін зерттеу институтының директоры, Журналистика және саясаттану факультетінің деканы сынды жауапкершілігі зор жұмыстарды абыроймен атқарды. Бұрнағы кенжелеп қалған сала – қазақ журналистикасы ғылымын жаңа деңгейге көтерді. Білім ордаларындағы жалпы идеологиялық жұмыстарды қолға алып, студенттерді мамандықпен қатар адамдыққа тәрбиелеу жағына жете көңіл бөлді. Қадап айтқанда, ұлттық өнер – рухани өрісімізді жас өскін, жаңа ұрпақ бойына егу арқылы студенттерді отаншылдыққа баулу мәселесін жолға қойды.
Қаламгер, ғалым, ұстаз Намазалы Омашұлының биылғы жетпіс бес жасқа толған шақтағы еңбек жолы жайлы сыр шерткенде осындай үзік ойларға кенелеріміз кәміл. Оған басты себеп – оның көзіқарақты қауымды бейтарап қалдырмайтын өзіне ғана тән жоғарыдағыдай ерекшеліктерімен есте қалатын қасиетке ие өзгеше өмір өрнегі.
Филология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Жоғары Мектебі Ғылым Академиясының академигі, Қазақстан Журналистика Академиясының академигі, Қазақстан Жазушылар Одағы мен Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі, Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, Қазақстан Республикасы Президентінің бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы сыйлығының лауреаты Намазалы Омашұлы ағаның және биыл ғылыми-педагогикалық қызметіне елу жыл толыпты. Жас ұрпақ үшін өлмейтұғын ісі, өнегелі еңбегі бар салмақты да сарабдал ағамызға алдағы уақытта ғибратты ғұмыр кешсін деген тілек білдіремін! Ақылман аға, ұлағатты ұстаз тұлғасы биіктей берсін!
Болатбек ТӨЛЕПБЕРГЕН,
философия ғылымдарының кандидаты