Соның ішінде көшенің ең танымал тұрғыны, мемлекет және қоғам қайраткері – Дінмұхамед Қонаев. Бүгінде бұл көше туристер мен қала тұрғындары арнайы іздеп келетін тарихи орындардың біріне айналған. Таяуда біз де әйгілі тұлғалар мекен еткен көшеге арнайы барып, Қонаевтың өнегелі ғұмырынан сыр шертетін тарихи жәдігерлермен танысып қайттық.
Алғашқы бағытымыз – Д.Қонаев музейі. Ғимарат аса биік болмаса да, есіктегі жазба музейдің дәл осы көне көшеде орналасқанынан хабар береді. Ішке кірген бойда музей қызметшілерінен кіру билетін сатып алып, ақырын бірінші қабатта орналасқан жәдігерлерге үңілдік. Сол сәтте бізді жылы жүзбен қарсы алған музей жетекшісі Елена Иватқызы бірінші қабатта орналасқан жәдігерлер мен қабырғада ілінген деректерді таныстырды.
– Қазіргі уақытта Алматыда Дінмұхамед Қонаевқа арналған екі музейіміз бар. Оның алғашқысы біз тұрған музей болса, екіншісі – өмірінің соңғы жылдарында тұрған пәтері. Мұнда Д.Қонаевтың балалық шағы, отбасылық өмірі, мемлекеттік қызметі мен дипломатиялық жұмыстары туралы естеліктер сақталған. Ал пәтерінен оның қалай өмір сүргенін көруге болады. Музей ұжымы Д.Қонаевтың қоғамның дамуы үшін атқарған еңбегін халыққа насихаттап отыр. Бірінші музей Д.Қонаевтың 90 жылдығына орай 2002 жылы ашылса, пәтер 2012 жылдан бастап келушілерді қабылдайды. Қазақстанда Димаш атамызға қатысты материалдық деректерді, соның ішінде кезінде қолданған заттары мен құжаттардың ең маңыздысын осы музейден көруге мүмкіндік бар. 2024 жыл – музей үшін табысты жыл болды. Ақылы және ақысыз түрде 2023 жылғы кірісіміз 17 млн болса, 2024 жылы 20 млн-ға жетті, – деп бастады әңгімесін Елена Иватқызы.
Музей қорында 8 мыңнан астам жәдігер бар
Музейдің әр қабатында арнайы сенсорлық панельдер (тач панель) орналасқан. Технологиялық құрылғы келушілерге үш тілде қызмет көрсетеді. Биыл құрылғыға төртінші тіл – қытай тілі енгізіліпті. Елена ханым мұның себебін кейінгі жылдары Қытай мемлекетінен келетін туристердің артуымен байланыстырды. Сондай-ақ екі қабаттан тұратын музейдің бірінші қабатында арнайы жеделсаты жұмыс істейді. Себебі музейді тамашалау үшін мұнда мүмкіндігі шектеулі азаматтар да келеді.
– Бірінші қабатта Д.Қонаевтың кітаптары мен өмірбаяны ғана емес, оның басшылық қызметі тұсында Қазақстанның қандай деңгейде дамығаны, ел экономикасының ахуалы туралы біршама деректер көрініс тапқан. Димаш атамыз 45 жыл басшылық қызметте болды. Оның 25 жылында Қазақстанды басқарса, 20 жыл саяси бюроның мүшесі қызметін атқарды. Музейге кірген бетте тарихи тұлға туралы кітаптар орналасқан. Мұнда Қазақстан жазушылары мен замандастары жазған туындылар сақталған, – деді ол.
Бүгінде музей қорында 8 мыңнан астам жәдігер бар. Әсіресе, халықтың сүйіктісіне айналған тұлғаның мемлекеттік қызметтегі жетістіктері, әлем елдерімен дипломатиялық байланысы және жеке қызығушылықтары туралы қызықты деректерден хабар беретін құнды жәдігерлер қоры музейдің екінші қабатында орналасқан. Біз де тарихи оқиғалардың куәсіне айналған ыстық естеліктерді өз көзімізбен көру үшін екінші қабатқа қарай көтерілдік.
Музейдің екінші қабатында көзге ерекше түсетіні – Д.Қонаевтың жеке кабинетіндегі жұмыс үстелі. Осыған дейін бұл үстел Үкімет үйінде, яғни қазіргі Қазақстан–Британ техникалық университетінде (ҚБТУ) орналасқан еді. Музей жетекшісінің сөзінше, 2001 жылы Қонаевтың туыстары мен замандастары үстелді музейге алдырады. Жұмыс үстелінің төргі жағында Қонаевтың сыртқы келбеті бейнеленген мүсін орналасқан. Алайда келушілер үшін мүсінді фото-видеоға таспалауға тыйым салынған.
– Жұмыс үстелі орналасқан залда Д.Қонаевтың қолымен жазған өмірбаяны, жұмысқа орналасқаны туралы хаттар мен бұйрықтар сақталған. Біз бұл құжаттың барлығын Президент архивінен алдырдық. Музейде өз орнын тапқан жәдігерлерді жинауға оның туған-туыстары көмек көрсетті. Диар Асқарұлы 2012 жылы Д.Қонаевтың пәтерін музейге табыстады. Сондықтан біз Диар Асқарұлына алғысымызды айтқымыз келеді,– деді Е. Иватқызы.
Елена Иватқызы Қонаевтың есте сақтау қабілеті жоғары болғанын, оның бір дәлелі, қызметте де, өмірде де таныс болған жандарды жатқа білетін қасиеті бар екенін атап өтті. Д.Қонаев мұқтаж жандарға үй алып беріп, тіпті жұмысқа орналасуына атсалысқан. Музей жетекшісі Д.Қонаевтың шапағатын көрген жандардың бірін жұмыс барысында кезіктіргенін айтып, қоғам қайраткерінің адамгершілік қасиеттерін айқындайтын оқиғасын бөлісті.
– Мен жұмыс барысында мынадай бір қызық оқиғаға тап болдым. Бірде музейге үлкен жастағы кісі келді. Ол Қонаевтың жұмыс үстелін ұстап тұрып, Димаш атамыздың суретіне қарап тұр екен. Сол көріністі көрген бетте мен қасына барып амандастым. Ол кісі өз сөзінде кезінде Дінмұхамед атамызбен таныс болғанын айтады. Өзінің сөзінше, сонау жылдары Алматыға оқуға түсу мақсатында келген, бірақ өкінішке қарай оқуға түсе алмаған. Сол кездері Төлебаев көшесімен өтіп бара жатқан бойда Қонаевпен кездеседі. Қолын беріп амандасқан соң Дінмұхамед ата оның шабаданмен қайда жол тартқанын сұрайды. Ол оқуға түсе алмай, ауылға қайтуға тиіс екенін, бірақ білім алғысы келетінін айтып ішіндегісін ақтарады. Д.Қонаев оның бірінші мәселесін шешіп беретінін айтып, нәтижесінде қалаға жаңадан келген студентті жатақханаға орналастырады. Димаш атамызды халық неліктен жақсы көреді, білесіз бе? Себебі ол – халықтың арасында болған адам, – деді музей жетекшісі.
«Біз 50 жыл, 6 ай, 2 күн бірге өмір сүрдік»
Д.Қонаевтың жұмыс кабинетінен шыққан соң қабырғада ілініп тұрған асатаяққа назарымыз ауды. З.Шәріпқызы қайтыс болғаннан кейін Д.Қонаев асатаяғының сабына әйелінің қайтыс болған күнін жазып қойған. Асатаяқтың жанында Д.Қонаев мен жарының қол ұстасып түскен естелік суреті бейнеленген. Бір қызығы, мұны көрген жастар тап солай суретті қайталап, стендтің алдында қол ұстасып суретке түседі. Мұндай әдемі көрініске Елена Иватқызы да бірнеше мәрте куә болғанын айтады.
– Расында Зухра Шәріпқызы екеуінің арасындағы махаббат ерекше болған. Екеуі қол ұстасып түскен мына бір стендті тамашалауға келген келушілер, әсіресе жастар тап солай суретке түсіп жатады. Келешекте мен осы бір үрдісті дәстүрге айналдырғым келеді. Д.Қонаев өзінің кітабында жарына қатысты мынадай естелік қалдырады: «Маған Зухра Шәріпқызы ең жақын, ең қимас дос еді. Біз 50 жыл, 6 ай, 2 күн бірге өмір сүрдік. Ол – қайта айналып келмейтін, маңдайға бір-ақ рет жазылатын бақыт» дейді, – деді Е.Иватқызы.
Әдетте, музейдің көбінде бөлме ішіндегі арнайы температураны сақтау мақсатында түрлі әдіс-тәсілдер қолданылады. Себебі мұнда әртүрлі материалдардан жасалған жәдігерлердің сыртқы көрінісі бұзылмай, өз қалпын сақтауға тиіс. Осы ретте жәдіргерлерді күтіп ұстау, апта сайын жүргізілетін санитарлық іс-шаралар турасында музей жетекшісінен сұрап көрдік.
– Музейіміз аптасына алты күн жұмыс істейді. Дүйсенбі – санитарлық күн. Ғылыми қызметкерлер жәдігерлерге тазалық жұмысын жүргізеді. Біз экспонаттарды өзіміз тазалаймыз, тарихи жәдігерлерге ешкімді жақындатпауға тырысамыз. Сондай-ақ музейде орналасқан жәдігерлердің сақталуын бақылайтын күзет жұмыс істейді. Музейде арнайы құрылғы бар. Біз бұл құрылғы арқылы бөлменің температурасын бақылап отырамыз. Құрылғының бірі төменде, екіншісі жоғарғы қабатта орналасқан. Алайда біз бөлмедегі ауа температурасын жиі өзгертуге тырыспаймыз, себебі музейде ауа температурасы бірқалыпты, – деді ол.
Тарих сахнасында есімі дүркіреп тұрған тұлғаның парасатты ғұмыры мен қызметі музей арқылы келушілерге дәріптеліп, қоғамда насихаттау ісі жүргізілгенімен, әлі күнге дейін толықтыруды, қайта жаңғыртуды талап ететін жұмыстар бар. Мәселен, Елена ханымның айтуынша, Д.Қонаев 17 рет шетелге шыққан. Алайда дәл сол сапардағы ауыс-түйістер, талқыланған мәселелер әлі күнге дейін көптің санасына жете қоймады.
– Әрине, болашақта мұражайдың ауқымын кеңейту қажет. Бұл тұста алдағы уақытта ғылыми орталық ашсақ деген ұсынысымыз бар. Димаш атамыз 17 рет шетелге шықса, біз көпке беймәлім сол сапарлары туралы архивтердегі деректермен жұмыс істегіміз келеді. Қонаевтың шетелдегі сапарлары қалай өтті, кездескен тұлғалармен не жөнінде талқылады? Әлі күнге дейін бізге толыққанды жетпеген осындай тың тақырыптарды зерттеп көргіміз келеді. Дегенмен музей қазірдің өзінде қолдан келген іс-шараның барлығын ұйымдастырып отыр. Өкінішке қарай, кейбір қала тұрғындары Алматыда жылдар бойы тұрса да, шаһарда мұндай музей барын біле бермейді, – деп сөзін қорытындылады музей жетекшісі Е.Иватқызы.
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ,
Алматы қаласы