Көшеттің көптігі емес, көктігі керек

Соңғы жылдары тіпті түрлі жобалар жанданып, қалалар мен ауыл-аймақтарды көріктендіріп, тал-дарақтарды отырғызуға қазынадан қыруар қаржы қаралуда. Алайда бюджеттен миллиондаған теңге бөлінгенімен, отырғызылған жас өскіндердің өспей қалуы жанға батып тұр. 

Иә, қазір көшеттің көптігі емес, көк­тігі керек. Мәселен, Жамбыл облысында «2021-2025 жылдары ормандарды молық­тыру және молайту туралы» кешенді жос­парға сәйкес, 140,8 миллион дана ағаш көшетін отырғызу көзделген. Облыс әкім­дігінің Табиғи ресурстар және таби­ғат­ты пайдалануды реттеу басқармасының Орман шаруашылығы және жануарлар дү­ниесін қорғау бөлімінің бас маманы Гүл­мира Жабағиеваның айтуынша, ор­ман қорын молайту мен қауіпсіздігін қам­тамасыз ету 15 орман шаруашылығы ме­кемесіне бекітіліп берілген екен. 

– Бүгінде Жамбыл облысындағы мем­ле­кеттік орман қорының жалпы көлемі 4 млн 425 мың гектар болса, оның орман ағаш­тары көмкерген жерлері 2 млн 313 мың гектарды құрайды. Орман қоры жері об­­лыс аумағының 30,8 пайызын алып жа­тыр. Жыл сайын мемлекеттік орман қо­ры аумағындағы 5 000 гектарға жуық жер­ге орман ағаштары көшеттен және тұ­қымынан егіліп келеді. 

Мемлекет басшысының «Жаңа жағ­дай­дағы Қазақстан: іс қимыл кезеңі» атты Қа­з­ақстан халқына Жолдауына сәйкес, рес­публика бойынша отырғызылатын 2 млрд ағаштың 140 млн түбі 2021-2025 жыл­дары Жамбыл облысының мемле­кет­тік орман қорына егілуге тиіс болған. Тап­сырманы орындау мақсатында соңғы төрт жылда 94,7 млн түп ағаш егілді. Ал биыл 16,1 млн көшет отырғызу көзделуде.

Еліміздің аумағын жасыл баққа ай­нал­дыруға бағытталған кешенді шара 2021 жылдан бері өз тиімділігін көрсетуіне бай­ланысты жоспар 2027 жылға дейін ұзар­тылды. Бұл өз кезегінде орман қорын мо­лықтыру жұмыстарының дер кезінде жә­не ауа райының қолайлы уақытында, ор­ман екпелерін отырғызу жұмыстары­ның сапалы орындалуына мүмкіндік бе­ре­ді, – дейді Гүлмира Рысқадырқызы.

Бұдан бөлек, жыл соңына дейін «Таза Қа­зақстан» экологиялық акциясы аясын­да қосымша 200 мыңға жуық көшет отыр­ғы­зылады деп күтіліп отыр екен. 

Әрине, бұл – жанға жылу беретін ақ­пар. Алайда аталған көшеттердің қаншасы өніп, қаншасы қурап кетіп жатқаны бел­гі­сіз. Себебі өңірдің ауа райына байла­ныс­ты егілген жас өскіннің 60 пайызы өніп шықса, «қанағаттанарлық» деген ба­ға бері­леді екен. Ал қалған 40 пайызға кеткен ақ­шаның есебін шығарып жатқан ешкім жоқ. Желге ұшты, құмға кетті. Жылы жа­былды. 

Тараз қаласында да соңғы жылдары кө­галдандыру мәселесіне ерекше көңіл бө­лінуде. Әсіресе, ықшамаудандар мен сая­бақтардың аумағын жасыл желекпен көм­керу қарқын алды. Мәселен, «Жасыл белдеу» бағдарламасы аясында 2024 жылы 20 гектар жерге 20 мың тал көшеті егілген. Бұдан бөлек, Саңырық батыр, Тәуке хан кө­шелеріне, «Жеңіс», Қ.Рысқұлбеков, Т.Рыс­құлов атындағы саябақтарға, Ы.Дү­кен­ұлы атындағы қалалық Мәдениет үйі­нің маңайына, «Қазақ хандығы» мо­нументіне, «Үшбұлақ» каналының жаға­лауы­на, Темір­жол вокзалы, «Қуғын-сүр­гін құрбан­дары», «Арбат» скверлеріне, «Ден­саулық», «Атша­бар» аллеяларына жал­пы саны 6 мыңға жуық әртүрлі ағаш отыр­ғызылған.

Бұл жұмыстар өз жалғасын тауып, биыл да 20 мың түп ағаш егілмек. Қаланы кө­галдандыруға жауапты «Жасыл Ел-Тараз» ЖШС-ның агрономы Жасұлан Мо­лдабаевтың айтуынша, аталған тал-да­рақтар «Қызылабад» алқабының аума­ғы­на отырғызылмақ. Оның 10 мыңы көк­тем ай­ларында, қалған жартысы күз мезгілінде егіледі деп жоспарланып отыр екен. 

 – Бұдан бөлек, көктем-күз айларында қыл­қанжапырақты талдар – қарағай, ар­ша, тікенекті, сібір шыршалары, шығыс және батыс бозаршалары отырғызылады. Олар Айша бибі, Тәуке хан көшелерінің, Теміржол вокзалы және «Арбат-1, 2, 3» ск­­­верлерінің, «Үшбұлақ-2» каналы жаға­лауы­ның, «Қазақ хандығы» және «Біз бір­ге­міз» монументінің, облыстық оңалу ор­та­лығының, сондай-ақ қаланың Бас жос­парына сәйкес белгіленген аумақ­тар­дың ажарын ашады. Ал жайпақ жапы­рақ­ты ағаштардан – шаған, қарағаш, терек, сә­нағаш, үйеңкі және сібір алмасы егі­ле­ді. Олар Абай даңғылы, С.Сейфуллин, Д.Шостакович, Н.Әбішев көшелері мен «Бәй­терек», «Арай» және «Ұлы дала» ша­ғы­наудандарын көк желекпен көмкереді. Осылайша, жалпы саны 6 мыңға жуық ағаш отырғызу жоспарда тұр, – дейді агро­­­ном.

Сонымен қатар наурыз-сәуір ай­ларын­да 60 мыңға жуық раушан мен өзге де сәндік гүлдер көне шаһардың көркін кір­гізеді деген ойда. 

Бұл деректерді оқыған адам Таразды көк желек көмкерген иранбағы ретінде елес­тетері сөзсіз. Алайда жылда егілетін бұл көшеттердің де өніп шығуы көңіл көн­­­­­шітпейді. Отырғызылған жасыл же­лек­­тердің жыл өтпей қурап, көктей солуы­­на қатысты Тараз қаласының әкімі Бақыт­жан Орынбеков та күні кеше өткен аппараттық жиында сала мамандарының жұмысын сын тезіне алды. 

– Жылда көшет егеміз. Алайда оларды суғарып, күтіп-баптауға келгенде сала ма­мандары салғырттық танытуда. Қала­ның ауа райы мен жер жағдайын ескер­мей, тал-дарақтар еге бересіздер. Бұл дұ­рыс емес. Біздің Ботаника институты­мен келісілген мәмілеміз бар. Міне, осы инс­титут мамандары айтқан ағаштарды отыр­ғызу керек. Биыл қарағай мен арша ағаштарын екпейсіздер. Оның орнына 1 сұрып­ты 3-4 жасар, өнімділігі жоғары кө­шеттерді отырғызу керек.

Қаладағы көгалдандыру жұмыстарына қа­зынадан 2,2 млд теңге бөлінді. Бұл аз ақ­ша емес. Сондықтан көшет отырғызу жұ­мыстарына жауапкершілікпен қарау ке­рек. Күні кеше Қайрат Рысқұлбеков атын­дағы саябақта былтыр егіліп, қурап кеткен ағаштарды көрдім. Осы ағаш­тар­дың орнын сапалы көшетпен ауыстыру ке­рек. Осындай ағаштары қурап тұрған орын­дар аз емес. Барлығын алмастыру қа­жет. 

1 наурыздан бастап екі айлық сенбілік нау­қаны басталады. Осы екі айда барлық мә­селе оңтайлы шешілуі керек, – деген қа­ла әкімі жауаптылардың басынан сипа­мады. 

Егілген жас көшеттердің қурап кетуі­не қатысты «Жасыл Ел-Тараз» ЖШС ма­ман­дары сан сылтауды алға тартып отыр. Олардың сөзіне сүйенсек, қалада көлік са­ны көбейіп, содан шығатын түтін кө­шет­терді солдырып тастап жатқан көрі­не­ді. Көк түтін мен ыстық ауа райының сал­дарынан қарағай, арша, шырша се­кіл­ді желектердің 30 пайызға жуығы «өліп» кетуде. Ал жайпақ жапырақты ағаштар­дың бейімделу деңгейі жоғарырақ. «Олар­дың 90 пайызы «тірі» қалады», – дейді ма­мандар. 

Бұдан бөлек, агроном Жасұлан Мол­да­баев қала тұрғындары, әсіресе жастар­дың көкжелекке жанашырлықпен қарап, қамқорлық танытпайтынына қынжылы­сын жеткізді. Бойына қуаты енді тарап, та­­мыры жаңа қатайып келе жатқан кө­шет­терді сындырып кететін тентектердің тірлігіне қапаланған маман ата-аналар­дың бұл тұрғыда тәрбиелік жұмыс жүргізуі қажет екенін айтады.

Әрине, есік алдындағы жасыл же­лек­ке шелек су құюға ерінетіндер бар екені жа­сырын емес. Алайда «битке өкпелеп, тон­ды отқа жағуға» әсте болмайды. Оған қо­са, бұл жұмыстарына «Жасыл Ел-Та­раз» мекемесінің мамандары жалақысын алып отыр. Сондықтан сыныққа сылтау із­демей, жүктелген жұмысқа жауап­кер­ші­лікпен қараған жөн. Ертең «сен салар да мен салардың» кері келіп, сан соғып отыр­майық. «Судың да сұрауы бары» се­кіл­ді, қазына қаржысын да оңды-солды ша­шуға жол берілмеуге тиіс. Осыны сала ма­мандары санасына құйып, биылға бө­лінген миллиондаған қаржыны мақсатты жұм­сайды деп сенеміз. 

Саятхан САТЫЛҒАН,

Жамбыл облысы