Балаға құйылған инвестиция – елдің кемел келешегіне жасалған жарқын қадам. Білімді, дені сау әрі әлеуметтік тұрғыда қорғалған кейінгі ұрпақ Қазақстанның экономикасын дамытып, қоғамның белсенді және қозғаушы күшіне айналады.
Дәурен Темірбеков, Қаржы вице-министрі: Бағдарлама – бар баланың болашағына кепіл
603
оқылды

Елімізде бұл бағытқа арналған көптеген бағдарлама жолға қойылған. Оның айқын мысалы – «Ұлттық қор – балаларға» жобасы. Аталған бағдарламаның артықшылықтары мен жүзеге асырылу барысы жайлы Қаржы вице-министрі Дәурен Темірбеков «Айқын» газетіне берген сұхбатында баяндап берді.

– Биыл – «Ұлттық қор – бала­ларға» бағдарламасының бастал­ғанына бір жыл. Осы аралықта ауыз толтырып айтарлық қандай жетіс­тіктерге қол жеткізілді?

– Қазір әрбір отбасы баланың дүниеге келген сәтінен бастап ер жет­кенге дейін мемлекеттің қол­дай­тынына сенімді бола алады. Айталық, Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасы жас азаматтардың әл-ауқатын арт­тыруға, сондай-ақ білім алуына жан-жақты жағдай жасап, табысты болуларына бағытталған. Нәти­жесінде, 2024 жылдан бастап жыл­ма-жыл қазақстандық балаларға (18 жасқа толғанға дейін) инвес­тициялық табысты қоса алғанда, Ұлттық қордан қаражат аударылып келеді. Мәселен, былтыр әр бала­ның арнайы есепшотына 100,52 доллар көлемінде алғашқы ауда­рымдар жасалды. 2024 жылы бала­лардың жалпы санынан 304 815 адам 18 жасқа толып, оларға жалпы сомасы 30,6 млн доллар көлемінде ақша берілді. 2025 жылдың бірінші қаңтарында жоба қатысушыларына 5 316,7 мың доллар төленді. Мәсе­лен, тұрғын үй жағдайын жақсар­туға 2 964 мың доллар бағытталды. Шамамен осымен бірдей мөлшер­дегі (2 352,7 мың доллар) соманы жастар білім алуға жұмсады. Биыл осы жоба шеңберінде 6,9 млн адам қамтылмақ, оның ішінде 324 430 адам 18 жасқа толады. 

– Бұл жобаны қолға алудағы басты мақсат-міндеттерге тоқтала кетсеңіз.

– Мемлекет басшысы «Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам» атты Қазақстан халқына Жолдауы аясында «Ұлттық қор – балаларға» бастамасын көтерген еді. Бұл Әділетті Қазақстанды құрудың іргелі идеясы болып саналады. Осыған сәйкес, ұлттық байлықты халықтың арасында әділ бөлу көзделгені баршаға аян. Осы бастаманың аясында «Ұлттық қор – балаларға» заңы қабылданды. Нәтижесінде, Ұлттық қорды қа­лыпт­астырудың негізгі мақсатына – еліміздің жастары бастапқы ка­пи­тал ретінде пайдалана алатын­дай өскелең ұрпақ үшін жинақ­тарды қалыптастыруға жол ашыл­ды. Бұл жастардың әлеуметтік жағ­дайын жақсартуға ықпал етеді, сондай-ақ білім беру саласын дамытуға және өмір сүру сапасын жақсартуға ин­вес­тициялар түрінде ұлттық эко­номика үшін мульти­пликативті әсері жоғары.

– Бағдарламаны іске асыру барысындағы бастапқы кезеңде қан­дай да бір қиындықтар кездесті ме?

– Бағдарламаны әзірлеу кезінде негізгі қиындық осы уақытқа дейін мемлекеттік деректер базасында азаматтыққа (азаматтықты алу мен оның аяқталған күні) қатысты ақпараттың жоқтығымен байла­нысты болды. Мүдделі министр­ліктермен бірлесіп, Қазақстан Республикасының аумағы мен одан тыс жерлерде де кәмелет жасқа толмағандардың азамат­тығын белгілеу бойынша орасан зор жұмыс атқарылды. Бағдарлама жаңа болғандықтан және қаты­сушы­лардың тізімін әзірлеу кезінде келеңсіздіктер (азаматтықпен байланысты сәйкессіздіктер – ред.) болуы мүмкін екенін ескеріп, жыл сайын осы тізім қайта тексе­ріле­ді. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы азаматтығынан айырылған немесе азаматтықтан шыққандар алынып тасталады. Сондай-ақ бұрын есепке алынбаған қатысушы не болмаса алушы болуға құқығы бар немесе құқығы болғандар тізімге қосылды.

– Қазір бағдарламаға қанша қазақстандық бала қатысып жатыр?

– Жыл сайын БЖЗҚ «Жеке тұлғалар» мемлекеттік дерекқоры­нан алынған мәліметтер негізінде «Ұлттық қор – балаларға» бағдар­ламасына қатысушылардың тізімі жасақталады. Олар тек Қазақстан азаматтары болып саналады. Ал 2025 жылы бағдарламаға 6 921 035 бала қатысады.

– Ал биыл шоттарға аударыла­тын соманың мөлшері қандай болмақ?

– Осы жылы жалпы сома 888,8 млн долларға жетті. Жан басына шақ­қанда әр балаға 129,38 дол­лардан келеді. Әр балаға аударыл­ған ақшада мақсатты талаптар сомасы бойынша да түзетулер ес­керілген: Қазақстан Республика­сының азаматтығынан айырылған, есепті жылы Қазақстан Респуб­лика­сының азаматтығынан шық­қан, бұрын есепке алынбаған, мақ­сатты талаптардың қатысу­шысы болуға құқығы бар, бұрын есеп­ке алынған, нысаналы талап­тар­дың қатысушысы болуға құқы­ғы жоқ. Бұдан басқа, 2024 жылғы нысаналы талаптар бойынша ин­вес­тициялық кіріс көлемі де ауда­рылды. Бағдарламаға екі жылдан бері қатысып келе жатқан бала­лардың (инвестициялық кірісті қоса алғанда – ред.) жинағындағы жалпы сома 232,94 долларға ұл­ғайды. 

– Бүгінде қанша өтінім орын­далды және олардың ішінде білім алу мен тұрғын үй жағдайын жақсартуға қанша сома бағытталды?

– 2025 жылдың 1 қаңтарындағы жағ­дай бойынша тұрғын үй мәсе­лесін реттеуге және оқудың ақысын төлеуге жалпы сомасы 5 316,7 мың доллар сомасына 53 001 өтінім қанағаттандырылды. Мәселен, тұрғын үй жағдайын жақсарту 29 542 өтінім жолданып, 2 964,0 мың доллар төленді. Білім беру бо­йынша 23 459 өтінім жіберіліп, 2 352,7 мың доллары аударылды.

– Жинақтағы қаражатты алудың жолын толығырақ түсіндіріп бер­сеңіз?

– 18 жасқа толғаннан кейін нысаналы жинақтау төлемдерін алушы уәкілетті операторлар – «От­басы банкі» АҚ және «Қазақ­стан Халық банкі» АҚ шот ашуға тиіс. Мұны enpf-otbasy.kz платфор­масында немесе Halyk қосымшасы арқылы жасауға болады. Сондай-ақ интернетте БЖЗҚ мен «Отбасы банкі» АҚ-ның видео нұсқау­лықтарын таба аласыз. Әрмен қарай қаражатты қандай мақсатта пайдаланатынын таңдау қажет. Айталық, тұрғын үй жағдайларын жақсарту үшін жылжымайтын мүлік сатып алуға, ипотекалық тұр­ғын үй қарызын алу үшін бастапқы жарнаны төлеуге, тұрғын үй құры­лыс жинағындағы салымды толық­тыруға, ипотекалық тұрғын үй қа­ры­зы бойынша берешекті ішінара немесе толық өтеуге, Ислам банкі­нің қаржыландыру шеңберінде тұрғын үй сатып алуға, сатып алу құ­қы­ғымен тұрғын үйді ұзақмер­зімді жалдау шарттары бойынша ақы төлеуге, жеке тұрғын үй салуға жұмсауға болады. 

Сонымен қатар бұл қаражатты Қазақстан Республикасында неме­се шетелде білім алу үшін оқу ақы­сын төлеуге, білім беру бағы­тын­дағы жинақ шотын толықтыруға, білім беру жинақтаушы сақтандыру ке­лісім­шарты бойынша сақтан­дыру сыйақысы (сақтандыру жар­насы) түрінде төлеуге, білім беру кредиті бойынша берешекті ішін­ара немесе толық өтеуге қолдануға болады.

– Алдағы бірнеше жылда бағ­дарламаға қандай да бір өзгерістер енгізу жоспарда бар ма?

– Бүгінде бағдарламаға өзге­рістер енгізуге қатысты мәселелер қарастырылып отырған жоқ.

– «Ұлттық қор – балаларға» жо­басы бойынша алаяқтық жағдайлар тіркелді ме?

– Аталған бағдарламаның тө­лем­деріне тікелей қатысты алаяқ­тық әрекеттер тіркелген жоқ неме­се бізге әлі белгісіз. Бірақ 2024 жыл­дың басында алаяқтық әре­кетке талпыну көріністері болды. Бұл түрлі жалған сайт құру, содан кейін мессенджерлер мен әлеу­меттік желілерде барлық төлем, өтемақылар, «Ұлттық қор – бала­ларға» бағдарламасы бойынша төлемдер алып, көмек көрсетуге қа­тысты. Осы әрекеттердің бар­лығы іс жүзінде банк шоттарынан, депозиттерден ақша ұрлау мақса­тында азаматтардың жеке дерек­терін иемденуге немесе кейіннен ақша қаражатын алып қою арқылы оларға несие рәсімдеу мақсатын көздегені анықталды.

– Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан

Кәмила ДҮЙСЕН