Жалған сөздің жазасы ауыр

Жыл басынан бері құрылымдық мекеме­лер­дің жеке пошталарына мұндай бес жазба түсіп, құқық саласы мамандарын тік тұрғызды. Абырой болғанда бұл хабарламалардың бірде-біреуі дәлелін таппады. Десе де, бұл тұрғындар мен тәртіп сақшыларын әбігерге салып қана қоймай, қазынаға қомақты шығын келтіруде. Сонда мұндайда қайтпек керек? «Телефон бұзақылары» Таразды неге төңіректеп кетті? Жалған хабарлама таратушылар неге құрықталмай отыр?

Өткен сенбіде әлеуметтік жел­і­лерде қаладағы ең ірі сауда, ойын-сауық орталығы MART-та жарылғыш зат қойылғаны туралы хабар тарады. Құқық са­ласы қызметкерлерінің жедел әрекет етуінің нәтижесінде сауда орталығынан екі мыңға жуық адам эвакуацияланды. Оқиға орнына Жамбыл облысы бо­йынша Полиция департамен­ті, Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Төтенше жағдайлар департа­мен­ті­нің қызметкерлері, ар­найы жедел әрекет ету жасағы, жедел-тергеу тобы және кино­логтар ке­л­іп, сауда орталығы­ның ғима­ра­тын қуыс-қуысына дейін тін­тіп шықты. Абырой болғанда, бомба қойылғаны туралы ақпар­ат жалған болып, сауда орталы­ғы қалыпты өмірі­не қайта орал­ды. Алайда тәртіп сақшылары тек­сер­іп шыққан 2 сағат ішінде жұрт жүре­гін шү­берек­ке түйіп, үреймен отыр­ғаны анық. 

Бұл оқиғаға дейін бір жеті бұрын полицияның «102» жедел желісіне Тараз қаласындағы екі колледжге жарылғыш заттар қой­ылғаны туралы да хабарлама түсті. Мұнда да оқытушылар мен студенттер қауіпсіз жерге шығар­ылып, оқу орнын маман­дар толықтай тексерді. Жарыл­ғыш зат туралы хабарлама жал­ған болып шықты. 

Қаңтар айының аяғында да тараздықтар «телефон террорис­терінің» шабуылына ұшырады. Бұл жолы «Мыңбұлақ» шағын­ауданында орналасқан «Айрыл­мас» сауда орталығына жарыл­ғыш зат қойылғаны туралы ақ­парат тарады. Кейіннен белгі­лі болғаны Мәскеу қаласынан Ішкі істер министрлігінің элек­тр­ондық поштасына кәсіпкерлік нысанға бомба қойылғаны туралы хабарлама жіберілген екен. Бұл жолы да жар­ыл­ғыш зат қойылғаны туралы ақпар шындыққа жанаспады. 

Облыстық Полиция депар­та­менті мамандарының айтуын­ша, бұл биылға келіп отырған бесінші хабарлама екен. Небәрі 2 айдың ішінде жамбылдықтар бес мәрте «телефон террорис­терінің» алдауына ұрын­ып отыр. Ал ең сорақысы, жал­ған ша­қыртулардың дені шет мемле­кет­терден түсетін көрі­неді. Тағы бір қорқын­ыштысы, хабар­ламалардың мәтінінде адамзат баласына деген өшпен­ділік, жауыздық пен қанқұмар­лық белгілері байқалады. Мұны MART ойын-сауық орталығына бомба қойылғаны туралы хабар­ламадан аңғардық. Мәтінде «Сауда үйіне 3 келі тро­тил қой­дым. Эвакуацияға 1 са­ғат уақыт­тарың бар. Сендер ір­іп-шіріген адамсыңдар. Бұл жолы кешірім болмайды. Бар­лықтарыңның миларыңды ша­шып жіберемін»  деген жан­түр­шігерлік сөздер жазылған. 

Бір қарағанда бұл өмірге өк­пелі, денсаулығында психи­калық ауытқуы бар адамның немесе әрекетін ойын көріп отыр­ған баланың тірлігіндей көрінді. Әсіресе, кішкентай ба­ла­ның ісі болу ықтималдығы жо­ғары секілді. Өйткені қолы-м­ызға түскен хаттың көшірмесі­нен аңғарғанымыз, мәтінде грам­матикалық қате көп. Сон­дай-ақ жазу тілі де мектеп жас­ындағы жеткіншектің мәнеріне сай келеді.

Жалпы, облыста оқушы­лардың «ойнаймын» деп от бас­қан жағдайлары бұған дейін де болған. Мәселен, алдыңғы жылы тараздық 2 оқушы 10 млн теңге төленбесе, мектепті жар­ып жіберетінін мәлімдеген еді. Жамбыл облысы Полиция деп­артаментінің экстремизмге қар­сы іс-қимыл басқармасының және Тараз қалалық Полиция деп­артаментінің экстремизмге қарсы іс-қимыл бөлімі қыз­мет­керлері жедел әрекет етіп, жал­ған ақпарат берген оқу­шылар 8-сыныпта білім ала­тынын анықтаған болатын. Нәтижесін­де, оқушылардың ата-аналары жауапкершілікке тартылып, 17 млн теңге айыппұл төлеуге міндеттелген.

Жарылғыш зат қойылғаны туралы хабар таратушылардың денсаулығында психикалық ауытқуы болуы мүмкін деуіміз­дің де дәлелі бар. Атап айтсақ, өткен жылдың басында Меркі аудандық Полиция бөліміне Жамбыл облыстық наркология­лық диспансерінде жарылғыш құрылғының орнатылғаны ту­ра­лы қоңырау келіп түскен. Экс­тремизмге қарсы іс-қимыл бөлінісінің қызметкерлері жүр­гіз­ген жедел-іздестіру іс-ша­ра­ларының нәтижесінде осы аудан­ның 20 жастағы тұрғыны ұсталып, есірткіге мас күйде қоң­ырау шалғанын мойындады. Ол 2023 жылы жоғарыда аталған ме­кемеде мәжбүрлі түрде ста­цио­нарлық емдеуден өткен.

Өткен жылдардың бедеріне көз салсақ, мұндай жағдай өте көп. Мәселен, 2022 жылы Тараз қаласындағы Жамбыл поли­тех­никалық жоғары колледжінің ғимараттарына жарылғыш зат қой­ылғаны туралы екі күн қа­тары­нан хабар түскен. Сонымен қатар Шу ауданында мектеп мұғалімі ашық сабағын өткізбеу үшін «білім ордасында бомба бар» деп жұрттың жағасын ұс­татты. Жамбыл ауданына қар­асты Гродеково ауылында да белгісіз адам білім ордасына жар­ылғыш зат қойылғаны тура­лы жалған ақпарат таратқан. Сондай-ақ «телефон террорис­тері» Меркі шипажайын да жар­мақшы болды. Тараз қалалық ПБ-ның Жедел бақылау орта­лы­ғына белгісіз адам 33 жастағы тұрғын Меркі шипажайына сөм­кесіне жарылғыш зат салып апара жатқанын хабарлаған. Алайда күдіктіні құрықтағанда бұл есіркіге еліткен адамның әзілі болып шықты.  

Бұл біз білетін деректер ғана. Ал арнайы қызметтердің елді үрейлендірмеу үшін жария етпе­гендері қанша екені өздеріне ғана мәлім.

Жоғарыда аталған дерек­тердің барлығы жалған болғаны­на қарамастан, одан зардап шек­­кендердің қарасы қалың. Олай дейтініміз, мұндай іспет­тегі хабарлама келіп түскен кез­де адамдардың өмірі мен қау­іпсіздігін сақтауға арналған барлық қызметтер дабыл бой­ын­ша іске кіріседі. Олардың қа­тарында полиция, төтенше жағдайлар, жедел жәрдем қыз­меті, кинологтар және басқа да арнаулы қызметтер бар.  «Теле­фон террористерінің» кесірінен ғи­марат­тардан адамдар эва­куация­­ланып қана қоймай, жұмысын еш тоқтатуға болмай­тын меке­ме­лердегі жұмыс про­цесі үзіледі. Ал бұл мемлекетке келіп жатқан миллиондаған шығын. 

Көп жағдайда «телефон терр­ор­ис­тері» жалған сөздің жазасы ауыр екенін түсінбейтін секілді. Мәселен, елімізде лаң­кестік акті туралы жалған хабар­лама таратқан адам Қазақстан Рес­публикасы Қылмыстық кодек­сінің 273-бабы бойынша 5 мың ай­лық есептік көрсеткіш мөл­шер­інде айыппұл арқалап, сон­дай-ақ 5 жылға дейін бостан-дық­ты шектеу немесе бас бос­тан­ды­ғынан айыру жазасына кесіледі. Ал егер жалған хабарла­маларды жіберуші азамат қыл­мыстық жауапкершілік жасына жетпеген жағдайда оның ата-анасына балаларды тәрбиелеу шара­ларын қабылдамағаны үшін әкімшілік жауапкершілік қарастырылған. Сонымен қатар сот шешімімен жалған шақырту салдарынан объектінің иесіне немесе мемлекетке келтірілген залалды өтеу туралы қылмыс­керге талап-арыз қойылады. 

Бұл тұрғыдан келгенде тәр­тіп сақшылары мұндай «әзіл­қойларды» аяп та жатпаған се­кілді. Мәселен, республика бой­ынша 2024 жылы ішкі істер органдары әртүрлі нысанда жарылғыш құрылғылар орна­тыл­ғаны туралы көрінеу жалған хабарламалар бойынша 247 қыл­мыстық іс тіркеген. «Жалған терроризм» фактісі бойынша 48 күдікті ұсталса, оның 15-і кә­мел­етке толмағаны анықталған. Қазір қылмыстық жауапкерші­лікке 13 адам, оның ішінде бір жас­өспірім тартылған. Балалар­ды тәрбиелеу шараларын қа­был­дамағаны үшін 6 ата-анаға шара қолданылған.

Ал Жамбыл облысында 2024 жылы 7 жалған хабарлама түссе, оның біреуі ғана ашылып сотқа жолданған. Ол азамат биыл 11 ақпанда Тараз қалалық №2 сотында терроризм актісі туралы көрiнеу жалған хабар­лағаны үшін 2 жылға сотталды. Үкімге сәйкес, сотталған тұлға өт­кен жылдың 1 қарашасында Beeline байланыс орталығына хабарла­сып, тарифтік жоспары­на ақша бірлігі негізсіз алын­ғанына ашу­лан­ып, Тараз қала­сында орна­лас­қан орталыққа жарылғыш зат қойғанын және түнгі 00:00-де жарылатынын хабарлаған. 

Ат­алған орынға Жамбыл облысы­ның құзырлы органдары барып, жарылғыш заттың жоқ екенін анықтаған. Осылайша, сот отырысында жал­ған ха­барлау­шының кінәсі дәлелденіп, 2 жылға бас бостан­дығынан айыру жазасы тағай­ын­далды. Сонымен қатар мем­лекеттік органдардың тұрақты жұмысына кедергі келтіргені үшін соттал­ғаннан айыппұл түр­ін­дегі өтемді мемлекетке өн­діру міндеттелді.

Әрине, байыбына бармай жатып байбалам салудан аулақ­пыз. Алайда Жамбыл облысында өткен жылы тіркелген 7 жалған хабарлама тарату қылмысының тек біреуі ашылуы ойлан­дырмай қоймайды. Сондай-ақ биылғы жылдың небәрі екі ай­ында 5 жалған хабарлама түсуі «теле­фон террористерінің» бас­ын­­ған­дығын көрсетіп тұр. 

Осы ретте Эзоптың «Қас­қыр!» деп айқайлаған бала» атты тәмсіл ертегісі еске оралып тұр. Ауылдас­тарына қойға қасқыр шапқаны туралы өтірік айтып, бірнеше мәрте дүрліктірген ба­ланың шын мәнінде қасқыр шап­қанда жан­ұш­ыра шақырған даусына ауыл­дастары мән бер­мей қояды емес пе?! Сол се­кіл­ді келесі жалған ха­барламаны әдет­­тегінің бірі рет­інде қабыл­дап, оның аяғы орны толмас қай­ғыға ұласып жүрмесін...

Саятхан САТЫЛҒАН,

Жамбыл облысы