Буыны қатпаған жеткіншектердің бір-біріне әлімжеттік көрсетіп, тіпті соңы қайғылы оқиғалармен аяқталып жатқаны жан түршіктіреді. Әсіресе, Жамбыл облысы Байзақ ауданындағы былтырғы оқиға дүйім жұртты дүр сілкіндірген болатын. Мектеп әжетханасында көз жұмған 8-сынып оқушысына қатысты қылмыстық істің үкімін сот күні кеше шығарғанымен, ажал құшқан баланың ата-анасы «күдіктілерге жеңіл жаза берілді» деп шырылдауда.
Әлімжеттіктен әжетханада көз жұмды
Әңгіменің әлқиссасын әріден бастасақ, 2024 жылғы 30 сәуірде Құмжота ауылында Ыбырай Алтынсарин атындағы мектептің жоғары сынып оқушылары әжетханаға 8-сынып оқушыларын жинап, өз нұсқауларын орындауды талап еткен. Айтқандарына көндіру үшін оларды кеуде тұсынан жұдырықпен ұрып шыққан. Сол кезде Мирас Мәлік кеудесінің сол жақ бөлігінен алған соққының салдарынан тіл қатпастан көз жұмған.
Бұл оқиғада кінәлары жоқ екенін дәлелдеу мақсатында мектеп әкімшілігі «баланың жүрегі ауырады», «өздігінен талып қалды» деген сынды сан сылтауды алға тартқан. Алайда Мирастың адам қолынан қаза тапқаны тек сыныптастарының «соққы алған соң құлады» деп куәлік еткенінен кейін ғана белгілі болған. Ал күдіктілер қара жамылған отбасы полицияға арыз жазғаннан кейін барып ұсталған.
Мирастың анасы Раушан Құдасованың айтуынша, ұлы 8-сыныпқа өтіп, таңғы ауысымда оқи бастағаннан мектепке барғысы келмеген екен. Кейін белгілі болғаны, жоғары сынып оқушылары үйлеріне апарып жұмыс істетіп, көнбесе ұрып-соққан. Бұл туралы мектеп әкімшілігіне ата-ана сан мәрте ескертсе де, нақты шара қолданылмапты. Соңы қайғылы оқиғамен аяқталып отыр.
Күні кеше Жамбыл облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотында аталған қылмыстық іс қаралып, күдікті ретінде танылған үш мектеп оқушысына сот үкімі шықты.
«Үш сотталушының біреуі ауырлығы орташа санаттағы қылмыс жасаған деп айып тағылғандықтан, оған бір жылға бас бостандығын шектеу жазасы тағайындалды. Екі сотталушыға қатысты 293-баптың 2-бөлігі 1-тармағымен және 106-баптың 3-бөлігімен және де екеуінің біреуіне айдап салушы ретінде 28-баптың 4-бөлімімен қосымша жаза тағайындалды. Түпкілікті 6 жыл 8 айға бас бостандығынан айыру жазасы белгіленді», – деді сотта судья Гүлмира Әлімқұлова.
Бұдан бөлек, қара жамылған отбасыға сотталушылар тарапынан 11 миллион теңге көлемінде моральдық өтемақы төлеу міндеттелді. Осылайша, мектеп қабырғасында жүріп қылмыскер атанған үш оқушыға қатысты нақты сот үкімі шықты. Алайда бұл жазамен марқұм Мирастың жақындары келіспей, аппеляциялық сотқа шағым түсіргелі отыр.
– Тергеу амалдары кезінде күдіктілердің түрмеде отырған бір күні екі күн болып есептеледі. Сонда олар 1 жыл 8 айын отырып қойды деген сөз. Енді сот қылмыскерлерге 6 жыл 8 ай жаза белгілеп отыр. Яғни, баламды өлтірген адамдар 5 жыл отырып шығады деген сөз. Бұл – әділетсіздік. Сондықтан біз Жоғарғы сотқа шағым түсіреміз. Қылмыскерлер әділ жазасын алмай, артқа шегінбейміз, – дейді ұлынан айырылып, қан жұтқан ана Раушан Құдасова.
Ал мектеп қабырғасындағы қазаны аяқасты болған ажал деп жасырған мектеп әкімшілігіне қатысты сот үкімі шыққан жоқ. Бұл бөлектенген іс бойынша қаралады екен.
Міне, осылайша ай-күннің аманында әжетханада көз жұмған жасөспірімге қатысты алғашқы сот үкімі шыққанымен, әлі нүктесі қойылмауда.
Жастардың жұмбақ өлімі
Байзақ ауданында былтыр болған жантүршігерлік оқиғаның тағы бірі – мектеп оқушыларының өзіне-өзі қол салуы еді. 25 қазан күні Түймекент ауылында 15 жастағы жеткіншек көше бойындағы мұнарада асылған күйі табылды. Оның денесін алғаш марқұмның інісі көрген. Ал ертесіне осы көшеде тұратын 16 жастағы оқушы өз қорасынан өлі күйі анықталды. Екі жасөспірім де ауылдағы Ғазиз Байтасов атындағы тірек мектебінде бір сыныпта білім алған. Бала кезінен тайқұлындай тебісіп өскен достардың бірі қаза болғанда, екіншісі оның жаназасына қатысқан. Алайда ертесіне өзі қорасында асылған күйі табылып отыр.
Жалпы, жастардың мұндай жұмбақ өлімі тәртіп сақшыларының өзін састырғаны анық. Себебі екі жасөспірім де ажал алдында сыныптастарына аудиожазба жіберген. Онда марқұмдар өздерін белгісіз бір күштің жетектеп бара жатқанын, содан құтқаруын сұрап жылаған. Тергеу амалдарына байланысты барлық аудиожазба тәркіленіп алынғанымен, бұл тұрғындар арасындағы үрейді үдете түсті. Біреулер балаларды бір адамдар ажалға итермеледі десе, енді екіншілер «бойларын жын байлады» деген болжамдарын жасады. Алайда бұл оқиға да әлі күнге басы ашық күйі тұр.
Мектептегі жаппай улану
Негізі, бұл Байзақ ауданындағы білім саласындағы бірінші былық емес. Алдыңғы жылы аудандағы Н.Киікбаев атындағы мектеп-гимназиясында 33 оқушы мен 2 мұғалім астан уланып, аймақты шулатқан болатын.
«Асханадан ас ішті» делінген 350 баланы үй жағдайында қосымша тексергенде тағы 11-інен улану белгілері анықталған еді. Аталған жағдайға байланысты құқық қорғау органдары қылмыстық іс қозғағанымен, астан уланудың нақты себебі анықталмады. «Балалар тағамды сырттан алып келуі мүмкін» деген байламсыз болжамдар айтылып, соңы мектепті ыстық тамақпен қамтамасыз ететін жеке кәсіпкер де жазасыз қалды. Осылайша, аудандық білім бөлімі мен мектеп басшылығы тәртіптік жазаға тартылуға тиіс болған оқиғаның соңы «буға» айналып кетті.
P.S.
Міне, осы жағдайлардың өзі Байзақ ауданында, түптеп келгенде облыста оқушылар арасындағы тәртіптің ақсап тұрғанын анық аңғартуда. Мектептерде директорлар, психологтар мен инспекторлардың жұмысы кенжелеп тұрғанын көрсетеді. Енді бұл оқиғалардан білім саласына жауаптылар қандай сабақ шығаратыны белгісіз.
Негізі, бұл Байзақ ауданында былтыр немесе алдыңғы жылдан шоғырланған мәселе емес. Білім саласындағы келеңсіздіктер жылдар бойы қатталып, соңы сыздауықтай солқылын сездіруде. Міне, осы жүйені ауданға күні кеше әкімдік қызметке тағайындалған Олжас Баққараев бұза ала ма?
Ол енді уақыт еншісіндегі нәрсе. Әйтеуір, «жабулы қазан жабулы күйі қалып», биыл да «білім саласы» дегенде бармақ тістеп жүрмесек болғаны.
Саятхан САТЫЛҒАН,
Жамбыл облысы